نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، در روز ۳۰ مهر ۱۴۰۰ (۲۲ اکتبر ۲۰۲۱) طی برنامه‌ای از پیش تعیین شده به مسکو سفر کرد و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، دیدار کرد. محور گفت‌وگوهای دو طرف تهدیدهای سپاه قدس و نیروهای نیابتی آن در سوریه برای اسرائیل بود. بنت، همچون همتای پیشین خود بنیامین نتانیاهو، به روسیه سفر کرده بود تا بار دیگر مجوز حمله هوایی گسترده نیروی هوایی کشورش به هدف‌های نظامی در خاک سوریه را از روسیه بگیرد، و از سوی دیگر، از نفروختن تسلیحات راهبردی و پیشرفته روسیه به ایران اطمینان یابد.
دستاورد سفر مقام‌های اسرائیلی به روسیه مثبت اعلام شد، و در نتیجه آن، نیروی هوایی اسرائیل بار دیگر حمله‌های هوایی خود به هدف‌های مرتبط با ایران و همچنین ارتش عربی سوریه در دمشق و اطراف آن را از تاریخ نهم آبان آغاز کرد، بدون اینکه نیروی هوافضای روسیه مانع از انجام این حمله‌ها شود. در تازه‌ترین مورد از این حمله‌ها که در بامداد امروز، چهارشنبه ۱۲ آبان ۱۴۰۰ (۳ نوامبر ۲۰۲۱)، صورت گرفت، جنگنده‌های اسرائیلی با استفاده از موشک‌های کروز و همچنین موشک‌های بالستیک هواپرتاب، دو هدف را در محله قدسيا واقع در غرب دمشق و همچنین در نزدیکی روستای زاكية در جنوب غرب آن مورد حمله قرار دادند.
سانا، رسانه دولتی سوریه، از تلاش نیروی پدافند هوایی آن کشور برای منهدم کردن موشک‌های بالستیک و کروز شلیک شده توسط جنگنده‌های اسرائیلی خبر داد. این رسانه همچنین از انهدام تجهیزات و تاسیسات نظامی آن کشور در نتیجه این حمله‌ها سخن گفت. به نظر می‌رسد که همچون حمله روز نهم آبان که در آن دو سایت پدافند موشکی ارتش عربی سوریه در ضاحية قدسيا و الدیماس منهدم شد، در حمله بامداد امروز نیز یکی از سایت‌های پدافندی ارتش عربی سوریه مورد هدف قرار گرفته باشد.
انهدام گسترده سامانه‌های پدافند ضدهوایی نیروی دفاع هوایی ارتش سوریه در تاریخ حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه بی‌سابقه بوده است و به نظر می‌رسد که چنین حمله‌هایی در پی توافق جدید اسرائیل و روسیه صورت گرفته باشد. این توافق، در کنار حفظ منافع سیاسی روسیه در سوریه و شرق دریای مدیترانه توسط دولت اسرائیل، فرصتی برای مسکو فراهم کرده است تا با فروش تسلیحات و سامانه‌های پدافند هوایی جایگزین به سوریه، سود مالی خوبی کسب کند، سامانه‌هایی که همچون گذشته جمهوری اسلامی ایران تامین کننده هزینه‌های خریدشان از روسیه برای ارتش سوریه خواهد بود.
نیروی هوافضای روسیه چگونه از حریم هوایی پایگاه‌هایش در سوریه محافظت می‌کند؟
نیروی هوافضای روسیه از چهار جنگنده برتری هوایی سوخو-۳۵اِس (Su-35S) مسلح به موشک‌های هدایت حرارتی کوتاه‌برد آر-۷۳، هدایت نیمه‌فعال راداری میان‌برد آر-۲۷آر۱، و آشیانه‌یاب فعال راداری میان‌برد آر-۷۷ استفاده می‌کند. این جنگنده‌ها به طور آماده‌باش ۲۴ساعته در پایگاه هوایی حمیمیم مستقرند و دست‌کم دو پرواز گشت هوایی، هر کدام به مدت دو ساعت در روز، توسط این جنگنده‌ها صورت می‌گیرد. علاوه بر گشت رزمی هوایی، این جنگنده‌ها برای اسکورت کردن هواپیماهای جنگنده بمب‌افکن تاکتیکی این نیرو چون سوخو-۲۴اِم۲ و سوخو-۳۴ در حین حمله‌های هوایی به شبه‌نظامیان افراطی مورد حمایت ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در کنار چهار جنگنده سوخو-۳۵اِس، نیروی هوافضای روسیه از یک آتشبار پدافند موشکی بُرد بلند اِس-۴۰۰ برای محافظت از حریم هوایی سوریه و تاسیسات نظامی‌اش در نزدیکی لاذقیه و همچنین در بندر طرطوس استفاده می‌کند. این آتشبار مجهز به چهار پرتابگر موشک چهارتایی است و بر فراز رشته کوه مصیاف مستقر است. سه دستگاه پدافند موشکی کوتاه‌برد پانتسیر اِس۲ نیروی هوافضای روسیه از آن در برابر خطر پهپادهای انتحاری و موشک‌های کروز محافظت می‌کنند.
