رهبر جمهوری اسلامی ایران حسن ایرلو را که اخیرا درگذشته است، به‌عنوان «شهید» و «سفیر کارآمد ایران در یمن» معرفی و از او تمجید کرد. این شخص مرموز که بود و چرا مهم است؟

نشریه جروزالم پست اسرائیل با اشاره به واکنش‌ها به درگذشت ایرلو، در مطلبی به بررسی زندگی و عواقب حذف او پرداخته است.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در تاریخ ۳۱ آذرماه، در حساب توییتر خود، در مورد «مرگ شهادت‌گونه» حسن ایرلو، «سفیر پرتلاش و کارآمد ایران در یمن»، نوشت و به خانواده و همفکران او تبریک و تسلیت گفت. به گفته رهبر جمهوری اسلامی ایران، کارنامه افتخارآمیز او شامل «کارهای سیاسی، تلاش‌های دیپلماتیک و فعالیت‌های اجتماعی است».

مرگ ایرلو به شکل‌گیری برخی جنجال‌ها دامن زده؛ زیرا مشخص نیست که او چگونه درگذشته است.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۱۵ به‌طور گسترده‌ای از حوثی‌ها حمایت می‌کند و این گروه سلاح‌هایی از جمله موشک‌های بالیستیک و فناوری هواپیماهای بدون سرنشین را از جمهوری اسلامی ایران دریافت کرده‌اند. آنان بارها به عربستان سعودی حمله کردند و شرکا و متحدان آمریکا و عربستان را تهدید می‌کنند. در چند سال گذشته، حوثی‌ها به‌طور فزاینده‌ای اسرائیل را تهدید کرده‌اند و با دیگر گروه‌های نیابتی و متحدان جمهوری اسلامی ایران مانند حزب‌الله لبنان همکاری می‌کنند. شعار رسمی حوثی‌ها تهدید و نفرین به یهودیان و اسرائیل را نیز شامل می‌شود؛ به همین دلیل ایالات‌متحده برای مدتی کوتاه حوثی‌ها را یک گروه تروریستی اعلام کرد.

در سال ۲۰۱۵، عربستان سعودی ائتلافی از کشورهای عربی را برای مداخله در یمن رهبری کرد تا مانع از تصرف عدن به دست حوثی‌ها شود. آن جنگ سال‌ها است که ادامه دارد و در این مدت، یمن آسیب‌های زیادی دیده است.

وال استریت ژورنال روز ۱۷ دسامبر گزارش داد که ایرلو به دستور حوثی‌ها و به دلیل تنش‌های احتمالی بین حوثی‌ها و جمهوری اسلامی ایران از یمن اخراج شده است. ظاهرا یک مقام غربی و برخی منابع دیگر از منطقه هم این موضوع را تایید کرده‌اند.

 این خبر پس از آن منتشر شد که اواسط نوامبر، گزارش‌هایی مبنی بر درخواست بشار اسد برای اخراج یک فرمانده سپاه از سوریه منتشر شد. این موضوع در حالی رخ داد که رژیم اسد از احیای روابط با امارات متحده عربی استقبال کرده و از عادی‌سازی بیشتر روابط کشورهای عربی با سوریه سخن به میان‌ آمده بود. علی‌رغم اینکه سوریه تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران است، از این دو گزارش چنین به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی ایران در کشورهایی که تلاش کرده بود آ‌ن‌ها را به پایگاه‌هایی برای جنگ‌های نیابتی خود تبدیل کند، شکست خورده است.

با این حال، گزارش‌های اسرائیل در ۱۸ دسامبر ظاهرا مقاله وال استریت ژورنال را رد می‌کند. جمهوری اسلامی ایران مدعی شد ایرلو مبتلا به کرونا است و به دلایل پزشکی از یمن خارج شده است. خلیج تایمز در امارات نیز همان روز به نقل از وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گزارش داد که حسن ایرلو چند روز پس از ابتلا به کرونا، به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد و در مسیر بازگشت به ایران است. حالا سوال این است که آیا موضوع خروج ایرلو نتیجه تنش با حوثی‌ها بوده یا وضعیت سلامت او؟ آیا ابتلا کرونا یک داستان برای لاپوشانی اصل ماجرا بوده است؟ واقعا چه اتفاقی افتاده است؟

در همین حال، پس از اینکه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که کشورهای منطقه برای کمک به خروج این مقام، کند عمل کرده‌اند، جنجال بیشتری شروع شد. عربستان سعودی این ادعا را رد کرده است. سخنگوی ائتلاف تحت رهبری عربستان در این باره گفت: «امکان خروج ایرلو به دلایل بشردوستانه و با میانجی‌گری دیپلماتیک عمان و عراق در کمتر از ۴۸ ساعت پس از گزارش وضعیت سلامتی (ایرلو) فراهم شده است.»

