نخست، عکس‌های اثرگذاری از ستون یک کیلومتری خودروهای نظامی روسیه در راه کی‌یف منتشر شد. سپس عکس‌های تاثربرانگیز همان خودروهای نظامی در حال سوختن منتشر شد که پراکنده و منهدم رها شده بودند.

یکی از زوایای متعدد حمله روسیه به اوکراین همین بود که جهانیان توانستند نبرد را با جزییاتی دنبال کنند که در غیر این صورت، پشت هاله جنگ از نظرها پنهان می‌ماند.

هنوز بیش از یک ماه از آغاز جنگ روسیه با کشور همسایه‌اش نگذشته است، اما شاید بتوان گفت این جنگ پرعکس‌ترین و مستندترین درگیری در گذشته نزدیک بوده است. غیرنظامیان اوکراینی، نظامیان، و خبرنگاران حاضر در خط مقدم، جملگی با انتشار عکس و ویدیو در فضای اجتماعی در تامین حجم زیادی از اطلاعات تصویری از وقایع زنده جاری مشارکت داشته‌اند.

هر روز ده‌ها عکس از تانک‌های سوخته، خودروهای سنگین حمل مایحتاج که رها شده‌اند، و بالگردهای ساقط شده در اوکراین، در توییتر، تیک‌تاک، اینستاگرام، و تلگرام پدیدار می‌شود. در سه هفته آغازین این جنگ که به نظر می‌رسید نیروهای روس با مشکلات لجستیکی و سوختی مواجه شده‌اند، روزی نبود که ویدیویی از کشاورزان اوکراینی در حال بکسل کردن خودروهای نظامی رها‌شده روس‌ها منتشر نشود و کار به جایی رسید که این موضوع تبدیل به شوخی اینترنتی شد.

چنان حجمی از اطلاعات به کارشناسان مستقل امنیتی و داوطلبان این عرصه امکان داده است که درباره این جنگ به نتیجه‌گیری‌ای دست یابند که شاید در گذشته فقط برای سازمان‌های اطلاعاتی دولتی ممکن بود. این افراد توانسته‌اند با زحمت فراوان هزاران عکس و ویدیو از تجهیزات منهدم و رها شده جمع‌آوری و مستند کنند و یکی از مهم‌ترین روایت‌ها را از وضعیت تاکنونی این جنگ بازگو کنند: روایت انهدام وسیع تجهیزات نظامی روسیه و زمین‌گیر شدن یک ابرقدرت نظامی.

گروهی از رصدکنندگان پاره‌وقت تسلیحات تنها از روی داده‌های دسترسی‌آزاد، همان عکس‌ها و ویدیوهایی که در فضای مجازی همرسان می‌شود، در مجموع دو هزار و ۵۵ خودرو نظامی روس را که منهدم و رها شده‌اند یا به دست نیروهای اوکراینی افتاده‌اند، ثبت کرده‌اند.

به گزارش اوریکس بلاگ (Oryx Blog) متعلق به استین میتزر و یوست اولیمانز، تحلیل‌گران نظامی، این خودروها از جمله شامل ۳۳۱ تانک، ۲۳۵ خودرو زرهی جنگی، ۳۱۳ خودرو جنگی پیاده‌نظام، و ۴۰ سامانه موشکی زمین به هوا بوده است.

این دو نفر، عملیات رصد را در وقت‌های آزاد خود انجام می‌دهند و هم‌زمان با پیشبرد کار، کشفیات خود را توییت می‌کنند. هر درآمدی که آنان از طریق پلتفرم پتریون (Patreon) به دست آورند، در اختیار خیریه‌هایی قرار می‌گیرد که به غیرنظامیان در اوکراین کمک می‌کنند.

آنان همچنین در پیشگفتار فهرست خود آورده‌اند که (آن موارد) «فقط شامل خودروها و تجهیزاتی می‌شود که شواهدی در قالب عکس یا ویدیو از آن‌ها در دست است. بدین ترتیب، حجم تجهیزات منهدم‌شده بسیار بیشتر از این است که اینجا ثبت شده است.»

این فهرست حاکی از آن است که بسیار پیش از آن‌که پنتاگون اخبار جنگ‌ها و مناطق تحت سیطره را در نشست خبری خود منتشر کند، اثرات حملات را می‌توان از روی میزان تجهیزاتی که طبق مستندات منهدم‌ شده است، مشخص کرد. مثلا اگر ستونی از قوای روس در اطراف شهری در شمال کی‌یف منهدم شده باشد، نشانه آن است که عملیات‌ نیروهای روسیه برای رخنه به این شهر چندان خوب پیش نمی‌رود.

در دو هفته اول این حمله، حجم تجهیزات ازدست‌رفته روس‌ها که در مستندات رصدکنندگان تسلیحات ثبت شده بود، یکی از اولین نشانه‌های این امر بود که ارتش روسیه در آن عملیات عملکرد خوبی نداشته است. حجم تجهیزات منهدم‌شده چنان زیاد بود که حساب‌شان حتی از دست گروه اوریکس در می‌رفت.

