نشریه آسیا تایمز در دو گزارش جداگانه‌ در تاریخ ۳۰ دی  و ۲۷ بهمن سال گذشته، ادعا کرد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از یکی از دو فروند هواپیمای ترابری سنگین بویینگ ۷۴۷-۲۸۱بی شرکت هواپیمایی فارس ایر قشم، چندین تن محموله تسلیحاتی از ایران به میانمار حمل کرده است. 

در این گزارش‌ها، نگارنده ضمن خودداری از ارائه هرگونه سند برای اثبات ادعایش، منبع خود را دیپلماتی ناشناس مستقر در جنوب شرق آسیا معرفی کرد که به حمل سلاح با این هواپیما مظنون است. همچنین نگارنده این مطالب از اطلاعات و داده‌های وبسایت رهگیری هواپیماهای غیرنظامی، یعنی فلایت رادار ۲۴، استفاده کرد.

اگرچه گزارش‌های منتشر‌شده نشریه آسیا تایمز درباره پرواز هواپیمای فارس ایر قشم به میانمار نتوانست توجه رسانه‌های انگلیسی‌زبان و غربی را به خود جلب کند، اما برخی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران به‌طور جدی اخبار آن را روی رسانه‌های اجتماعی و در برنامه‌های خبری خود منعکس کردند.

اگرچه از همان ابتدا شهر مشهد به‌ عنوان مبدا پروازهای فارس ایر قشم به نایپیداو، پایتخت میانمار، احتمال حمل تسلیحات از ایران به میانمار را بسیار کم می‌کرد، حالا با بررسی دقیق داده‌های وبسایت‌های رهگیری پروازهای هواپیماهای غیرنظامی به‌راحتی می‌توان دریافت که محموله‌های حمل‌شده نه در شهر مشهد بلکه در فرودگاه بین‌المللی تاشکند در ازبکستان در هواپیما بارگیری شده‌اند، امری که انتقال تسلیحات ایرانی از ایران به میانمار را منتفی می‌کند.

تا امروز، فارس ایر قشم پنج پرواز از مبدا تاشکند به مقصد نایپیداو داشته است. برای نگارنده نوع محموله‌های ارسال‌شده مشخص نیست، اما این محموله‌ها می‌توانند مواد غذایی و یا دام زنده باشند. نداشتن پرواز مستقیم هواپیمای مورد‌نظر از تاشکند به نایپیداو می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد، اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها می‌تواند تحریم‌های وضع‌شده علیه میانمار و همچنین، محدودیت وضع‌شده برخی از کشورهای واقع‌شده در مسیر هوایی بین ازبکستان و میانمار برای شرکت فارس ایر قشم باشد.  

چرا تصور می‌شود تمامی پروازهای فارس ایر قشم حامل تسلیحات است؟

در سال ۱۳۹۲، نیاز وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران و همچنین نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای حمل محموله‌های تسلیحات و مهمات از تهران به دمشق افزایش یافت. هم‌زمان، شرکت‌های هواپیمایی ماهان، ایران ایر و یاس ایر (هم اکنون پویا ایر) با محدودیت حمل تسلیحات و مهمات از ایران به سوریه مواجه شدند.

ظهور داعش و نیاز مبرم دولت عراق به کمک‌های نظامی ایران برای شکست آن سبب شد تا محدودیت‌های وضع‌شده بغداد برای پروازهای حامل تسلیحات ایران به سوریه، که به درخواست دولت آمریکا وضع شده بود، لغو شود. نیروی هوایی ارتش و نیروی هوافضای سپاه هر کدام به‌ ترتیب با دو فروند هواپیمای ترابری سنگین بویینگ ۷۴۷ و ایلیوشین ۷۶تی‌دی وارد عمل شدند. شرکت هواپیمایی سوریه نیز با استفاده از سه فروند هواپیمای ایلیوشین ۷۶تی خود، صدها تن سلاح از ایران به سوریه منتقل کرد.

با وجود اقدام دولت عراق به رفع محدودیت‌ها، همچنان شرکت‌های هواپیمایی ایران ایر و ماهان از انتقال تسلیحات با استفاده از هواپیماهای ترابری به سوریه خودداری کردند تا بیش از پیش با تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا مواجه نشوند. در این راستا، شرکت هواپیمایی ماهان در سال ۱۳۹۳ دو فروند هواپیمای باری پهن‌پیکر بویینگ ۷۴۷-۲۸۱سی با کمک شرکت‌های واسطه مانند کام ایر افغانستان و هواپیمایی جنوب (South Airlines) در ارمنستان از یک شرکت گرجستانی به اسم «کارگو ایرلاینز» (The Cargo Airlines) خریداری کرد.

نخستین هواپیما در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۵ و هواپیمای دوم در شهریور ۱۳۹۶، از ایروان به فرودگاه مهرآباد تهران منتقل شدند. ناتوانی ماهان ایر در به‌کارگیری هواپیماهای بویینگ ۷۴۷ خریداری‌شده سبب شد تا هر دو به شرکت هواپیمایی فارس ایر قشم متعلق به منطقه آزاد قشم که تحت مالکیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار دارد، واگذار شوند. هر دو هواپیما پیش از به‌کارگیری در شرکت فجرآشیان (فارسکو)، تعمیر شدند و علائم ثبت کشوری EP-FAA و EP-FAB را تحت گواهینامه عملیات پروازی شرکت فارس ایر قشم دریافت کردند.