به گزارش الجزیره قطر، «سفیر ۶۳ ساله جمهوری اسلامی نزد حوثی‌ها سال گذشته به این سمت معرفی شد. او پس از کسب مجوز از میزبانان و با کمک ائتلاف تحت رهبری عربستان که از اوت ۲۰۱۶ قلمرو تحت کنترل شورشیان یمن را محاصره هوایی و دریایی کرده است، با یک پرواز عراقی از صنعا خارج شد.

به نظر می‌رسد ماجرای پرواز به عراق جزئیات بیشتری را آشکار کند. این یک پرواز ویژه بود که نشان می‌داد ایرلو چقدر برای جمهوری اسلامی ایران مهم است. همچنین ثابت می‌کند که عربستان سعودی در توقف محاصره هوایی یمن انعطاف‌پذیر است. با وجود این، رسانه‌های اجتماعی حامی حکومت ایران مدعی شدند که این تاخیر به قیمت جان ایرلو تمام شده است. آن‌ها به سابقه طولانی نظامی او اشاره کردند و گفتند که او در جنگ ایران و عراق مبارزه کرده و از حملات شیمیایی جان سالم به در برده است.

داستان ابتلای او به کرونا و درخواست حوثی‌ها از او برای رفتن متناقض به نظر می‌رسد. اگر سعودی‌ها از او می‌خواستند که یمن را ترک کند، ممکن بود به پذیرش این داستان کمک کند، زیرا آن‌ها به هر حال نمی‌خواستند یک مقام عالی‌رتبه آنجا حضور داشته باشد. اما اگر ایرلو مبتلا به کرونا بود، پس چرا حوثی‌ها از او می‌خواهند که کشور را ترک کند؟ اگر هم مبتلا به کرونا نبود، پس چگونه عربستان سعودی می‌تواند در خروج کند او مقصر باشد؟

این موضوع‌ها به شکل‌گیری سومین دور داستان‌ها در مورد ایرلو منجر شد.

 به گزارش المانیتور، ایرلو به‌عنوان یکی از نیروهای قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی معرفی شد که در سمت سفیر جمهوری اسلامی ایران نزد حوثی‌ها نیز منصوب شده بود. برخی گزارش‌ها حاکی از زخمی شدن او در حمله عربستان سعودی به یمن است. سپس ایرنا ، خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی ایران، گزارش داد که ایرلو پیش‌تر با اسم مستعار «فرمانده شهلایی» شناخته می‌شد و از نیروهای سپاه قدس بود که آمریکا برای شناسایی او ۱۵ میلیون دلار جایزه در نظر گرفته بود. شهلایی در سازماندهی شورشیان عراقی علیه نیروهای ائتلاف در طول جنگ آمریکا با عراق نقش کلیدی داشت.

 آدام راونزلی، خبرنگار دیلی ۲۰، گفته است: «این روشن است، اما اغلب افرادی را نمی‌بینیم که این دو را به هم مرتبط می‌کنند: شهلایی (معروف به ایرلو) فرمانده نیروی قدس بوده که گفته می‌شود نقشه کشتن سفیر عربستان در واشنگتن دی‌سی را سازماندهی کرده است. منصور ارباب سیار که یکی از بستگان او است نیز به همین دلیل هم‌اکنون در زندان فدرال است.»

به گفته جوئل ریبورن، یکی از اعضای بنیاد آمریکای جدید و فرستاده ویژه سابق ایالات‌متحده در امور سوریه، «رسانه‌های دولتی ایران امروز اعتراف و سپس به‌سرعت این اعتراف شگفت‌انگیز را حذف کردند که سفیر ایران در یمن، ایرلو (شهلایی) همان فردی است که مواد منفجره را برای برنامه‌های سپاه قدس قاچاق می‌کرد. در عراق برای کشتن امیر جبیر در کافه میلان توطئه کرد و به ریاض موشک شلیک کرد.»

