با گذشت بیش از یک سال از مذاکرات نمایندگان جمهوری اسلامی ایران با دولت‌های اروپایی و آمریکا، به نظر می‌رسد که جسد نیمه‌جان «برجام» نفس‌های آخر خود را با اکسیژن پول‌های مورد نیاز و پرداختی در چند روز آینده به ایران از معاملات گروگانگیری و اعمال حادثه‌جویانه آن در کشورهای دیگر استنشاق می‌کند و به تسلیم دولت بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، و ارسال فوری چندین میلیارد دلار نقد از طریق صراف های عمانی امید بسته است. 

گرچه سیاستمداران و مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی «توپ» را در زمین حریف خود می‌بینند و منتظر تصمیم طرف مقابل مانده‌اند، ایرانیان مهاجر به آمریکا در «گره» این مذاکرات به دام افتاده‌اند و قربانی این توپ‌بازی شده‌اند. به شهادت طرفین، گفت‌وگوها و مذاکرات مربوط به برجام به سرانجام رسیده است، اما ادعاهای خارج از برنامه برجام جمهوری اسلامی ایران – حذف نام سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی – این «گره» را ناگشودنی کرده است.

گرچه به ادعای آمریکا برخی از سازمان‌های تحت کنترل سپاه پاسداران با فعالیت‌های خارج از مرزهای ایران، به‌خصوص علیه منافع آمریکا یا متحدان آن اقداماتی انجام داده‌اند و دولت آمریکا آن‌ها را تحریم کرده بود، تا آوریل سال ۲۰۱۹ هیچ دولتی در آمریکا نیروی نظامی سپاه پاسداران را تحریم نکرده بود و موجودیت کلی آن را در فهرست گروه های تروریستی خارجی وزارت امور خارجه آمریکا نگنجانده بود. نتیجه چنین اقدامی، مجازات شدید برای هر نوع همکاری یا تجارت مالی با سپاه پاسداران است و برای فرد خاطی ۲۰ سال مجازات زندان در نظر گرفته شده است. 

طبق تفسیر قانون ۲۰۱۲ مهاجرت و ملیت آمریکا و بندهای «الف»، «۳»، «ب»، و «آی» همین قانون، کلیه افرادی که سابقه فعالیت تروریستی دارند یا عضو یک سازمان تروریستی بوده‌اند، حق ورود به آمریکا ندارند و تروریست یا حامی تروریسم محسوب می‌شوند. تنها تبصره معافیت از چنین اتهامی، بی‌اطلاعی فرد در زمان عضویت یا فعالیت او از ماهیت تروریستی این سازمان است که اثبات بلاشک فرد متقاضی، می‌تواند در نحوه قضاوت و بخشش او موثر باشد. 

قانون مندرج فوق مربوط به گروه‌ها یا سازمان‌های تروریستی است، اما آنچه این مورد را برای ایرانیان مهاجر به آمریکا مشکل‌ساز می‌کند، عضویت، شرکت، خدمت، و حمایت این افراد در سازمانی است که نیروی انتظامی (ارتش) جمهوری اسلامی ایران است و افراد در زمان انجام خدمت نظام وظیفه خود با چنین اتهامی روبه‌رو می‌شوند.

در تاریخ سیاسی ملل، این نخستین بار است که ارتش کشوری، سازمان تروریستی نامیده می‌شود. تنها چهار کشور جهان سپاه پاسداران جمهوری ایران را «گروه تروریستی» نامیده‌اند: عربستان، بحرین، آمریکا، و کانادا.

با چنین تفسیری، وزارت امور خارجه آمریکا از طریق بخشنامه‌ای به کلیه سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های خود (۱۶۳ سفارت و ۹۳ کنسولگری) در سراسر جهان ابلاغ کرده است که کلیه افرادی که دوران خدمت نظام وظیفه خود را در سپاه پاسداران گذرانده باشند (حتی سال‌ها پیش)، بدون توجه به رتبه یا وظایف خود در دوران خدمت، این عمل و وضعیت آنان «همکاری با سازمان تروریستی» محسوب می‌شود و طبق ماده ۲۱۲ قانون مهاجرت و ملیت، از صدور ویزای آمریکا و حتی دریافت اقامت از طریق پناهندگی، محروم خواهند بود.

