محمداسماعیل اکبری، رئیس کمیته جمعیت مجمع تشخیص مصلحت نظام، می‌گوید سالانه بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار سقط جنین در ایران صورت می‌گیرد که ۵۳۰ هزار مورد آن «عمدی و جنایی» است.

اکبری روز چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت در گفتگو با خبرگزاری فارس این آمار را اعلام کرد و گفت نرخ کنونی باروری در ایران به ۱.۶ رسیده است.

او از سقط جنین به عنوان یکی از عوامل کاهش نرخ باروری در ایران نام برد و آمار بالای آن را «خجالت‌آور» خواند.

از اکبری به عنوان یکی از مخالفان غربالگری در ایران نام برده می‌شود که معتقد است نمی‌توان «به این بهانه که شاید یکی از نوزادان معلول به دنیا بیاید او را به قتل برسانیم».

فروردین ماه امسال وزارت بهداشت اعلام کرد «غربالگری جنین به‌عنوان یک خدمت بهداشتی قابل‌ ارائه نیست» و از این پس «‌متخصصان باید درخواست غربالگری بدهند».

این تصمیم وزارت بهداشت در پی اجرای قانون «جوانی جمعیت و تعالی خانواده» منجر به حذف گزینه غربالگری ناهنجاری جنین از سامانه‌های الکترونیکی وزارت بهداشت حذف شد که این اقدام واکنش تند بسیاری از کاربران رسانه‌های اجتماعی را به دنبال داشت.

این قانون سال ۱۴۰۰ در مجلس تصویب شد و قرار است هفت سال آزمایشی به اجرا گذاشته شود. هدف از اجرای این قانون رفع چالش‌های پیش روی فرزندآوری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حمایت از خانواده‌ها و زوج‌های جوان به ویژه خانواده‌های دارای سه فرزند و بیشتر اعلام شده است.

موضوع فرزند‌آوری و غربالگری جنین در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات اختلاف میان روحانیون حاکم بر ایران و مردم تبدیل شده است.

روحانیون به هر طریق ممکن و با تشویق و تهدید و حذف برخی خدمات پزشکی، تلاش می‌کنند مردم را مجبور به فرزند‌آوری کنند، اما مردم به هزار و یک دلیل شخصی و اجتماعی و اقتصادی میل چندانی به این کار ندارند.

در این میان شهرداری تهران هم با هدف گسترش جمعیت در این کلان‌شهر اقدام به راه‌اندازی یک قرارگاه کرده است.

 حمید صاحب، مدیرکل سلامت شهرداری تهران هدف از راه‌اندازی چنین قرارگاهی را منسجم کردن بخش‌های مختلف شهرداری با سایر نهاد‌های دولتی با هدف افزایش جمعیت اعلام کرده است.

صاحب در عین حال خانواده مطلوب در ایران را خانواده‌ای با چهار عضو دانسته که در چنین خانواده‌ای فرزندان در آینده صاحب «خاله، عمه، عمو و دایی» خواهند بود.

رشد جمعیت و بُعد خانوار ایرانی

آمار‌های رسمی می‌گوید رشد جمعیت ایران از ۳.۹ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۱.۲ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته و در سال ۱۳۹۸ هم میزان رشد طبیعی جمعیت به رقم ۰.۸۹ درصد رسیده که به پایین‌تر از یک درصد کاهش یافته است.

بُعد خانوار ایرانی (متوسط تعداد افراد در خانوارهای کشور) نیز از پنج نفر در سال ۱۳۶۵ به ۳.۳ نفر در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته که به معنای کاهش بُعد خانوار ایرانی بوده و بیانگر کاهش تعداد فرزندان یک خانوار است.

روند کاهش فرزند‌آوری در ایران

آمار تولد‌ها در هر سال یکی از مهمترین شاخص‌‌های است که در زمینه سنجش میزان فرزندآوری در ایران مورد توجه است.

بررسی داده‌‌های رسمی نشان می‌دهد در سال ۱۳۶۰ بیش از دو میلیون و ۴۰۰ هزار تولد ثبت شده که این آمار در سال‌های بعد کاهشی شد.

