بر اساس برخی گزارش‌ها، ممکن است شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در نظر داشته باشد که در چارچوب سفر خارجی‌‌اش در ژوئن، از ترکیه نیز بازدید کند. این امر نشان‌دهنده این است که روابط میان ریاض و آنکارا پس از دو دهه سردی رو به بهبود است.
در دو دهه گذشته، برخی موضع‌گیری‌های ترکیه در قبال عربستان سعودی، سبب ناراحتی رهبران عربستان سعودی شده و روابط به سردی گراییده بود. اما پس از بهبود روابط میان ترکیه و امارات متحده عربی در آوریل ۲۰۲۲، رهبران سعودی و ترکیه تصمیم گرفتند که دست‌کم در حال حاضر، ناسازگاری‌های گذشته را پشت سر بگذارند و صفحه جدیدی را در روابطشان بگشایند.
اما چه عاملی باعث بهبود روابط دوجانبه بین عربستان سعودی و ترکیه شد تا جایی که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، پس از گذشت بیش از یک دهه، در ۲۸ آوریل ۲۰۲۲ برای نخستین بار به شهر جده عربستان سعودی سفر کرد؟
در واقع، روحیه نزدیکی و آشتی‌پذیری میان این دو کشور از سال ۲۰۲۰ آغاز شد و کم‌کم افزایش یافت. عوامل زیادی در بهبود روابط میان عربستان سعودی و ترکیه تاثیرگذار بوده است که به برخی از آن‌ها اشاره میکنیم. یکی از این عوامل، همه‌گیری کرونا است که جهان را به انزوا برد و توجه رهبران کشورها را به مسائل و چالش‌های داخلی و منطقه‌ای معطوف کرد. عامل دوم، شکست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، در انتخابات سال ۲۰۲۰ بود که دست‌کم تا سال ۲۰۲۴ به نقطه عطفی در تحول‌های سیاسی آمریکا در منطقه و جهان مبدل شد و مستلزم ایجاد ائتلاف‌های جدیدی در منطقه است. عامل سوم، حمله‌های موشکی و پهپادی در سپتامبر ۲۰۱۹ به تاسیسات نفتی عربستان سعودی در بقیق و خریص بود که آمریکا به آن واکنشی نشان نداد. این وضعیت لزوم کاهش تنش‌ها در منطقه را به‌عنوان ضرورتی فوری مطرح کرد و چند هفته بعد از حمله به بقیق، رهبران عربستان سعودی با همتایان ترک خود تماس برقرار کردند. این امر نشان‌دهنده این است که رهبران منطقه منافع ملی‌شان را بر هر اعتبار دیگری ترجیح می‌دهند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از سال ۲۰۲۰ به این سو دو روش متفاوت را در سیاست داخلی و منطقه‌ای در پیش گرفت که هر دو آن‌ها نیز در بهبود روابط با ترکیه نقش دارند. او نخست در افکار عمومی جهان، خودش را سیاستمداری قوی و شخصیتی تاثیرگذار در منطقه مطرح کرد و کنفرانس مصالحه سران عربستان سعودی و قطر در شهر العلای عربستان سعودی رهبری کرد که به اختلاف‌های بین ریاض و دوحه پایان داد. سپس در دسامبر ۲۰۲۱ و در آستانه برگزاری نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به کشورهای یادشده سفر کرد.
افزون بر آن، رویدادهای جهانی نیز نقش تاثیرگذار عربستان سعودی را قوت بخشید، به‌ویژه پس از بالا رفتن بهای نفت در پی حمله روسیه به اوکراین که درآمد ملی عربستان سعودی را افزایش داد. در عین حال، شاهزاده محمد بن سلمان بر سیاست داخلی عربستان سعودی تمرکز کرد و برنامه‌های موفقیت‌آمیزی را برای کنترل همه‌گیری کرونا اجرا کرد. همزمان با آن، او تلاش کرد در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی، کشورش را از هر جهت متحول کند و از لحاظ اقتصادی به پیشرفت چشمگیری برساند و یک زندگی مرفه برای شهروندان سعودی فراهم کند.
