روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی، با اشاره به ساخت شبکه گسترده تونلی در دل کوه‌های نزدیک به تاسیسات غنی‌سازی نطنز در ایران، می‌نویسد که مقامهای آمریکای و اسرائیلی درباره کارکرد احتمالی این تاسیسات جدید و میزان فوریت تهدید ناشی‌از آن، اختلاف نظر دارند.
در آبان‌ماه ۱۳۹۹، تصاویری ماهواره‌ای منتشر شد که از ساختوساز در جنوب تاسیسات هسته‌ای نطنز خبر می‌داد و بازرسان ناظر اتمی سازمان ملل متحد نیز تایید کردند جمهوری اسلامی ایران درحال ساخت یک کارخانه مونتاژ سانتریفیوژ پیشرفته زیرزمینی در آن مکان است.
یک ماه پس‌از آن، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی اعلام کرد که از ۱۲ تیرماه ۱۳۹۹، پس از انفجار در یکی از سالن‌های مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته در مرکز هسته‌ای نطنز، رصد عملیات ساختوساز و مرمت در این تاسیسات را آغاز و تحرک‌هایی در زمینه نقل‌وانتقال تاسیسات به زیر زمین مشاهده کرده است.
البته پیش‌تر مقامهای تهران، ازحمله علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی و کاظم غریب‌آبادی، نماینده وقت جمهوری اسلامی در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، نیز اعلام کرده بودند که قصد دارند تاسیسات مونتاژ سانتریفیوژها را به دل کوه‌ها در نطنز منتقل کنند.
نزدیک به یک سال پس از انفجار نطنز، نیویورک‌تایمز، روز پنجشنبه ۲۶ خردادماه، در گزارشی نوشت: «مقامهای اطلاعاتی آمریکایی و اسرائیلی به‌طور روزانه حفر شبکه تونلی گسترده ایران در جنوب تاسیسات غنی‌سازی نطنز را رصد کرده‌اند و این اقدام به اعتقاد آنان بزرگ‌ترین تلاش تهران برای ساخت تاسیسات هسته‌ای جدید در عمق کوه‌ها است تا بتوانند مقابل بمب‌های سنگرشکن و حملات سایبری مقاومت کنند.»
هرچند ساخت‌و‌سازهای جدید در تصاویر ماهواره‌ای کاملا مشهود است و گروه‌های پیگیر تاسیسات هسته‌ای جدید نیز آن را زیر نظر دارند، مقامهای دولت بایدن هرگز به‌طور علنی درباره آن صحبت نکرده‌اند و در اسرائیل نیز تنها یک‌بار، بنی گانتز، وزیر دفاع آن کشور، ماه گذشته در جمله‌ای از یک سخنرانی خود به آن اشاره کرد.
نویسندگان گزارش نیویورک‌تایمز اشازه کرده‌اند که «در گفت‌وگو با مقامهای امنیت ملی دو کشور، درباره این‌که ایرانی‌ها دقیقا ممکن است قصد چه‌نوع استفاده‌ای از این تاسیسات را داشته باشند و حتی درباره میزان فوریت تهدید ناشی از آن، به‌وضوح تفسیرهای متفاوتی وجود دارد».
اما درحالی‌که جو بایدن برای نخستین سفر خود به‌عنوان رئیس جمهوری آمریکا به خاورمیانه در ماه آینده آماده میشود -سفری که او در آن به اسرائیل و عربستان سعودی، بزرگ‌ترین رقبای منطقه‌ای ایران خواهد رفت- به اعتقاد نویسندگان، «بحث‌های چندانی در این مورد مطرح نمی‌شود که مناقشه برسر برنامه هسته‌ای ایران بار دیگر در شرف شعله‌ورشدن است».
از بیشتر جهات، ایران امروز بیش از هر زمان دیگری در قصه دورودراز برنامه هسته‌ای دو دهه‌ای خود به توانایی تولید بمب نزدیک شده است -حتی اگر همان‌طور که بسیاری از مقامهای امنیت ملی معتقدند، برنامه‌ای برای تولید یک سلاح واقعی نداشته باشد. به نوشته نیویورک‌تایمز، «در سفر جو بایدن به خاورمیانه، موضوع اتخاذ تدابیر شدیدتر برای متوقف‌کردن ایران، همان‌طور که ایالات متحده و اسرائیل پیش‌تر هم تلاش کرده‌اند، در دستور کار قرار خواهد گرفت».
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اوایل ماه جاری اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران تنها چند هفته تا دستیابی به میزان کافی سوخت غنی‌شده تا سطح لازم برای ساخت یک بمب هسته‌ای فاصله دارد -هرچند حتی براساس هشداردهنده‌ترین تخمین اسرائیلی‌ها، تبدیل آن به یک سلاح قابل استفاده دست‌کم دو سال دیگر طول می‌کشد.
