«از لخت ماندن که بهتر است»، این جمله شوخی یکی از خریدارانی است که در فروشگاه لباس‌های دست‌دوم خیابان آذربایجان در حال انتخاب لباس است. اگرچه از دهه ۱۳۷۰ تا امروز همواره فروشگاه‌های موسوم به تاناکورا لباس‌های دست‌دوم خارجی می‌فروشند اما در یک سال گذشته این فروشگاه‌ها با رونقی چشمگیر مواجه شده‌اند.

فروشنده یکی از این مغازه‌ها می‌گوید: «برخلاف تصور، این لباس‌ها همگی دست‌دوم نیستند. بلکه بسیاری از آن‌ها لباس‌های زخمی یا دارای مشکلات جزئی هستند که تولیدکنندگان لباس در دنیا به‌عنوان ضایعات به حراجی‌ها سپرده یا توسط دلالان این عرصه به‌صورت انبوه خریداری و به کشورهای مختلف صادر می‌شوند.»

اما بسیاری از لباس‌ها لک چربی یا حتی سیاهی ناشی از پوشیده شدن دارند، لباس‌هایی که در تمام این سال‌ها پزشکان بارها در مورد خطرهای انتقال بیماری به‌ویژه بیماری‌های پوستی از طریق آن‌ها هشدار داده‌اند.

فروشنده همین مغازه می‌گوید: «این لباس‌ها شسته نشده‌اند و خود خریدار قطعا بعد از خرید شست‌و‌شوی مناسب را انجام می‌دهد. اگر فرض بر بیماری باشد، لباس‌های نو هم به‌دلیل عدم آگاهی ما از شرایط کارگاه‌های تولیدی احتمال انتقال بیماری دارند.»

یکی از خریداران داخل مغازه تاکید کرد: «نکته مهم در مورد تاناکورا این است که گاهی برند مشهوری را که قیمت آن در بازار ایران چند میلیون تومان است به یک‌دهم قیمت این‌جا پیدا می‌کنید، لباسی که شاید فقط با یک رفوی ساده، دست‌دوم بودنش مشخص نشود. در وضعیتی که قیمت لباس در ایران سرسام‌آور است، این شیوه عرضه برای بسیاری از مردم گزینه مناسبی به‌ حساب می‌آید.»

وقتی از این خریدار در‌باره نگرانی بابت بیماری می‌پرسیم شرح می‌دهد: «من معمولا لباس‌ها را به خشک‌شویی می‌دهم و بعد هم ضدعفونی می‌کنم.»

 

 

آنچه در این بازار به چشم می‌آید درهم بودن کالاهاست، به این معنا که از شلوار و کفش و پیراهن تا کت و کاپشن زنانه و مردانه و بچگانه در این فروشگاه‌ها پیدا می‌شود. یکی از فروشندگان بازار با حوصله توضیح می‌دهد: «شیوه ورود این کالاها به کشور متفاوت از پوشاک‌های دیگر است. در این شیوه، دلالان اصلی گونی‌های چند ۱۰ کیلویی را که در آن لباس‌ها درهم است خریداری می‌کنند و پس از تفکیک و جداسازی بر اساس میزان نو بودن یا صدمه‌ای که لباس‌ها دارند، در فروشگاه‌های مختلف بازار توزیع می‌کنند.»

فروشنده دیگر مغازه اما به نکته جالبی اشاره می‌کند: «با توجه‌ به اینکه خیلی از برندهای مشهور پوشاک تولید محصولاتشان را در کشورهایی که هزینه کارگر در آن‌ها ارزان است مثل پاکستان، مالدیو و سنگاپور انجام می‌دهند، ضایعات تولید را به‌دلیل دوخت بد، لکه‌دار شدن هنگام تولید و آسیب‌های مختلف کنار می‌گذارند. این لباس‌های ضایعاتی بازار خوبی در آسیا و آفریقا دارند. حتی گاهی برخی از این لباس‌ها به‌عنوان هدایای عام‌المنفعه به کشورهای در حال جنگ صادر و از آن‌جا به نقاط دیگر قاچاق می‌شوند. برخی دیگر از لباس‌ها هم هیچ مشکلی ندارند و فقط در فرایند قاچاق توسط لنج‌ها مثلا در آب می‌افتند و کثیف می‌شوند که این‌ها هم بخشی از اجناس بازار تاناکورا هستند.»