علاوه بر سامانه پدافندی اس-۴۰۰ مستقر در مصیاف و سامانه‌های پانتسیر اس۲ محافظ آن، نیروی هوافضای روسیه از یک آتشبار اس-۴۰۰ دیگر همراه با سامانه‌های پانتسیر اس۲، و همچنین تور ام۲ برای محافظت از پایگاه هوایی حمیمیم، استفاده می‌کند. تصاویر ماهواره‌ای حکایت از حضور دست‌کم چهار سامانه تور ام۲ در این پایگاه دارد، سامانه‌هایی که به علت غیرقابل اعتماد بودن پانتسیر اس۲ها در مقابله با خطر پهپادهای انتحاری و تهاجمی، در دو سال گذشته به این پایگاه اعزام شدند. این سامانه‌ها ضمن محافظت از پایگاه، از آتشبار اس-۴۰۰ مستقر در شرق باندهای پروازی این پایگاه نیز محافظت می‌کنند.
در جریان حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه، همه سامانه‌های پدافندی نیروی هوافضای روسیه از مقابله با جنگنده‌های اسرائیلی و موشک‌های کروز و بالستیک شلیک شده توسط این جنگنده‌ها خودداری کردند. جنگنده‌های سوخو-۳۵اِس نیز در صورتی که در حین این عملیات در حال پرواز بر فراز سوریه باشند، به منظور پرهیز از ساقط شدن ناخواسته توسط سایت‌های پدافند موشکی ارتش عربی سوریه، و همچنین برای اینکه مزاحم جنگنده‌های اسرائیلی نباشند، از محل حمله‌های هوایی دور نگاه داشته می‌شوند.
روسیه مانع استفاده اس-۳۰۰پی ام-۲های سوری علیه جنگنده‌های اسرائیلی شده است
فقط در فاصله ۱۳۰۰ متری در شمال غرب محل استقرار آتشبار اس-۴۰۰ نیروی هوافضای روسیه، یک آتشبار پدافند موشکی بُرد بلند اِس-۳۰۰پی اِم-۲ نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه در حالت آماده‌باش قرار دارد. در نزدیکی آن نیز یک آتشبار دیگر از همین نوع در حالت رزرو قرار دارد.
به دنبال ساقط شدن ناخواسته یک فروند هواپیمای شنود رادیویی ایلیوشین ۲۰اِم نیروی هوایی روسیه بر فراز دریای مدیترانه توسط یک آتشبار اس-۳۰۰وی‌ای (S-200VE) نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه در جریان حمله نیروی هوایی اسرائیل به لاذقیه در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۳۹۷، دولت روسیه تصمیم به واگذاری دو آتشبار اس-۳۰۰پی اِم-۲ (S-300PM-2) مازاد نیروی هوافضای خود به سوریه گرفت.
این دو آتشبار مازاد از هنگ ۵۸۳ام راکتی ضدهواپیمای نیروی هوافضای روسیه در مهر ۱۳۹۷ به سوریه منتقل و به نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه تحویل داده شدند. اگرچه آموزش خدمه سوری آن‌ها بیش از یک سال وقت برد، اما تحویل آن‌ها باعث توقف گسترده حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه شد. ولی در نهایت، این حمله‌ها از تاریخ چهارم دی ۱۳۹۷ آغاز و با چراغ سبز روسیه گسترش یافت.
آتشبارهای اس-۳۰۰پی اِم -۲ نیروی دفاع هوایی ارتش عربی سوریه تا کنون برای مقابله با جنگنده‌های اسرائیلی و موشک‌های کروز آن‌ها استفاده نشده‌اند، حتی در جریان حمله‌های هوایی آن‌ها به مهم‌ترین تاسیسات نظامی سوریه واقع در چندصد متری محل استقرار این سامانه‌ها در مصیاف؛ تاسیساتی شامل مرکز تحقیقات و توسعه موشک‌های بالستیک و همچنین کارخانه ساخت راکت و موشک‌های بالستیک وزارت دفاع سوریه، که توسط کارشناسان و مهندسان وزارت دفاع و پشتیبانی ایران و همچنین نیروی هوافضای سپاه پاسداران اداره می‌شود.