ازسوی دیگر، ژنرال کنت مکنزی، فرمانده پیشین سنتکام (ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده) که در آن جایگاه بر برنامه‌ریزی نظامی برای مقابله با ایران نظارت می‌کرد و به‌تازگی بازنشسته شد، معتقد است که تهران، دست‌کم در کوتاه‌مدت، تلاش می‌کند تا حین مذاکره با ایالات متحده از قابلیت‌های هسته‌ای خود به‌عنوان یک اهرم فشار استفاده کند. او گفت: «بالاترین اولویت ایرانی‌ها استفاده از تهدید هسته‌ای برای کسب امتیازهای اقتصادی و غیره است.»
توافق هسته‌ای که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا، در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، ضمن محدودکردن امکان نصب سانتریفیوژهای جدید در تاسیسات غنی‌سازی ایران، آن کشور را مجبور کرد تا ۹۷درصد سوخت هسته‌ای خود را به خارج ارسال کند. حالا اگر تلاش‌های دولت بایدن برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ همچنان در بن‌بست بماند، به نوشته نیویورک‌تایمز، تاسیسات جدید زیرزمینی هسته‌ای می‌تواند در نهایت برای ایران حیاتی باشد؛ و این درحالی است که دست‌کم اکنون، به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای اعمال دوباره محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران تقریبا بی‌مصرف شده‌اند.
حالا ایرانی‌ها به‌دنبال اهرم‌های فشار جدید از جمله حفاری تاسیسات در دل کوهستانی در نزدیکی نطنز رفته‌اند؛ ضمن این‌که هفته گذشته، مقامهای جمهوری اسلامی ایران ۲۷ دوربین نظارتی آژانس را که به بازرسان دیدی درباره تولید سوخت هسته‌ای ایران می‌داد، خاموش کردند.
تصمیم غیرفعال‌کردن دوربین‌هایی که به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ در تاسیسات ایران نصب شده بودند، به‌ویژه برای رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مشخصا نگران‌کننده بود. گروسی هفته گذشته گفت که اگر دوربین‌ها برای چند هفته خاموش بمانند و ردیابی محل اختفای مواد هسته‌ای غیرممکن باشد، «فکر می‌کنم این ضربه مهلکی خواهد بود» به امیدها برای احیای توافق هسته‌ای.
مجموعه تونل‌هایی که در دامنه کوه نزدیک تاسیسات هسته‌ای نطنز در دست احداث‌اند
یک قطعه زمین بایر در نزدیکی شهر نطنز در طول چند دهه، محور اصلی تلاش‌های هسته‌ای ایران بوده است. جمهوری اسلامی ایران همیشه اصرار داشته است که «تاسیسات آزمایشی» زیرزمینی‌اش در آنجا تنها به‌منظور تولید سوخت هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز –تولید برق هسته‌ای– کار می‌کند؛ اما شواهدی که برخی از آنها در بایگانی اسناد هسته‌ای ایران که اسرائیل از انباری در تهران به سرقت برده است موجودند، خلاف این را نشان می‌دهد و به نوشته نیویورک‌تایمز، «ایران درطول دو دهه برنامه‌هایی داشته است تا اگر به نتیجه برسد داشتن بمب هسته‌ای به نفعش است، بتواند آن را بسازد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اگرچه آن چیزی که مقامهای ایران «تاسیسات آزمایشی» در نطنز می‌خوانند، زیرزمینی است، اما در عمق کمی واقع شده است که براساس گزارش نیویورک‌تایمز، این موضوع، آن را به یک هدف آسان و در دسترس برای بمباران احتمالی تبدیل می‌کند. اما بزرگ‌ترین حمله به تاسیسات نطنز نه از هوا، بلکه از یک عملیات سایبری ترکیبی ایالات متحده و اسرائیل، با رمز «بازی‌های المپیک» صورت گرفت که سانتریفیوژهای هسته‌ای این تاسیسات را که با سرعت مافوق صوت می‌چرخند، از کنترل خارج کرد.
پس از آن، ایران برای حفاظت از برنامه‌های آینده‌اش شروع به ساخت تاسیسات در اعماق زمین (ازجمله تاسیسات فردو) کرد.
تاسیسات جدیدتری که اکنون ایران درحال ساخت آن است، در نزدیکی تاسیسات فعلی نطنز قرار دارد، اما به نوشته نیویورک‌تایمز، مشخصات آن شبیه به فردو است که برای حمله به آن باید بزرگ‌ترین بمب‌های سنگرشکن در زرادخانه آمریکا به‌کار گرفته شوند. بنابر این گزارش، اسرائیل هنوز از آن نوع بمب‌های سنگرشکن و همچنین ابزار انتقال آنها را در اختیار ندارد.
مقامهای دولت بایدن گفته‌اند بیش از یک سال است که ساخت تاسیسات جدید در نطنز را دنبال می‌کنند، اما فعلا آن را نگران‌کننده نمی‌دانند. نیویورک‌تایمز به‌نقل از مقامهای آمریکایی نوشته است که «هنوز چندین سال تا تکمیل این تاسیسات باقی است».