پوشاک در مغازه‌های تاناکورا برخلاف سال‌های قبل، خیلی هم ارزان نیست. در این فروشگاه‌ها، بسته به برند لباس یا میزان آسیب، قیمت‌گذاری لباس‌ها متفاوت است؛ به‌طور مثال، کاپشنی با برند مشهور ایتالیایی که ظاهری بسیار تمیز دارد، شاید ۳۰ درصد ارزان‌تر از قیمت همین برند در فروشگاه‌های مرکز شهر باشد.

در بازار لباس دست‌دوم گروه مشتری‌ها متفاوت‌اند. در مورد این موضوع از فروشنده یکی از مغازه‌ها سوال کردیم، او جواب داد: «مشتری‌ها ‌خیلی متفاوت‌اند. خریداران کسانی را که فقط به‌دلیل ناتوانی مالی ارزان‌ترین کالاها را جست‌و‌جو می‌کنند و میزان کثیفی و صدمه خوردن پوشاک برایشان اهمیت ندارد تا جوانانی که به‌خاطر اشتیاق‌شان به برندپوشی که این لباس‌ها فرصت خرید مناسب‌تر و متنوع‌تری برایشان ایجاد می‌کند، شامل می‌شوند. البته محل عرضه هم مهم است. فروشگاهی که در ولیعصر است جنس مشتریانش با فروشگاهی که در گمرک و دروازه غار است تفاوت دارد، کالاهایی که عرضه می‌کنند نیز از حیث کیفیت و تمیزی متفاوت‌اند.»

در دهه ۱۳۷۰، بیشتر لباس‌های تاناکورا از پاکستان یا کشورهای خلیج‌فارس وارد ایران می‌شدند. اصطلاح لباس‌های کویتی و لبنانی هم بر این اساس ساخته شد. اما در دهه اخیر، مبدا بسیاری از این لباس‌ها بنگلادش، چین، سنگاپور، مالزی و ترکیه است.

بازار تاناکورا مافیایی عجیب دارد. یکی از مغازه‌داران می‌گوید: «ما معمولا خودمان از واردکننده اصلی نمی‌خریم، چرا که احتمال سرقتی بودن کالا در این بازار بسیار زیاد است. این بازار مافیای خودش را دارد. دلالانی که می‌دانند چه مدل جنسی را از کجا به‌صورت فله‌ای وارد کنند و در ابتدا، لباس‌های با برندهای نسبتا تمیزتر را خودشان ترمیم می‌کنند و به‌عنوان لباس نو دوباره برچسب می‌زنند و به بوتیک‌ها می‌فروشند. این افراد در مرحله بعد، برای سود بیشتر دوباره لباس‌ها را به‌صورتی که در هر گونی از جنس خیلی تمیز یا خیلی کثیف و صدمه‌دیده باشد بسته‌بندی می‌کنند و در بسته‌های چند ۱۰ کیلویی، به فروشگاه‌ها می‌فروشند. سود در بازار به شناخت اینکه از چه کسی لباس بخریم بستگی دارد، چون بسته به دلال اصلی، درصد تمیزی و کثیفی لباس‌ها متغیر است. ولی به‌هرحال در یک گونی بزرگ همه لباس‌ها قابل‌استفاده و فروش نیستند. پس باید از لباس‌های تمیزتر سود بیشتر بگیرید که بتوانید لباس‌های زخمی و کثیف‌تر را با کمترین قیمت بفروشید.»

در این میان، با گسترش فضای مجازی، بخشی از محصولات تمیزتر بازار به سمت فروشگاه‌های آنلاین سوق داده شده است. یکی از فروشندگان می‌گوید: «کار آن‌ها که در شبکه‌های مجازی این لباس‌ها را می‌فروشند خیلی راحت‌تر است. چون از ما لباس‌ها را خریداری می‌کنند و خودشان مراحل ترمیم یا شست‌و‌شوی لباس را انجام می‌دهند و با اضافه‌ کردن برچسبی که تولید کرده‌اند، به‌عنوان کالای اصلی و حتی طراحی خودشان به فروش می‌رسانند. اگر مشتری متوجه دست‌دوم بودن لباس شود هم پیدا کردن صاحبان این صفحات آن‌قدر دشوار است که در نهایت خریدار قید پیگیری را می‌زند.»

موضوع دیگری که در این بازار به چشم می‌آید خدمات جالبی است که برخی فروشندگان ارائه می‌دهند. به‌طور مثل برخی فروشنده‌ها خودشان خیاط یا ترمیم‌گر لباس دارند که به مشتری معرفی می‌کنند. برخی دیگر نیز از مشتری‌هایی که به دنبال برندهای خاص‌اند سفارش می‌گیرند و برای آن‌ها برند مدنظر را پیدا می‌کنند.

