مذاکرات هسته‌ای در حالی متوقف شده است که ادامه برنامه هسته‌ای، موشکی و پهپادی ایران، به دقت از سوی کشورهای منطقه و قدرت‌های بزرگ رصد می‌شود و کشورهای غربی بارها نگرانی خود را از تداوم برنامه‌های نظامی ایران اعلام کرده‌اند و حتی در برخی موارد، آمریکا برای توقف برخی برنامه‌های نظامی مثل برنامه پهپادی تهران، تحریم‌هایی علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده است. افزایش نگرانی‌های غرب در مورد ادامه برنامه پهپادی ایران، باعث  شد تا پس از روی کار آمدن دولت بایدن نیز حساسیت‌ها در آن زمینه افزایش یابد. 

در ژوئیه سال گذشته، روزنامه «وال‌استریت ژورنال» به نقل از مقام‌های آمریکایی، از قصد واشنگتن برای اعمال تحریم‌های جدید علیه برنامه موشک‌های هدایت‌شونده و پهپاد‌های ایران خبر داده بود.  باید در نظر داشت که مقام‌های امنیتی غرب توانایی‌های موشکی و پهپادی ایران را «تهدیدی جدی‌تر از برنامه هسته‌ای این کشور علیه ثبات در خاورمیانه» ارزیابی می‌کنند. برای مثال، سال گذشته حمله‌های پهپادی حوثی‌ها به تاسیسات نفتی آرامکو نشان داد که اگر دامنه برنامه پهپادی  و موشکی ایران، در کنار حمایت آن از گروه‌های نیابتی در منطقه، کنترل نشود، امنیت جهانی انرژی با چالش‌های مهمی روبه‌رو خواهد شد و با توجه به تداوم بحران انرژی، امنیت عرضه انرژی در جهان زنگ خطری جدی برای رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی، و امنیت ملی این کشورها است.

 ابعاد برنامه پهپادی ایران

 تاکنون گزارش‌های متعددی از سوی مراکز تحقیقاتی و امنیتی غرب  در مورد ابعاد برنامه پهپاد ایران و تاثیر آن بر امنیت منطقه ای در خاورمیانه، منتشر شده است. در یکی از این گزارش‌ها، موسسه «واشنگتن برای سیاست شرق نزدیک» به وجه ژئوپلیتیک برنامه پهپادی ایران اشاره کرده است. بر اساس این گزارش،  تهران اکنون از پهپادها و موشک‌ها برای حمایت از تلاش‌های گسترده‌تر در مسیر قرار دادن سراسر خاورمیانه در تیررس خود بهره می‌گیرد. پهپادهای ایرانی می‌توانند با حمل سوخت بیشتر و استفاده از ناوبری ماهواره‌ای، تقریبا به هر نقطه از خاورمیانه برسند. نظام حاکم بر ایران با تجهیز پهپادها به دستگاه‌های ژیروسکوپی توسعه‌یافته در دانشگاه صنعتی  شریف، به این قابلیت دست یافته است که تا  پهپادها قادر به پنج ساعت پرواز باشند. جمهوری اسلامی ایران سپس رله‌های رادیویی دوربرد را برای ارتباط فراتر از خط دید با هواپیماهای بدون سرنشین تا فاصله ۲۰۰ کیلومتری توسعه و گسترش داد. حداقل دو نوع پهپاد، موسوم به «شاهد-۱۴۹» و «فوتروس»، نیز ظاهرا به آنتن‌های ماهواره‌ای مجهزند که شعاع عملیاتی ۵۰۰ کیلومتری یا بیشتر به آن‌ها می‌دهد. طبق گزارش‌ها، نسل جدید پهپادهای ایرانی بردی تا هزار کیلومتر و دوام پروازی ۲۴ ساعته دارند.

 تداوم تحریم‌ها

در فوریه گذشته، مجلس نمایندگان آمریکا طرحی تهیه کرد که خواستار متوقف کردن توان پهپادی ایران است. مجلس نمایندگان آمریکا با تصویب این طرح که به منظور مقابله با توان پهپادی ایران تهیه شده بود،  از  جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، خواست تا  اشخاص و نهادهای دخیل در برنامه پهپادی ایران را در فهرست تحریم قرار دهد. در ماه‌های گذشته و پیش از توقف  مذاکرات هسته‌ای، بارها مقام‌های سیاسی از هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکا نگرانی خود را  از گسترش توان پهپادی ایران ابراز کرده بودند، و برخی از آنان به صراحت خواهان محدود کردن  نیروی نظامی پهپادی جمهوری اسلامی ایران شده بودند. به‌رغم انتقادهای زیاد از دولت بایدن  در خصوص دادن امتیازات بیشتر به جمهوری اسلامی ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه  آمریکا، نیز پیش‌تر اعلام کرده بود که واشنگتن در صدد یافتن راه‌هایی برای مقابله با توان پهپادی تهران است.