اگرچه دولت روسیه سامانه‌های اس-۳۰۰پی اِم-۲ را به عنوان کمک نظامی به سوریه تحویل داد، اما به‌جای تحویل موشک‌های زمین به هوای پیشرفته آن‌ها، یعنی ۵وی۵۵یو (5V55U) با بُرد ۱۵۰ کیلومتر و ۴۶اِن۶ای۲ (46N6E2) با حداکثر برد ۱۹۵کیلومتر، موشک‌های میان‌برد ۵وی۵۵آر (5V55R) با سنسور آشیانه‌یاب نیمه‌فعال راداری به نیروی دفاع هوایی ارتش عربی سوریه تحویل داد. این موشک‌ها فقط ۷۵ کیلومتر برد دارند و در برابر جنگ الکترونیک، مقاومت موشک‌های جدیدتر این سامانه را ندارند.
لازم به ذکر است که سامانه‌های اس-۳۰۰پی ام-۲ نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه نه‌تنها به موشک‌های ضعیفی مجهزند بلکه تحت نظارت نیروی هوافضای روسیه اداره می‌شوند، و به همین دلیل، خدمه آن‌ها حتی اجازه استفاده از موشک‌های ۵وی۵۵آر خود علیه جنگنده‌های اسرائیلی و موشک‌های کروز شلیک شده توسط آن‌ها را ندارند.
سود غیرمستقیم روسیه از حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه
اگرچه حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه در ماه‌های اخیر بر انهدام تاسیسات نظامی و تجهیزات دفاعی ارتش عربی سوریه تمرکز داشته است تا هدف‌های مربوط به سپاه قدس و نیروهای نیابتی آن، با وجود این، نیروهای نظامی روسیه مستقر در سوریه اجازه مقابله با این حمله‌ها را پیدا نکرده‌اند. نه‌تنها نیروی هوافضای روسیه مانع از انجام این حمله‌ها نمی‌شود، بلکه به نظر می‌رسد که دولت اسرائیل برای حمله به سایت‌های پدافند هوایی و راداری نیروی دفاع هوایی سوریه با شدت بیشتر از گذشته، چراغ سبزی از روسیه گرفته است.
دولت روسیه در سالهای اخیر در راستای حفظ منافعش، شامل نفوذ در شرق دریای مدیترانه از طریق حضور نظامی در سوریه همواره راهگشای حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه بوده است. مقام‌های اسرائیلی ضمن تضمین حمایت کشورشان از حضور نظامی روسیه در سوریه، همواره وعده میانجیگری میان مسکو و واشنگتن را داده‌اند؛ میانجیگری‌ای که مقام‌های روس انتظار دارند منجر به لغو تحریم‌های وضع شده توسط ایالات متحده آمریکا علیه روسیه شود.
در روزهای گذشته، چند رادار کنترل آتش، هشدار زودهنگام، و همچنین پرتابگرهای موشک‌های زمین به هوای سامانه‌های پِچورا-۲اِم (Pechora-2M)، بوک ام۲ای (Buk M2E)، و پانتسیر اس۲ای (Pantsir S2E) در جریان حمله‌های هوایی اسرائیل به سوریه مورد حمله قرار گرفته‌اند. برای مثال، در جریان حمله هوایی اسرائیل به یک انبار سلاح مورد استفاده سپاه قدس در روستایی به نام قرى الأسد در شمال غرب دمشق، تعداد قابل‌توجهی از اقلام و سامانه‌های پدافند هوایی ارتش عربی سوریه نیز به این بهانه توسط جنگنده‌های اسرائیلی منهدم شد.
انهدام سامانه‌های پدافندی ارتش عربی سوریه، ضمن کاهش دادن توانایی این نیرو در محافظت از حریم هوایی خود در برابر حمله‌های هوایی کشورهای متخاصم، فرصت مناسبی برای دولت روسیه فراهم می‌کند تا با فروش تجهیزات جایگزین به سوریه، شامل رادارهای هشدار زودهنگام، منفعت مالی کسب کند. به طور قطع، همچون سالهای گذشته، هزینه خریداری این رادارها برای نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه توسط جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شود. حکومت ایران با استقرار سپاه قدس و نیروهای وابسته به آن در جنوب، مرکز، و شرق سوریه در سالهای گذشته، بهانه مناسبی برای نیروی دفاعی اسرائیل فراهم کرده است تا با حمله‌های هوایی گسترده‌اش توان نظامی دشمن دیرینه‌اش، یعنی سوریه، را به‌شدت ضعیف کند؛ حمله‌هایی که به بهانه انهدام تسلیحات سپاه قدس صورت می‌گیرد، اما عمده هدفش زیرساخت‌های نظامی ارتش عربی سوریه است.