طبیعی است که با احیای روابط با ترکیه، یکی از بزرگ‌ترین بازارها در منطقه گشوده می‌شود و تجارت عربستان سعودی رونق تازه‌ای می‌یابد. همچنین با احیای این روابط، همکاری میان عربستان سعودی و ترکیه در بخش‌های دفاعی و فناوری نظامی نیز توسعه می‌یابد و منافع فراوانی را برای هر دو کشور به ارمغان می‌آورد. از این‌رو، می‌توان پیش‌بینی کرد که هر دو کشور برای تحقق منافع ملی خود، بر بهبود روابط تمرکز کنند. البته هیچ دلیل موجهی هم وجود ندارد که نزدیکی میان ریاض و آنکارا، بر روابط این دو کشور با کشورهای دیگر منطقه و جهان تاثیر منفی بگذارد.
از سوی دیگر، رجب طیب اردوغان هم علاقه‌‌اش به آغاز مرحله‌ای جدید در روابط عربستان سعودی و ترکیه و فعال کردن توانایی‌های اقتصادی بزرگ این دو کشور را پنهان نکرد. انصراف اردوغان از سیاست‌های خصومت‌ورزانه علیه عربستان سعودی به‌روشنی نشان داد که اهمیت بیشتری به احیای روابط با عربستان سعودی می‌دهد. اردوغان با قرار دادن تحقیقات قتل جمال خاشقچی در مسیر درست و تسلیم کردن پرونده آن به عربستان سعودی، تلاش کرد روابط شخصی‌اش با شاهزاده محمد بن سلمان را بهبود بخشد.
در مجموع، دو عامل اساسی در محاسبات ترکیه برای احیای روابط با عربستان سعودی تاثیرگذار است. عامل نخست اقتصادی است؛ اقتصاد ترکیه رو به فروپاشی است و سرمایه‌گذاری‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در این کشور به منزله راه نجاتی است برای اقتصاد ازهم‌پاشیده ترکیه و کاهش محبوبیت اردوغان. عامل دوم سیاسی است؛ دولت اردوغان می‌خواهد خود را از انزوای فزاینده منطقه‌ای که به گفته نخبگان نظامی ترکیه، به سود یونان و قبرس است، بیرون بیاورد. البته احیای روابط ترکیه با عربستان سعودی در چارچوب احیا و تقویت روابط راهبردی بزرگ ترکیه با اسرائیل، امارات متحده عربی و مصر قرار دارد.
به همین دلیل، تلاش‌های اخیر اردوغان برای بازگرداندن سرمایه‌گذاری‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ترکیه قابل درک است. اقدام عربستان سعودی به تحریم کالاهای ترکیه در سال‌های گذشته، سالانه سه میلیارد دلار به ترکیه ضرر می‌زند. با جلب سرمایه‌گذاری عربستان سعودی و باز شدن بازار ریاض به روی کالاهای ترکیه، آنکارا هم از ضرر یادشده رهایی می‌یابد و هم منافع زیادی به دست می‌آورد.
احتمال می‌رود با آغاز مرحله جدید روابط، ریاض به‌جای سرمایه‌گذاری بلندمدت، بسته‌ای از کمک‌های فوری کوتاه‌مدت را در اختیار اردوغان قرار دهد. با وجود روابط گرم کنونی آنکارا و ریاض، هنوز زود است که آن را مرحله جدیدی از گسترش روابط میان این دو کشور بدانیم.
از سوی دیگر، سعودی‌ها اعلام کرده‌اند که دیدار قریب‌الوقوع شاهزاده محمد بن سلمان از آنکارا در چارچوب سفری صورت می‌گیرد که دیدار از یونان، قبرس یونانی، اردن و مصر را شامل می‌شود. این به آن معنی است که عربستان سعودی ترجیح می‌دهد در احیای روابطش با ترکیه، آهسته و محتاطانه گام بردارد. در پایان، می‌توان گفت که ریاض و آنکارا پس از سال‌ها تنش و اختلاف، حرکت به سوی همگرایی را با گام‌های ثابت و استوار آغاز کرده‌اند.
