هرچند نبرد در سوریه و لیبی حدود ۱۲ سال طول کشید، درگیری در این کشور همچنان در درون مرزهایشان محصور ماند. با این حال، جنگ اوکراین و روسیه‌ــ که برخی آن را از لحاظ فاصله و تاثیرگذاری، دور از خاورمیانه می‌بینند‌ــ در واقع، ما را نسبت به درگیری‌های درون منطقه‌ای، بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. جنگ اوکراین در مراحل آغازین، نبرد میان دو کشور بود، ولی این جنگ ممکن است سال‌ها به درازا بکشد و دامنه آن، با توجه به تشدید پیچیدگی‌های اختلاف و ناسازگاری بین کشورهای عمده درگیر در جنگ، از نظر جغرافیایی نیز گسترش یابد.

این جنگ قیمت هر بشکه نفت را از ۴۰ دلار به بیش از ۱۰۰ دلار رساند، قبض گاز را سه برابر کرد و اکنون، تهدید به قطع نان نیمی از جمعیت جهان می‌کند. جنگ اوکراین از لحاظ سیاسی نقش موثری در بازنگری و دگرگونی محاسبات بین‌المللی ایفا کرد و به تغییر موضع آمریکا علیه ایران، عقب‌نشینی از مذاکرات احیای برجام و بازگشت واشنگتن به عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت منجر شد.

نیروهای روسیه به‌دلیل تداوم و تشدید جنگ اوکراین، در حال عقب‌نشینی از سوریه‌اند و این امر ممکن است سوریه را به جولانگاهی برای نیروهای وابسته به رژیم ایران تبدیل کند و تاثیر بزرگی در دگرگونی سیاست‌های دفاعی جدید منطقه‌ای اعراب و اسرائیل داشته باشد. بحران اوکراین مفهوم نقش سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی را بازتعریف کرد و باعث شد بحث در مورد محدودیت‌ها و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای بار دیگر از سر گرفته شود.

آنچه برشمردیم بخشی از پیامدهای جنگ دو قطب جهانی، یعنی غرب و روسیه، در خاک اوکراین است، در حالی‌ که بحران ناشی از جنگ پیوسته رو به وخامت است. به‌رغم فاصله جغرافیایی و دوری از میدان نبرد، جنگ اوکراین عملا بر خاورمیانه تاثیر گذاشت. قیمت نفت و درآمد ملی برخی کشورهای منطقه افزایش یافت، در مقابل، بدهی‌های کشورهای دیگر دو برابر شد.

خاک اروپا که به عرصه جنگ تبدیل شده است، بیش از هر منطقه دیگری تحت تاثیر جنگ اوکراین قرار دارد و با چنان وضعیت نگران‌کننده و بی‌سابقه‌ای مواجه شده که وادار شده است در سیاست‌های دفاعی و روابط راهبردی‌اش بازنگری کند. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، با اشاره به اینکه تهاجم روسیه به اوکراین باعث شد تا برلین در مورد امنیت ملی‌اش تجدیدنظر کند، گفت: «ما باید در تلاش برای رهایی از وابستگی به انرژی روسیه باشیم.» در همین حال، آلمان از پیوستن کشورهای حوزه بالتیک به ناتو حمایت می‌کند.

البته تغییر موضع برلین تحول جدیدی است که پیش‌بینی آن تا اوایل فوریه امسال ممکن نبود، به‌ویژه اینکه آلمان از زمان سقوط دیوار برلین و فروپاشی نظام کمونیستی آلمان شرقی حدود سه دهه قبل، بر این باور بود که دوره نگرانی از تهدید مسکو به پایان رسیده است.

آلمان برخلاف آمریکا که روسیه را به‌رغم فروپاشی رژیم کمونیستی توسعه‌طلبانه‌اش، همچنان تهدیدی تغییرناپذیر می‌داند، بیشتر به ایده آشتی با روسیه و گسترش روابط اقتصادی با مسکو به‌منظور تضمین امنیت اروپا متعهد بود. تصویری تامل‌برانگیز از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا، وجود دارد که با رهبران اروپایی از جمله آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان، احاطه شده است و رهبران اروپایی در مورد نقش ناتو در برابر روسیه پافشاری می‌کنند.

آمریکایی‌ها به آلمان و به‌طور کلی به اتحادیه اروپا درباره خط لوله دوم انتقال گاز روسیه هشدار می‌دادند و تاکید می‌کردند که اتکا به منابع انرژی روسیه اروپا و ناتو را در معرض خطر قرار می‌دهد. دیری نگذشت که پیش‌‌بینی آمریکا در عمل تحقق پیدا کرد و روسیه قبل از حمله به اوکراین، انتقال گاز را متوقف کرد و صادرات گاز روسیه به یکی از ابزارهای اصلی جنگ تبدیل شد. اکنون اروپا ناگزیر است با خرید گاز روسیه، عملیات نظامی این کشور در اوکراین را تامین مالی کند.

باید ماهیت واقعی این بحران را که به رویارویی دو قطب جهانی منجر شده است در نظر بگیریم، به‌ویژه اینکه وضعیت حاکی از آن است که این درگیری ادامه دارد و هر روز بر وخامت آن افزوده می‌شود. هر دو طرف بحران بر امتناع از عقب‌نشینی اصرار دارند و مسکو در آغاز این هفته بر ادامه جنگ تاکید و اعلام کرد که نبرد در اوکراین تا زمان رسیدن به همه اهدافی که مسکو برای حفظ امنیتش ضروری می‌داند، ادامه خواهد داشت. بنابراین، ممکن است این بحران سال‌ها ادامه پیدا کند.

هر دو طرف درگیری کشورهای خاورمیانه را تحت فشار قرار داده‌اند تا موضعشان در قبال جنگ اوکراین را واضح و آشکار بیان کنند، اما شکی نیست که اعلام موضع در شرایط دشوار کنونی، فارغ از اینکه هر کشور به کدام سمت گرایش دارد، هزینه سیاسی، اقتصادی و امنیتی بالایی خواهد داشت. البته در دوران جنگ سرد نیز کشورهای جهان به‌دلیل مواضع سیاسی و روابطی که با یکی از دو قطب جهانی برقرار می‌کردند، با مجازات شدید طرف مقابل مواجه می‌شدند.

برگرفته از روزنامه الشرق الاوسط