در نهایت، در آوریل گذشته مجلس نمایندگان آمریکا طرح «قانون توقف امکانات پهپادی ایران» را تصویب کرد. در تشریح هدف این قانون، در آن طرح آمده است: «سیاست ایالات متحده  آمریکا این است که از دستیابی ایران و گروه‌های تروریستی و شبه نظامی وابسته به ایران (نیابتی) به هواپیماهای بدون سرنشین، از جمله قطعات قابل دسترسی در بازار و استفاده از آن‌ها در حمله علیه ایالات متحده و کشورهای متحد آن جلوگیری شود.» در این طرح به قانون «مقابله با نیروهای متخاصم از طریق وضع تحریم» هم ارجاع شده است و به این ترتیب، در صورت قانونی شدن این طرح، افراد و شرکت‌هایی که امکان دسترسی ایران را به اقلام مورد نظر فراهم آورند، احتمالا هدف تحریم قرار خواهند گرفت.

حمله‌های پهپادی به تاسیسات هسته‌ای و نظامی ایران

به‌رغم سرمایه‌گذاری عظیم جمهوری اسلامی ایران و  تجهیز گروه‌های نیابتی به برخی پهپادهای تولید ایران، در سال‌های اخیر برخی از تاسیسات هسته‌ای و نظامی ایران مورد حمله قرار گرفته‌اند و صدمات زیادی به برخی تاسیسات مهم امنیتی ایران وارد شده است. برای نمونه،  در اواسط مارس گذشته برخی  رسانه‌‌های اسرائیلی  مدعی شدند که در جریان حمله این کشور به منطقه‌ای نظامی در غرب ایران (کرمانشاه) در فوریه گذشته، صدها پهپاد منهدم شده‌اند. سردار رمضان شریف، سخنگوی سپاه، نیز حمله پهپادی اسرائیل به کرمانشاه را در فوریه گذشته تایید کرد. در آخرین مورد،  پس از حادثه انفجار در  مجتمع نظامی پارچین در حومه جنوب شرقی تهران  در روز جمعه ، ۶ خرداد، روزنامه «نیویورک‌تایمز» ادعا کرد که مرکز نظامی پارچین هدف حمله پهپادی قرار گرفته است.

اواخر اردیبهشت، حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، گفت که استراتژی (دفاعی) ایران توسعه‌ قلمرو دفاعی در اعماق وسیع در ارتفاع بالا است. باید خاطرنشان کرد که پیش از بازدید سرلشکر محمد باقری، ریاست ستاد کل نیروهای مسلح، و سرلشکر عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش، از یکی از پایگاه‌های زیرزمینی ارتش- سپاه در آستانه سوم خرداد، روز آزادسازی خرمشهر، پروژه هواپیمای بدون سرنشین فوق‌سنگین و پهن‌پیکر «غزه» با تنوع ماموریت در حوزه‌های مراقبتی، رزمی، و شناسایی، و مداومت پروازی ۳۵ ساعته، نخستین دستاورد دفاعی را رونمایی کرده بود. حوثی‌های یمن در مارس گذشته  با ۹ پهپاد  به  تاسیسات آرامکو و مراکز حیاتی عربستان حمله کردند. در نوامبر گذشته نیز اعلام کردند که با ۱۴ پهپاد به تاسیسات آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان، در جده و چندین هدف دیگر در این کشور حمله کرده‌اند. برخی منابع غربی ادعا کرده بودند که  ایران پهپاد شاهد-۱۲۹را در یمن مستقر کرده است.

برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران در زمان جنگ با عراق و برای کسب قدرت بازدارندگی شکل گرفته بود. پس از پایان جنگ، ایران هم برنامه هسته‌ای را ادامه داد و هم بر گسترش و توسعه برنامه موشکی وپهپادی متمرکز شد، اما  با روشن‌تر شدن ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای آن، اهمیت برنامه موشکی و پهپادی در دکترین دفاعی تهران افزایش یافت. با توجه به تاکید مجدد فرمانده سپاه مبنی بر اینکه «استراتژی دفاعی ایران توسعه‌ قلمرو دفاعی در اعماق وسیع در ارتفاع بالا است»، به رغم فشار غرب، نمی‌توان انتظارداشت که ایران برنامه موشکی وپهپادی خود را متوقف کند. 

اکنون، با توجه به توقف مذاکرات و شرایط منطقه‌ای، جمهوری اسلامی ایران فرصت را برای  پیشرفت برنامه پهپادی خود مناسب‌تر یافته است. عربستان در جایگاه بزرگترین صادرکننده نفت دنیا، در سال‌های اخیر بارها با حمله‌های پهپادی مواجه شده است و گسترش  توان موشکی وپهپادی ایران به یکی از نگرانی‌های عمده امنیتی عربستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه تبدیل شده است. تجهیز حزب‌الله به برخی پهپاد‌ها و حمایت ایران از آن گروه، نیز به دغدغه امنیتی اسرائیل تبدیل شده است. با توجه به همه موارد فوق، اگر مذاکرات هسته‌ای از سر گرفته شود (هرچند شرایط برای احیای برجام هر روز دشوارتر می‌شود)، توان موشکی وپهپادی ایران از مواردی است که به نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی حاضر به دادن امتیازی در آن حوزه‌ باشد و از برنامه‌های توسعه‌ای خود منصرف شود. با گسترش برنامه پهپادی ایران، امنیت و ثبات  منطقه‌ای در آینده با چالش‌های زیادی روبه‌رو خواهد بود.