بر اساس انجام یک مطالعه جدید که خلاءهای موجود در تاریخچه برخورد شهابی به ماه را پر می‌کند، دانشمندان علوم سیاره‌ای شاید به زودی معیار بهتری برای بررسی و سنجش تکامل ماه در اختیار داشته باشند.

گروهی از دانشمندان چینی به منظور پر کردن خلاء بین تاریخچه ژئولوژیک ماه و نیز به‌روزرسانی مدل‌های تغییرات ماه در طول زمان، از داده‌های نخستین نمونه‌های ماموریت بازگشت فرودگر چانگ ای ۵، استفاده کردند. مدل‌هایی که دانشمندان پیش از این برای مطالعه و بررسی سیر تحولات ماه استفاده می‌کردند، مبتنی بر [داده‌های به‌دست آمده از ماموریت] آپولو و سایر برنامه‌های فضایی دوران دهه هفتاد میلادی از آن بود. این مطالعه روز دوشنبه، ۱۴ فوریه، در مقاله‌ای در مجله «نیچر استرونومی» (Nature Astronomy) منتشر شده است.

هرچند مدل‌های جدید، درک دانشمندان از ماه را به صورت تاثیرگذار و چشمگیری تغییر نمی‌دهد، به محققان کمک خواهد کرد که تاریخ رخدادهای ماه را دقیق‌تر تعیین کنند. نویسندگان آن مقاله می‌نویسند: «به دلیل آن که از روی ترتیب زمانی وقوع برخوردهای [شهابی] به ماه، ترتیب وقوع این برخوردها در سایر اجرام در منظومه شمسی نیز استنتاج شده است، این نتایج معنا و مفهوم مهمی برای ترتیب زمانی و تاریخچه برخوردها در [سیارات] منظومه شمسی داخلی دارد.»

مدل‌های موجود رویدادنگاری ماه، از جمله مدل نئوکم، از کاهشی نمایی و شدید در میزان برخوردهایی حکایت دارند که ۳ میلیارد سال پیش، دهانه‌هایی به قطر یک کیلومتر در ماه ایجاد کردند، و از آن به بعد نیز مدل‌های مزبور نرخ تقریبا ثابتی از چنان برخوردهایی را نشان می‌دهند. 

اما مدل پژوهشگران با داده‌های جدید چانگ ای ۵، از حدود ۳.۱ تا ۳.۹ میلیارد سال قبل، به میزان کمی بیشتر از این برخوردها را نشان می‌دهد. مدل جدید و مدل‌های قدیمی‌تر، در خصوص وقایع از ۳.۱ میلیارد سال پیش تا کنون تقریبا یکسانند و بیشترین میزان تفاوت، بیشتر از ۱.۲ میلیارد سال نیست. در مجموع، این مدل بدون آن که تصویر پیشین از تاریخ رخدادها در کره ماه را تغییر دهد، در مقایسه با تصور قبلی، قدمت بیشتری برای اغلب برخوردها نشان می‌دهد.

کایچانگ دی، دانشمند و نویسنده اصلی مقاله (که در آکادمی علوم چین روی سنجش از راه دور و نقشه‌برداری تمرکز کرده است)، می‌گوید: «مدل به‌روزرسانی‌شده، الگوی کلی مدل نئوکم را تایید می‌کند و دقت تاریخ‌نگاری را، به‌ویژه در دوره شکاف، در میان نمونه‌های به‌دست آمده از ماه افزایش می‌دهد.»

مدل‌های موجود در خصوص گاه‌شمار برخوردی ماه، عمدتا بر پایه نمونه‌های برداشته شده در ماموریت‌های آپولوی ناسا و ماموریت‌های شوروی سابق در ماه، قرار داشتند. نمونه‌های چانگ ای ۵ (که در روز اول دسامبر ۲۰۲۰ در ماه فرود آمد و نمونه‌ها را در روز ۱۶ دسامبر ۲۰۲۰ به زمین آورد) نخستین نمونه‌های آورده شده ماه از زمان ماموریت لونا ۲۴ در سال ۱۹۷۶ بود.

هرچند نمونه‌‌های آپولو و لونا برای دانشمندان مرتبط با اکتشافات ماه بسیار مفید بودند، آن نمونه‌ها هیچ ماده‌ای با قدمت حدود ۱ تا ۳ میلیارد سال پیش نداشتند، و در مدل‌های گاه‌شماری ماه، حدود نیمی از تاریخ ماه را خالی گذاشتند.

چانگ ای ۵، در شمال «اوشینز پروسلاروم» [اقیانوس توفان‌ها]، ناحیه‌ای از ماه فرود آمد که درست در شکاف زمانی میان نمونه‌های آپولو و لونا قرار دارد و ویژگی آن، فعالیت‌های جدیدتر آتشفشانی است و از این رو، سنگ‌ها و سنگ‌پوشه‌های آن (رگولیت) مربوط به حدود دو میلیارد سال پیش است. چانگ ای ۵ با استفاده از مته و ساز‌وکار کندن گودال، در حدود دو کیلوگرم از ماده را به منظور بررسی در موسسه زمین شناسی و ژئوفیزیک آکادمی علوم چین در زمین، گردآوری کرد.

این یافته‌های جدید منجر به تحول انگاره (جابه‌جایی پارادایم) نخواهد شد، اما بیشتر به ایجاد متر و معیار دقیق‌تر برای سنجش داده‌ها در دوره‌هایی از تغییرات ماه و سایر اجرام سیاره‌ای شباهت دارند. 

دکتر کایچانگ می گوید: «به عنوان مثال، مدل‌های گاه‌شماری دیگر اجرام سنگی، از تعمیم مدل گاه‌شماری ماه با در نظر گرفتن تفاوت‌ها در میزان و نرخ برخورد، سرعت برخورد، گرانش و غیره، نتیجه‌گیری شده‌اند.»

او می‌افزاید: «مدل به‌روزرسانی شده گاه‌شمار ماه، چنانچه با استفاده از همین اصولی به سایر سیارات تعمیم داده شود که پیشتر به کار گرفته شده است، تقریبا به همان نتایج مشابهی منجر خواهد شد که درباره ماه  در دست داریم. به عبارت دیگر، همان الگو، اما با قدمتی کمی بیشتر.»

چین به منظور آوردن نمونه‌ها از ماه به زمین، برنامه فضایی دیگری به نام چانگ ای ۶ را انجام خواهد داد، و در حال حاضر با کمک ماه‌نورد یوتو ۲ در حال کاوش در نیمه پنهان ماه است. برنامه نهایی چین برای اکتشاف ماه، احداث یک ایستگاه تحقیقاتی دائمی در قطب جنوب ماه در دهه ۲۰۳۰ است.