کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه و مسئله یافتن آلترناتیوی برای نفت و گاز روسیه در سبد انرژی کشورهای اروپایی، به اولویت اول دولتمردان اروپایی تبدیل شده است. وابستگی بیش از حد اروپا به منابع انرژی روسیه باعث شده است که کشورهای اروپایی به‌راحتی نتوانند در کوتاه‌مدت جایگزینی برای منابع انرژی روسیه بیابند. نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که روسیه با برنامه‌ای مدون و با سیستم قیمت‌گذاری متفاوت در بازه زمانی ده ساله، حداکثر تلاش خود را برای ایجاد شرایط وابستگی اروپا به منابع انرژی روسیه فراهم کرد. در این بازه زمانی، این عناصر نقش فعالی در دیپلماسی انرژی روسیه ایفا کردند: شخص پوتین، مراکز تحقیقات دانشگاهی در اروپا که در زمینه انرژی فعالیت می‌کنند، و همچنین برخی رسانه‌ها و سیاستمداران اروپایی.

تلاش عربستان برای نفوذ در حیاط خلوت روسیه

صادرات انرژی نقش مهمی در سیاست خارجی عربستان ایفا می‌کند و آن کشور با توجه به هزینه کم تولید نفت، برای تصاحب سهمی بیشتر در بازار نفت با بهره‌گیری از سیاست قیمت‌گذاری متفاوت و ارائه تخفیف ویژه می‌تواند در برخی نقاط جهان که به نوعی حیاط خلوت کشورهای عمده تولید کننده نفت هستند، مشتریان جدیدی برای نفت خویش بیابد. در ماه مارس ۲۰۲۰، الکساندر تیشنکو، سخنگوی شرکت نفت دولتی «بل نفت خیم» بلاروس، گفت که مینسک نخستین محموله ۸۰ هزار تنی نفت را از شرکت آرامکو عربستان سعودی خریده است. بلاروس متحد روسیه در منطقه است، و همواره سیاست خارجی‌اش با منافع ملی کرملین در یک راستا بوده است. مینسک تا ماه مارس ۲۰۲۰ نفت مورد نیازش را فقط از روسیه تامین می‌کرد، تا این که تصمیم گرفت از عربستان نفت وارد کند. باید در نظر داشت که در دو سال قبل، اختلاف‌های رئیس جمهوری بلاروس با پوتین باعث شده بود که آن کشور از عربستان نفت وارد کند.

لهستان در سال‌های گذشته برای کاهش وابستگی‌اش به منابع انرژی، توجه خاصی به تنوع‌بخشی به منابع انرژی داشته است. این کشور در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، پس از عقد قرارداد ۲۰ ساله برای واردات ال‌ان‌جی (گاز مایع شده) از آمریکا، در صدد خرید نفت از عربستان نیز است. در ماه ژانویه گذشته، شرکت لهستانی پی‌کی‌‌ان اورلن قرارداد بزرگی با آرامکو امضا کرد. بر اساس این قرارداد، طرف سعودی متعهد شد که روزانه ۳۳۷ هزار بشکه نفت خام با نفت­کش به لهستان صادر کند. همکاری این دو کشور فقط به صادرات نفت ختم نشد. بر اساس تفاهم‌نامه بین این دو کشور، قرار شد شرکت آرامکو ۳۰ درصد از سهام پالایشگاه نفت گدانسک لهستان (با ظرفیت ۲۱۰ هزار بشکه در روز؛ بزرگ‌ترین پالایشگاه بعد از شرکت پوتسک) را به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار بخرد. امضای چنین قراردادهایی به عربستان سعودی اجازه می‌دهد به تأمین کننده اصلی نفت خام لهستان تبدیل شود و وابستگی لهستان به روسیه را کاهش دهد. افزایش نقش عربستان در امنیت انرژی لهستان به معنای کاهش نقش روسیه در سبد انرژی لهستان است.