این روند کاهشی از سال ۱۳۶۵ آغاز شد و از سال ۱۳۹۴ شدت بیشتری یافت و در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به کمترین میزان نسبت به سال‌های قبل خود رسید.

بخشی از این مساله ناشی از کاهش آمار ازدواج در ایران است، اما میانگین تعداد فرزندان هر خانوار هم می‌گوید رفتارهای باروری در ایرانی‌ها به سمت کاهش تعداد فرزندان متمایل شده است.

والدین در ایران مسن‌تر شده‌اند

یکی از شاخص‌های مهم در فهم وضعیت باروری، میانگین سنی مادران است، چرا که با افزایش میانگین سنی مادران فرصت باروری نیز کاهش می‌یابد.

بررسی‌ داده‌های فرزندآوری در ایران نشان از افزایش میانگین سن مادران و پدران در سال‌های اخیر دارد.

میانگین سن مادران در تولد‌های ثبت شده سال ۱۳۹۹ بالای ۲۹ سال و میانگین سن پدران بالای ۳۳ سال اعلام شده است.

میانگین سنی مادران در سال ۱۳۹۰ بیش از ۲۶ سال و در سال ۱۳۹۲ حدود ۲۷ سال بوده است.

خانواده‌ در ایرانی کوچک‌تر شده‌ است

یکی از سئوالان مهم در بررسی وضعیت فرزندآوری، تعداد فرزندان یک خانواده و مرتبه تولد فرزند است.

داده‌های مرکز آمار ایران می‌گوید درصد کل خانواده‌های دارای یک فرزند (تک فرزند) از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ رشد صعودی داشته و از ۱۶.۵ درصد در سال ۱۳۸۵ به حدود ۱۹.۷ در سال ۱۳۹۵ رسیده است.

درصد خانوارهای دارای پنج فرزند و بیشتر هم روند کاهشی را طی کرده و از ۳۰ درصد در سال ۱۳۸۵ به ۱۸ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

زنان شاغل فرزند کمتری دارند

اشتغال زنان به دلیل کاهش هزینه فرصت در نتیجه فرزندآوری، تمایل آنها را برای کاهش باروری افزایش داده است، چرا که آنها به واسطه مشارکت در تأمین هزینه‌های خانواده، افزایش استقلال مالی، انگیزه‌های اجتماعی تمایل کمتری برای فرزندآوری پیدا کرده‌اند.

نتایج برآورد میزان باروری کل بین سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد زنان شاغل در مقایسه با زنان غیرشاغل سطح پایین‌تری از باروری را داشتند.

زنان غیرشاغل با میزان باروری ۲.۱۴ سطح باروری بالاتر از جانشینی را داشتند، در حالی که این مقدار برای زنان شاغل طی این مدت حدود ۱.۱۵ فرزند بوده است.

زنان شاغل علاوه بر سطح پایین باروری نسبت به زنان غیرشاغل، فرزندآوری خود را به سنین بالاتر انتقال داده‌اند.

آمار‌‌ها می‌گوید سطح باروری زنان غیرشاغل در گروه سنی ۲۵ تا ۲۹ سال بیش از ۲.۵ برابر و در گروه سنی ۳۰ تا ۳۴ سال حدود ۸۰ درصد از زنان شاغل بیشتر است.

چرا میل به فرزند‌آوری در ایران کم است؟

نتایج بسیاری از پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها در ایران نشان می‌دهد بیشترین محدودیت و نگرانی خانواده‌های ایرانی از فرزند‌آوری مربوط به آینده کودکان است.

سخت بودن تربیت فرزندان و ناتوانی در تامین هزینه آنها از دیگر عوامل روی‌گردانی مردم ایران از فرزندآوری اعلام شده است.

نتایج یک تحقیق سازمان ثبت احوال هم می‌گوید ۳۹ درصد از والدین از اساس علاقه‌ای به فرزند‌آوری ندارند و ۳۸ درصد هم گفته‌اند به خاطر داشتن سن بالا حاضر به بچه‌دار شدن نیستند.

۲۰ درصد هم گفته‌اند که مشکلات اقتصادی و معیشتی مانع از فرزند‌آوری آنها شده است.