سقوط سرسام‌آور ارزش پول ملی افغانستان در مقابل دلار ضمن آنکه نگرانی گسترده مردم را در پی داشته، مقام‌های امارت طالبان را نیز نگران کرده است.

بانک مرکزی افغانستان که اینک زیر نظر طالبان اداره می‌شود، دوشنبه اعلام کرد که در روز سه‌شنبه، ۱۰ میلیون دلار از ذخایر ارزی این بانک را به بازار آزاد تزریق خواهد کرد. بانک مرکزی افغانستان از بانک‌های خصوصی و صرافی‌های غیردولتی در کابل خواسته است تا در روز سه‌شنبه برای خرید این ارز داوطلب شوند و برنده مزایده‌ فروش این میزان ارز هم تا عصر سه‌شنبه مشخص خواهد شد. بنا به اعلام بانک مرکزی افغانستان، این اقدام برای تثبیت بازار ارز در افغانستان انجام می‌شود.

در یک هفته گذشته، نرخ ارز در افغانستان جهشی ناگهانی یافت و ارزش برابری یک دلار آمریکا ظرف یک هفته، حدود چهار افغانی جهش کرد و روز دوشنبه به سقف ۹۵ افغانی در هر دلار رسید؛ در حالی که آخر هفته گذشته، نرخ هر دلار حدود ۹۰ تا ۹۱ افغانی در نوسان بود.

نرخ ۹۵ افغانی معادل یک دلار بالاترین قیمت دلار در افغانستان در ۲۰ سال گذشته است. پس از سقوط جمهوریت در افغانستان و حاکمیت طالبان، وضعیت اقتصادی در این کشور به‌شدت بحرانی و تقریبا تمامی فعالیت‌های دولتی و خصوصی در حوزه اقتصاد، متوقف شد. نهادهای بین‌المللی کمک‌رسان به افغانستان از جمله بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، بانک توسعه آسیایی و نهادهای از این دست هم به یک باره کمک‌های خود به افغانستان را متوقف کردند. دولت آمریکا نیز حدود ۱۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی دولت افغانستان را بلوکه و دسترسی طالبان به این پول را قطع کرد. این مسائل بحران بزرگی در افغانستان ایجاد کرد که نخستین نشانه آن بحران بانکی در این کشور بود.

بانک‌های خصوصی افغانستان که بخش عمده معاملات اقتصادی در این کشور را به خود اختصاص داده بودند، به دلیل هجوم یک‌باره مردم، از دادن پول نقد به مردم بازماندند. به دلیل اینکه ذخایر ارزی این بانک‌ها به صورت معمول در بانک مرکزی قرار داشت، دسترسی بانک‌های خصوصی به ذخایر خود که در اصل پول مردم بود، کاهش یافت. یک ماه پس از سقوط دولت پیشین افغانستان، بانک‌های خصوصی فعالیت‌ خود را به شکلی محدود آغاز کردند اما این فعالیت‌ها نتوانستند به معاملات تجاری بزرگ کمک کنند؛ به همین دلیل بحران ارزی افغانستان بیشتر شد.

کارشناسان اقتصادی نبود امکانات ارزی و کمبود نقدینگی را مهم‌ترین دلیل افزایش قیمت ارز در افغانستان می‌دانند. فایض (اسم مستعار)، از سرمایه‌گذاران افغان که در حال حاضر در آمریکا زندگی می‌کند، به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «سقوط ارزش پول افغانستان در مقابل دلار از همان آغاز سلطه طالبان پیش‌بینی می‌شد. حکومت سابق افغانستان هر هفته ۵۰ میلیون دلار به بازار وارد می‌کرد. همچنین نهادهای بین‌المللی، نیروهای ناتو و حتی افغان‌هایی که از خارج برای خانواده‌های خود در افغانستان پول می‌فرستادند هم ماهانه تا ۳۰۰ میلیون دلار ارز به بازار افغانستان وارد می‌کردند.»

به گفته فایض، این مقدار پول ورودی کافی بود تا ثبات قیمت ارز در افغانستان تا حد زیادی تضمین شود؛ اما حالا نه بانک مرکزی ارزی تزریق می‌کند و نه  نهادهای بین‌المللی وجود دارند تا دلار به بازار وارد کنند.

فایض می‌افزاید: «کمک‌های جامعه جهانی حتی به صورت نقدی هم دردی از نوسان بازار ارز افغانستان دوا نمی‌کند، زیرا ۱۰۰  یا ۲۰۰ میلیون دلاری که به صورت کمک به افغانستان وارد می‌شود، پول زیادی نیست که ثبات بازار ارز را سبب شود.»

معاملات اقتصادی به خصوص واردات به افغانستان به دلار صورت می‌گیرد؛ در حالی که تمام درآمد مردم و خرج روزانه آن‌ها با افغانی است. همین مسئله باعث می‌شود تا وضعیت از این هم بدتر شود. فایض معتقد است افزایش نرخ دلار در مقابل افغانی از این هم بیشتر می‌شود و تا ۱۵۰ افغانی هم خواهد رسید. بنابراین از دید او، تزریق ۱۰ میلیون دلار به بازار ارز افغانستان، کوچک‌ترین اثری نخواهد داشت؛ جز اینکه برای چند ساعات تغییری نامحسوس در بهای ارز به وجود بیاورد.

از سوی دیگر، افزایش نرخ دلار در افغانستان دلایل دیگری نیز دارد. اتحادیه صرافان افغانستان به‌تازگی اعلام کرده است که روزانه میلیون‌ها دلار از افغانستان به پاکستان قاچاق می‌شود. صرافان در استان قندهار که با پاکستان هم‌مرز است، می‌گویند که بازرگانان پاکستانی روزانه میلیون‌ها کلدار (واحد پول پاکستان) به بازارهای این استان وارد و به جای آن دلار را از بازارهای افغانستان جمع می‌کنند و در وضعیتی که دلار در بازار افغانستان به‌شدت کم است، قاچاق آن می‌تواند نرخ ارز خارجی در مقابل افغانی را از این هم بیشتر کند.

از سویی،‌ امرالله صالح، معاون اول رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، در توییتر نوشته است که پاکستان به‌تازگی چاپ اسکناس افغانی را آغاز کرده و آن را به  طالبان تحویل می‌دهد. به باور آقای صالح، این مسئله پول افغانستان را به کاغذی بی‌ارزش تبدیل خواهد کرد.

تا سالیان دراز و در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ شمسی، نرخ دلار در مقابل پول ملی افغانستان ثابت بود تا حدود ۱۵ سال  ارزش دلار در بازار ارز افغانستان، از ۴۵ تا ۵۰ افغانی در نوسان بود. با روی کار آمدن اشرف غنی و کاهش کمک‌های جهانی در سال ۲۰۱۵ و در کنار آن کاهش فعالیت‌های اقتصادی ناشی از گسترش جنگ، نرخ دلار به تدریج افزایش یافت؛ چنانچه تا چند ماه قبل و در روزهای سقوط دولت پیشین افغانستان، نرخ یک دلار به ۷۹ افغانی رسیده بود.