پس از آماده‌سازی، نخستین پروازهای صورت‌گرفته عمدتا به مقصد فرودگاه بین‌المللی دمشق و حامل تسلیحات و مهمات بود، امری که سبب شد وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا در سال ۱۳۹۸، شرکت هواپیمایی فارس ایر قشم، هر دو هواپیمای آن و دو فرد مرتبط با آن را تحریم کند. در نتیجه، این شرکت در سال‌های پس از آن با کاهش مشتری‌های خارجی مواجه بود و حتی پروازهای تجاری‌اش به مقصدهایی چون بیروت نیز مرتبط با سپاه پاسداران و حامل تسلیحات برای حزب‌الله لبنان انگاشته می‌شد، در حالی که تسلیحات ارسالی سپاه قدس به لبنان در حقیقت از طریق زمینی و از سوریه وارد این کشور می‌شدند.

مشتریان و مقصدهای خارجی فارس ایر قشم هم اکنون چه کشورهایی‌اند؟

در حال حاضر، شرکت فارس ایر قشم تنها یکی از دو فروند هواپیمای خود را عملیاتی نگه داشته است. از شهریور ماه سال گذشته، هواپیمای EP-FAA عملیاتی بوده و هواپیمای دیگر، یعنی EP-FAB، در شمال غرب فرودگاه بین‌المللی مهرآباد زمین‌گیر است. عمده پروازهای خارجی تنها با بویینگ ۷۴۷ عملیاتی این شرکت به مقصد دمشق بوده است.

حدود نیمی از پروازهای باری این شرکت به مقصد دمشق حامل تسلیحات بوده است. علاوه بر دمشق، بویینگ‌های ۷۴۷ فارس ایر قشم به آدیس‌آبابا و کاراکاس نیز سلاح حمل کرده‌اند که از این میان، می‌توان به پهپادهای شناسایی-رزمی مهاجر۶ اشاره کرد که در اتیوپی، نیروی هوایی این کشور علیه جدایی‌طلبان تیگره از آن‌ها استفاده کردند و توانستند موفقیت‌هایی چون انهدام تانک‌های اصلی میدان نبرد را نیز کسب کنند.

اما همان‌طور که در بالا نیز به آن اشاره شد، تمامی پروازهای هواپیماهای فارس ایر قشم حامل تسلیحات و مهمات نیستند. منطقه آزاد قشم و ماهان ایر از طریق حمل کالاهای تجاری با هواپیماهای این شرکت درآمد قابل توجهی دارند، از خشکبار ایرانی و فرش‌های زینتی به مقصدهایی چون مسکو و دبی تا حمل کالاهای تجاری بین بغداد و کویت و همچنین تاشکند و نایپیداو.

با استفاده از داده‌های وبسایت‌های رهگیری هواپیماهای غیرنظامی، می‌توان مشاهده کرد هواپیمای EP-FAA از شهریورماه سال گذشته تا به امروز، چهار پرواز حامل تسلیحات و کالاهای تجاری به مقصد آدیس‌آبابا، پایتخت اتیوپی، داشته است. یازده پرواز دیگر نیز به مقصد فرودگاه بین‌المللی دمشق در سوریه با این هواپیما صورت گرفته است که شماری از آن‌ها حامل مهمات و تسلیحات بوده‌اند. یک پرواز مظنون به حمل تسلیحات نیز در ۲۰ دی‌ماه ۱۴۰۰ به مقصد کاراکاس صورت گرفت.

در بازه زمانی ۳۰ شهریور ۱۴۰۰ تا ۳ فروردین‌ماه ۱۴۰۱، این هواپیما همچنین محموله‌های کاملا تجاری نیز حمل کرده است. این پروازها شامل یک پرواز بین دبی و بغداد در ۲۹ آبان ۱۴۰۰، یک پرواز تجاری بین تهران و مینسک در ۲۷ آذر ۱۴۰۰، یک پرواز بین تهران و چنگدو در ۸ آذر ۱۴۰۰، پروازی دیگر به شِنژِن در ۳ دی ۱۴۰۰ و دو پرواز به مسکو در روزهای ۳ آبان و ۷ آذر ۱۴۰۰ و در نهایت، پنج پرواز بین تاشکند و نایپیداو با یک توقف در شهر مشهد است.

فارس ایر قشم علاوه بر فراهم آوردن ابزاری مهم برای تسلیح نیروهای نیابتی سپاه قدس در سوریه و همچنین ارسال سلاح‌های ساخت ایران به کشورهای متحد و غیر‌‌متحد خریدار آن‌ها، یکی از منابع درآمد منطقه آزاد قشم و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. تصور آنکه تمامی پروازهای این شرکت حامل تسلیحات و آن‌ هم به درخواست سپاه پاسداران صورت گرفته باشد، امری اشتباه و ناشی از ضعف روزنامه‌نگاری است.

میانمار سال‌ها است که با سرمایه‌گذاری در صنعت دفاعی‌اش، موفق به تولید بسیاری از مهمات موردنیاز نیروهای مسلحش شده است. بسیاری از تسلیحات خریداری‌شده از چین در کارخانه‌های اسلحه‌سازی این کشور تحت لیسانس تولید شده‌اند. میانمار همچنین یکی از خریداران تسلیحات ساخت اسرائیل است.  

در گزارش‌های منتشر‌شده گروه‌های حقیقت‌یاب سازمان ملل در باره کشورهای تسلیح‌کننده میانمار، نام اسرائیل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آن‌ها مطرح شده است. اقدام نیروهای مسلح میانمار به خریداری تسلیحات از ایران و به‌کارگیری آن بی‌تردید می‌تواند اثر منفی بر روابط میانمار و اسرائیل بگذارد. به همین دلیل، به نظر نمی‌رسد دولت نظامی حاکم بر میانمار حاضر به خریداری تسلیحات ایرانی باشد، آن هم در شرایطی که هیچ مشکلی در خریداری و دریافت تسلیحات ساخت چین و روسیه ندارد.