در دسامبر ۲۰۲۰، وزارت خزانه‌داری آمریکا، سفیر جمهوری اسلامی ایران در یمن را به دلیل جذب نیرو برای نیروی قدس سپاه تحریم کرد. بر اساس این گزارش، حسن ایرلو «از تلاش‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای تامین سلاح‌های پیشرفته و آموزش به حوثی‌ها حمایت کرده است. او با دیگر رهبران ارشد سپاه قدس برای حمایت از عملیات این گروه در سراسر شبه‌جزیره عربستان و یمن همکاری کرده است. ایرلو با قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رابطه نزدیکی داشت. او همچنین به اعضای حزب‌الله در ایران آموزش داده است.»

گزارش‌های متفاوت به یک داستان قطعی درباره ایرلو منجر نمی‌شود. واضح است که او یک مقام بلندپایه و بیش از یک دیپلمات بوده است. انتصاب او به‌عنوان یک فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در نقش سفیر، احتمالا بیش از یک اقدام دیپلماتیک بوده و او در این نقش عربستان را تهدید کرده است.

 اگر او در یک حمله هوایی مجروح شده باشد و سپس حوثی‌ها می‌خواسته‌اند که این فرد مجروح را به عقب برگردانند، عجیب است که ریاض انتقال او را تسهیل کرده باشد. با این حال، ممکن است این اقدام به دلیل تهدیدها و فشار جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته باشد. اگر جمهوری اسلامی ایران ریاض را مسئول مجروح کردن او می‌دانست، می‌توان گفت که ریاض با ایجاد امکان انتقال او سعی کرده است تنش‌های بین عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران را کاهش دهد. ظاهرا مصطفی کاظمی، نخست‌وزیر عراق، واسطه این پرواز بوده و گزارش‌ها حاکی از آن است که عراق در سال گذشته میزبان مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی نیز بوده است.

گزارش‌ها درباره تنش‌های حوثی‌ها با جمهوری اسلامی ایران که به خروج او منجر شد، عجیب به نظر می‌رسد. خصوصا با توجه به اینکه او چند روز بعد درگذشت. اگر او بر اثر کرونا یا زخمی شدن در یک حمله هوایی جان خود را از دست داده است، دلیل نمی‌شود که حوثی‌ها نیز از او درخواست کنند که برود. ممکن است داستان کرونا پوششی برای «شهادت» باشد. این واقعیت که رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران ظاهرا اعتراف کرده‌اند که او یکی از فرماندهان نیروی قدس با اسم «شهلایی» بوده و سپس گزارش را حذف کردند، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران چگونه این اطلاعات را حساس می‌داند.

حتی اگر او مشاور نظامی حوثی‌ها بوده و سپس به کرونا مبتلا شده یا در نبرد جان خود را از دست داده باشد، باز هم عجیب است که ریاض با توجه به نقش او در هدف قرار دادن عربستان سعودی، امکان خروج او را تسهیل کرده باشد. با توجه به نقش قبلی او در جنگ با عراق و فرستادن نیروهای نیابتی به این کشور، جالب توجه است که عراق به او کمک کرد تا آنجا را ترک کند.

جمهوری اسلامی ایران با انتشار عکسی از او روی تخت بیمارستان تمام تلاش خود را به کار بست تا نشان دهد این مرد مبتلا به کرونا است. از آنجا که همه‌چیز در منطقه توطئه‌آمیز تلقی می‌شود، یک شایعه می‌گوید که اعتراف جمهوری اسلامی ایران به اینکه او نیز شهلایی بوده، برای سردرگمی کسانی که به دنبال شهلایی‌اند، انجام شده است.

در هر صورت از دست دادن ایرلو برای جمهوری اسلامی ایران مهم است. این یک شکست هم برای تلاش‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و هم برای تلاش‌های سپاه در یمن است. ایرلو یکی دیگر از مقام‌های عالی‌رتبه سپاه است که پس از سلیمانی جان باخته است؛ مخصوصا اگر این خبر که ایرلو همان شهلایی است، درست باشد.