یکی از فروشندگانی که چنین خدماتی می‌دهد می‌گوید: «بحث تبادل بین فروشندگان این بازار خیلی زیاد است. مثلا من برندفروش نیستم پس وقتی میان ‌بسته‌های بزرگی که خریداری می‌کنم برندی می‌بینم، آن را به همکارانی که مشتریان برندپوش دارند می‌دهم و در ازای آن مثلا لباس زنانه که بیشتر به کارم می‌آید می‌گیرم. برای همین وقتی مشتری‌ سراغ یک مدل یا برند خاص را بگیرد، می‌دانم کدام فروشگاه تاناکورا در کدام نقطه شهر این برند را در اختیار دارد.»

از جالب‌ترین شنیده‌ها در این بازار رواج برخی تاناکوراهای سیار است که بعد از ماجرای کرونا و نگرانی مردم از مراجعه به این فروشگاه‌ها، دایر شده است. به گفته یکی از خریداران این بازار، در چند ماه گذشته، چند نفر با ماشین اقدام به فروش سیار تاناکورا کرده‌اند. شیوه این افراد به این صورت است که با انتخاب لباس‌ها از فروشگاه‌ها، آن‌ها را در نقاط مختلف شهر بساط می‌کنند.

یکی از خریداران این بازار می‌گوید: «اینکه خودم از تاناکورا خرید کنم باعث می‌شود احساس حماقت نکنم. چون بارها پیش‌آمده از بساطی‌های کنار خیابان لباسی را خریداری کرده‌ام بعد از بردن به خانه و دقت‌ کردن، متوجه زدگی یا دست‌دوم بودن آن‌ها شدم. شاید برای همین اکثر کسانی‌ که این کار را انجام می‌دهند مایل‌اند در شب بساط کنند.»

تنوع قیمت این بازار همانند تنوع جنس آن‌ها غیرقابل‌باور است، می‌توانید از لباس ۵۰۰۰ تومانی تا ۵۰۰ هزارتومانی در این بازار ببینید. حتی یک مدل کت یا پیراهن ساده در یک فروشگاه بسته به شرایط قیمت متفاوت دارد.

اما در این بازار، امکان انتخاب سایز برای یک مدل خاص ندارید. اکثر لباس‌ها نمونه دومی از لحاظ سایزبندی ندارند. این‌جا دلیل خرید می‌تواند فقر، صرفه‌جویی و برندپوشی باشد و این روزها، با قیمت بسیار بالای لباس‌های نو در بازار، بسیار شلوغ و پُر‌رفت‌و‌آمد است.

یکی از خریداران به ما گفت: «کاپشنی را که مثلا گوشه یقه‌اش رفتگی دارد این‌جا ۱۲۰ هزار تومان خریدم. همان مدل در بوتیک چهارراه استانبول ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بود. خب مگر دیوانه‌ام که به‌خاطر یک زدگی کوچک که اصلا به چشم نمی‌آید قیمتی بیست برابری پرداخت کنم؟»

فروشگاه‌های تاناکورا دیگر در یک نقطه خاص از شهر نیستند و بازاری به بزرگی تهران دارند. اگرچه هنوز برخی فروشگاه‌ها و خیابان‌ها حالت بازار این لباس‌ها را حفظ کرده‌اند، هرجا که فروشگاه‌های لباس دایر باشند، یک تاناکورا‌فروشی هم پیدا می‌کنید. اما خیابان‌های رودکی، آذربایجان، رسالت، گمرک، شوش و دروازه غار در تهران برای این نوع خرید شهرت بیشتری دارند؛ هرچند برخی فروشگاه‌ها در ولیعصر، سعادت‌آباد، تجریش و پونک نیز جزو فروشگاه‌های مشهور این بازارند.

مغازه‌داران می‌گویند تاناکورا به‌دلیل شرایط کرونا بخشی از مشتریانش را از دست‌ داده، اما وضعیت اقتصادی ایران باعث شده است که این افت مشتری با رشد چند برابری قیمت جبران شود. وقتی در حال خروج از آخرین مغازه‌ایم، فروشنده می‌گوید: «نگاه بد به این جنس‌ها نداشته باشید چون با این وضع اقتصادی که کشور دارد، به‌زودی همه تاناکوراپوشیم.»