آنان در واکنش به یک ویدیو که نیروهای اوکراینی را در حال تصرف ۳۰ خودرو روس در نزدیکی خارکیف نشان می‌داد، توییت کردند: «حساب‌ از دستم در رفته.»

ادامه تهیه این فهرست نیاز به توجه تقریبا مستمر دارد. برای به‌روز نگه داشتن آن باید شب‌ها تا دیروقت تعداد زیادی عکس و ویدیو را به دقت رصد کرد.

آقای میتزر در مصاحبه با ایندیپندنت گفت: «شرط شروع چنین کاری قدری دیوانگی است و شرط ادامه‌اش از آن هم دیوانه‌تر بودن.»

«شاید باید شروع به تهیه فهرستی از انواع تجهیزاتی کنم که هنوز به دست اوکراینی‌ها نیفتاده است. این تنها فهرستی خواهد بود که با گذشت زمان کوتاه‌تر می‌شود.» 

او افزود که گروه وی روشی سختگیرانه برای تشخیص و ثبت و ضبط ویدیوها و عکس‌هایی که پیدا می‌کند، به کار می‌بندد. آنان نخست آن مدرک را با داده‌های موجود مقایسه می‌کنند تا ببینند جدید است یا قدیمی. به گفته او، این فرایند «زمان زیادی می‌برد و با افزایش تدریجی خسارت‌ها، بیش از پیش زمان‌بر می‌شود.»

سپس صحنه را تحلیل می‌کنند، خواه نمایی از ستونی از تانک‌های منهدم‌شده باشد و خواه سامانه ضدهوایی رها شده، تا تجهیزات موجود در آن را تشخیص دهند و دریابند که چگونه از کار افتاده  و تخریب شده است.

آقای میتزر گفت: «چه منهدم شده باشد، چه تصرف یا رها شده باشد. گاهی سوخت خودرو تمام شده و گاهی در خندقی گیر کرده یا گرفتار کمین نیروهای اوکراینی شده است.»

او افزود «معمولا می‌شود ماجرایی برای هرکدام تصور کرد مخصوصا در کنار دانستن موقعیت جغرافیایی آن و گزارش‌های بعدی.»

راب لی، از محققان ارشد موسسه تحقیقات سیاست خارجی و عضو سابق نیروی دریایی ایالات متحده که این ویدیوها را رصد کرده است، گفت: «حجم تجهیزات انهدامی روس‌ها همان‌قدر که درباره شرایط فعلی به ما اطلاعات می‌دهد، در مورد آینده این جنگ نیز حرف‌ها دارد.»

او گفت:«در نقطه معینی، این خسارات چنان چشم‌گیر می‌شود که توانایی عملیات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقتی در منطقه‌ای تجهیزات یک لشکر یا چندین هنگ از بین رفته باشد، کل عملیات لطمه می‌بیند.»

او افزود: «یعنی در آینده توانایی آن‌ها در تهاجمات خاصی بسیار محدود می‌شود، زیرا احتمالاً  از لحاظ آماری وضعیت مناسبی نخواهند داشت.»

آقای لی، کارشناس ارشد سیستم‌های جنگ‌افزاری روسیه، داده‌های دسترسی‌آزاد از میدان نبرد را گردآوری، و تا حد امکان تجهیزات آسیب‌دیده یا رها شده را شناسایی می‌کرده است. او همین کار را در سراسر جنگ سوریه انجام داد، اما در این جنگ مقدار بسیار بیشتری از منابع برای کار فراهم بوده است.

او می‌گوید: «بخش زیادی از جنگ در مراکز بسیار پرجمعیت در حال رخ دادن است و مردم به تلفن، رسانه‌های اجتماعی، و همه چیزهای دیگر دسترسی دارند. ویدیوهایی که از جنگ در این مناطق می‌بینیم، بیشتر از جاهای دیگر است و بنابراین، از این لحاظ تا حدی وضعیت منحصر به‌فردی برقرار است.»

گروه‌های محقق اطلاعات دسترسی‌آزاد که تلفات تجهیزاتی را رصد می‌کنند، تلفیقی از افراد حرفه‌ای‌اند و آماتورهای پاره‌وقت. طبق تعریف، تحقیقات مبتنی بر منبع دسترسی‌آزاد را تمام افراد دارای دسترسی به اینترنت می‌توانند انجام دهند، بنابراین اغلب مرز روشنی بین حرفه‌ای‌ها و آماتورها نیست. سازمان روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگ‌کت که در اطلاعات دسترسی‌آزاد تخصص دارد، با فعالیت تک‌نفره بنیانگذار آن، الیوت هیگینز، پا گرفت و غولی بین‌المللی شد.

«#اوکراین: فرماندهی عملیات«شرق» ارتش اوکراین از نابودی یک تانک دیگر روسیه، احتمالا از نوع تی- ۷۲ خبر داد.»