گرچه ماده قانونی فوق‌الذکر حق تقاضای معافیت و مستثنی بودن از این ماده را در اختیار متقاضی مهاجرت به آمریکا گذارده است، به دلیل رابطه خدمتی و همکاری با چنین سازمانی، درصد پذیرش چنین تقاضاهایی محدود است، ولی ناممکن نیست. نمونه‌وار، در مواردی که توانسته‌ایم برای برخی از موکلین خود بخشش از خدمت در سپاه پاسداران را کسب کنیم، توجیه، خدمت اجباری و غیرداوطلبانه آن‌ها بوده است. طبق ماده اول قانون خدمت وظیفه عمومی جمهوری اسلامی ایران، «دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه دینی و ملی هر فرد ایرانی است (واژه «فرد» در این مورد فقط به مردان مربوط می‌شود) و در اجرای این وظیفه، کلیه اتباع ذکور مکلف به انجام خدمت بوده ... و هیچ فرد مشمول خدمت وظیفه را ... نمی‌توان از خدمت معاف کرد».

آنچه برای متقاضیان بخشش از خدمت در سپاه در برخی موارد پذیرفته شده است، تبصره ۲ ماده ۵ این قانون است که صریحا اعلام می‌کند، «افرادی که به بخش سپاه اعزام می‌گردند قبلا توسط سپاه تعیین و انتخاب شده و آنان هیچ حق انتخاب و یا اختیاری در این مورد ندارند: سپاه می‌تواند مشمولان مورد نیاز خود را در هر دوره طبق ضوابط خاص پذیرش سپاه ...انتخاب نموده و قبل از اعزام آنان فهرست اسامی آن‌ها را به واحدهای تابعه سازمان (سپاه) اعلام نماید. این مشمولین برای انجام خدمت وظیفه عمومی در اختیار سپاه قرار می‌گیرند.» 

ارائه و اثبات چنین موارد اجباری، همراه با تهدید و ترس به علت از دست دادن بسیاری از امتیازات شهروندی (ادامه تحصیل، استخدام، گرفتن پاسپورت، ...) و بدون حق انتخاب، زیر فشار و ترس از مجازات، به موفقیت در حذف نام متقاضی از حمایت سازمان تروریستی منتج شده است. و یا تبصره ۸ (ب) در قانون ۲۱۲ مهاجرت و ملیت آمریکا بوضوح اعلام می‌کند که چنین قانون گسترده‌ای نباید شامل افرادی شود که در زمان انجام خدمت نظام وظیفه، آن سازمان هنوز در فهرست گروه و سازمان تروریستی خارجی قرارنگرفته بوده است.

فرد خوشبین مهاجر، می‌تواند به اصرار جمهوری اسلامی ایران به حذف نام سپاه پاسداران از فهرست گروه‌های تروریستی و نتیجه مذاکرات امیدوار باشد. مقصران اصلی تحریم‌ها، گرانی‌ها و اقتصاد بدون مدیریت، را باید دولتمردان ایران به‌شمار آورد. آیا لجاجت، دشمن‌تراشی، دروغ، بی‌احترامی و همکاری نکردن با کشورهای دنیا و رعایت نکردن موازین سیاسی، شعله این آتش را دامنه‌دارتر نکرده است؟ آیا دولتمردان ایران هرگز جرات درخودنگری داشته‌اند و خود را در جایگاه طرف مقابل قرارداده‌اند؟ 

به نظر می‌رسد که پس از گذشت ۴۳ سال، فلسفه تحریم باید جای خود را با فلسفه تفهیم تعویض کند تا شاید جهان شاهد کاربرد عقل و تفاهم و احترام بین‌الملل شود و با باز شدن «گره» سپاه، «گره» مهاجرت ایرانیان به آمریکا نیز گشوده شود.