انگلستان مشتری جدید نفت عربستان سعودی

پس از حمله روسیه به اوکراین و اعمال ممنوعیت واردات نفت روسیه از سوی دولت بایدن، انگلستان نیز اعلام کرد که در پایان سال جاری میلادی واردات نفت از روسیه را کاهش خواهد داد. به گزارش نشریه پولیتیکو، انگلستان قصد دارد ممنوعیت واردات نفت از روسیه در ماه‌های آتی را اعلام کند. افزایش واردات نفت از کشورهای خاورمیانه یکی از آلترناتیوهای لندن برای کاهش وابستگی به نفت روسیه است. روز یکشنبه ۱۳ مارس، رسانه‌های انگلستان و آمریکا از برنامه سفر بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا، به عربستان سعودی خبر دادند. به گزارش شبکه اسکای نیوز، بوریس جانسون قرار است هفته آینده برای رایزنی درباره نفت، به عربستان سفر کند. گفته می‌شود این مذاکره با هدف کم کردن وابستگی انگلستان به انرژی روسیه است. به‌خاطر بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین، قیمت گاز طبیعی و بنزین در ماه‌های اخیر در انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی بسیار افزایش یافته است. باید در نظر داشت که هنوز تاریخ دقیق سفر بوریس جانسون به ریاض قطعی نشده است. به گزارش اسکای نیوز، این سفر احتمالی در حالی انجام می‌شود که قیمت سوخت در پمپ‌بنزین‌های انگلستان به اوج خود رسیده است. گفتنی است که بوریس جانسون در دوره بحران انرژی با درخواست‌های فراوانی از سوی حزب محافظه‌کار پارلمان انگلستان برای رایزنی با عربستان سعودی در خصوص افزایش تولید نفت مواجه شده است، زیرا که نمایندگان آ» کشور، افزایش تولید و عرضه نفت از سوی ریاض را راه‌حل کاهش قیمت‌های بنزین و دیزل در انگلستان می‌دانند.

عربستان با توجه به ظرفیت تولیدی که دارد، به‌راحتی می‌تواند بخشی از سهم نفت روسیه در بازار اروپا را به خود اختصاص دهد. اما مسئله‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که در صورت شروع مجدد مذاکرات هسته‌ای و امضای توافق‌نامه‌ای که منافع ملی عربستان و امنیت منطقه‌ای آن کشور در آن لحاظ شود، فرصت مناسبی در اختیار ریاض قرار خواهد گرفت تا از سلاح صادرات نفت برای استفاده ژئوپلیتیکی بیشتر از این وضعیت بهره گیرد. دولت بایدن اگر بدون توجه به منافع و دغدغه‌های ریاض با همه خواست‌های جمهوری اسلامی ایران موافقت کند، باید منتظر افزایش قیمت نفت باشد، زیرا ریاض نیز نه به‌خاطر روسیه، بلکه به‌خاطر دغدغه‌های امنیتی خودش، شاید تصمیمی برخلاف دینامیک بازار نفت بگیرد. افزایش قیمت نفت خبر خوبی برای اقتصاد آمریکا نخواهد بود. اقتصاد آمریکا شاهد بیشترین میزان تورم در ۴ دهه اخیر است، و افزایش قیمت نفت به معنای افزایش بیشتر نرخ تورم خواهد بود. 

عربستان به تنهایی نمی‌تواند نفت روسیه در بازار را جایگزین کند، اما به‌راحتی می‌تواند نفت روسیه را در بازار برخی کشورها جایگزین کند. در حال حاضر، روسیه و عربستان منافع مشترکی را در بازار نفت دنبال می‌کنند. منافع مشترک ریاض و مسکو در بازار انرژی باعث شد که برخلاف درخواست جو بایدن، میزان ظرفیت تولید نفت کشورهای اوپک پلاس افزایش نیابد، و قیمت‌های فعلی نیز با توجه به منافع کشورهای تولید کننده نفت ادامه یابد.

سیاست دولت بایدن در قبال ایران و پذیرش درخواست‌های جمهوری اسلامی ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای آتی، نقش مهمی هم در بازار نفت و هم در سیاست انرژی و خارجی ریاض ایفا خواهد کرد. موافقت با همه درخواست‌های جمهوری اسلامی ایران و چشم‌پوشی بر فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه، باعث نزدیکی بیشتر ریاض به مسکو خواهد شد و این دو کشور در جهت‌دهی سیاست آتی اوپک پلاس نقش مهمی ایفا خواهند کرد. نباید فراموش کرد که این هر دو کشور موافق بازگشت تدریجی ایران به بازار نفت هستند، و اصلا مایل نیستند که سهم این کشورها در سبد انرژی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی مثل چین یا هند کاهش یابد.

نشست بعدی اوپک پلاس و سیاست دولت بایدن در قبال توافق‌نامه هسته‌ای از موضوع‌هایی‌اند که در ماه آینده نقش مهمی در افزایش یا کاهش قیمت نفت خواهند داشت.