گروه دیگری به نام «پایشگران جنگ‌افزار در اوکراین»، از ماه شروع جنگ صفحه‌ای دارای ۳۷۲ هزار دنبال‌کننده در توییتر ایجاد کرده است که یک جمع دو نفره آن را می‌گردانند. یکی از این افراد روزها در اداره‌ای  در بریتانیا کار می‌کند و به شرط پنهان ماندن هویتش با ایندی‍پندنت مصاحبه کرده است.

او هم می‌گوید در مستنداتی که تاکنون یافته‌اند، میزان خسارات وارده به روسیه از همه چشم‌گیرتر بوده است. اما آنچه برجسته است، اطلاعات مفصل درباره روند جنگ است که این گروه کوچک توانسته است با کنار هم گذاشتن یافته‌های تصویری خود به دست آورد.

به گفته این داوطلب گروه «پایشگران جنگ‌افزار در اوکراین»، در دو هفته  نخست جنگ، کاروان‌های بزرگ روسیه با حملات پهپادی اوکراین از بین رفت. تصاویر آن ستون‌های در آتش سوخته، نشان داد که برنامه‌ریزان نظامی روسیه برای نمایشی که در آن برتری هوایی با روسیه نباشد، آمادگی نداشتند. سپس رفته‌رفته تصاویر گونه دیگری از نابودسازی‌ها منتشر شد.

این داوطلب گروه «پایشگران جنگ‌افزار در اوکراین»، می‌گوید: «روس‌ها تصمیم گرفتند اندازه کاروان‌های خود را کاهش دهند و گروه‌های محافظ در اختیار آن‌ها بگذارند. اما آن کاروان‌های کوچک‌تر نیز هدف حمله گروه‌های نیروهای ویژه یا نیروهای دفاع محلی قرار گرفتند.»

او افزود: «یعنی به جای (نابود شدن) دو کاروان عظیم، روزانه پنج یا شش کاروان کوچک‌تر از بین می‌رفت.»

هم آقای لی و هم دست‌اندرکاران گروه «پایشگران جنگ‌افزار در اوکراین»، در مناطق جنگی دیگر و عمدتاً سوریه و عراق پروژه‌های مشابهی انجام داده‌اند، اما مقیاس نابودی تجهیزات در اوکراین که اکثرشان متعلق به روسیه بوده است، به هیچ وجه مانند مشاهدات قبلی آن‌ها نبوده است.

این داوطلب گروه «پایشگران جنگ‌افزار در اوکراین» می‌گوید: «در سوریه و عراق اگر شخصی ۱۰ مسلسل آکا۴۷ از شخص دیگری غنیمت می‌گرفت، به چشم می‌آمد. اما این جا ما هیچ توجهی به آن نمی‌کنیم، چون صحبت از مقیاس‌هایی عجیب و غریب است. دیگر سلاح‌های کوچک مد نظر ما نیست و فقط به خودروهای زرهی توجه داریم.»

هرچند این گروه پایشگری تجهیزات هر دو طرف را رصد می‌کرده است، در مجموع رصد کردن خسارات وارده به اوکراین دشوارتر بوده است، زیرا احتمال فیلم‌برداری شهروندان اوکراینی از آن‌ها کم‌تر است.

آقای لی می‌گوید حتی با این خلاء محتمل اطلاعاتی نیز مقیاس خسارات وارده به روسیه، به ویژه در دو هفته اول، چنان بوده است که رصد کامل آن برای پایشگران «تقریبا غیرقابل تصور» بود و این از بسیاری جهات روشنگر بوده است.

او می‌گوید: «به نظر من، بر خلاف انتظار بسیاری، صحبت از جنگی تقریبا پایاپای است. به همین دلیل است که مقیاس (خسارات وارده به روسیه) خیلی عظیم است. بحث سرکوب شورش نیست. بحث  عملیات پلیسی نیست. بحث عملیات ویژه نقل شده و نقل نشده نیست. بحث دو جبهه است که از هر لحاظ برابر نیستند، ولی چندان هم نابرابر نیستند.»

همه قبول دارند که این کار غم‌انگیز است. کار این پایشگران گردآوری اطلاعات مستند در مورد تجهیزات است، اما هیچ‌‌یک از یاد نمی‌برند که تمام آن تانک‌ها یا کامیون‌ها سرنشین داشته‌اند.

آقای میتزر می‌گوید: «هر سرباز که کشته می‌شود، خانواده‌ای از هم می‌پاشد و شکافی پدید می‌آید که هرگز پر نمی‌شود. تماشای فیلم انفجار ویرانگر یک تانک جالب می‌نماید، اما پایان زندگی سه نفر را هم رقم می‌زند؛ سربازانی که احتمالا هرگز خواهان جنگ نبوده‌اند و درست مثل من و شما، خانواده و آرزوهایی داشته‌اند.»