دولت بایدن معتقد است که زمان زیادی برای مقابله با تاسیسات جدید، در صورت امکان از طریق مذاکره و در صورت لزوم از طریق اعمال زور، وجود دارد. این پروژه چندین سال تا تکمیل‌شدن فاصله دارد و به نوشته نیویورک‌تایمز، ممکن است اهرم دیگری برای فشار بر مذاکره‌کنندگان آمریکایی باشد؛ اما از آنجایی که هنوز در مراحل ابتدایی است، هیچ تاثیری بر مدت زمان تخمینی که ایران برای تکمیل یک سلاح نیاز دارد، نخواهد داشت.
اما برای اسرائیلی‌ها، این مجموعه تونل‌ها بیشتر شواهدی از تلاش بی‌وقفه ایران برای تعقیب توان دستیابی به بمب هسته‌ای است. به گزارش نیویورک‌تایمز، در ذهن بسیاری از رهبران نظامی و اطلاعاتی اسرائیل، ساخت این تاسیسات جدید، «توجیهی برای حملات سریع اسرائیل به برنامه هسته‌ای و دانشمندان و مهندسان دخیل در برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران» است.
مقامهای اسرائیلی به نیویورک‌تایمز گفته‌اند ساخت تاسیسات جدیدزیرزمینی در نطنز تقریبا از زمان ترور محسن فخری‌زاده، از مسئولان ارشد برنامه هسته‌ای ایران، در آذرماه ۱۳۹۹ آغاز شده است؛ این درحالی است که بسیاری معتقدند که برنامه‌ریزی ساخت آن پس‌از انفجار تیرماه ۱۴۰۰ در نطنز بود.
علاوه‌بر این، مقامهای اسرائیلی ابعاد تاسیسات جدید را بسیار بزرگ و بزرگتر آن چیزی که برای جایگزینی تاسیسات مونتاژ تخریب‌شده در انفجار سال ۹۹ مورد نیاز باشد، تخمین زده‌اند. تخمین آنها این است که این تأسیسات بسیار بزرگ است - بسیار بزرگتر از آن چیزی که برای جایگزینی تأسیسات مونتاژی که دو سال پیش ویران شد، مورد نیاز است.
چند مقام اسرائیلی به نیویورک‌تایمز گفته‌اند که معتقدند هدف نهایی ایران استفاده از این تاسیسات برای غنی‌سازی اورانیوم در مقیاس انبوه با استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته است.
اما مقامهای آمریکایی هرچند که اذعان کرده‌اند تاسیسات جدید بسیار بزرگ است و معمولا به‌خوبی محافظت میشود، متقاعد نشده‌اند که ایران قصد دارد از این تاسیسات برای غنی‌سازی گسترده اورانیوم استفاده کند. مقامهای ارشد آمریکایی به نیویورک‌تایمز گفتند که با توجه به اندازه این تاسیسات، احتمال آنچه اسرائیلی‌ها می‌گویند، وجود دارد، اما قطعی نیست. به گفته این مقام‌ها، آنچه واضح‌تر است، قصد ایران برای استفاده از این تاسیسات به‌منظور ساخت سانتریفیوژها و بازسازی تاسیساتی است که اسرائیلی‌ها در سال‌های اخیر ویران کرده‌اند.
برای آمریکا نگرانی اصلی بالا رفتن سطح غنی‌سازی ایران است
به نوشته نیویورک‌تایمز، برای مقامهای دولت بایدن، مشکل فوری‌تر از مسئله ساخت تاسیسات زیرزمینی، این است که ایران با موفقیت غنی‌سازی اورانیوم خود را برای دستیابی به سطح خلوص ۶۰درصد پیش برده است- سطحی بسیار بالاتر از هر آنچه ممکن است برای فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی نیاز باشد. علاوه‌بر این، آنها اشاره می‌کنند که ایران در سال‌های اخیر برای توسعه موشک‌ها، پهپادها و سایر سلاح‌های مورد استفاده علیه اهداف سعودی و اسرائیلی، سرمایه‌گذاری عظیمی کرده است.
سطح غنی‌سازی ۶۰درصدی اورانیوم هنوز پایین‌تر از سطح مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای است و از آنجایی که ایران در چند ماه گذشته مقادیر زیادی از آن را ذخیره کرده است، تخمین‌ها درباره مدت زمان لازم برای رسیدن سوخت مورد نیاز برای تولید یک بمب، به چند هفته کاهش یافته است. با این حال، مقامهای آمریکایی همچنان بر این باورند که ایران گامی برای ساخت یک سلاح هسته‌ای واقعی برنداشته است، هرچند مقامهای اسرائیلی در این زمینه ابراز تردید می‌کنند.
به گفته مقامهای پیشین آمریکایی، ایران می‌تواند به‌سرعت سلاح هسته‌ای بسازد، اما مرحله دشوارتر کار، کوچک کردن ابعاد چیزی که ساخته و قرار دادن آن بر روی موشک است.
ژنرال مک‌کنزی که روز چهارشنبه به عنوان مدیر اجرایی موسسه امنیت ملی و بین‌المللی در دانشگاه فلوریدای جنوبی منصوب شد، گفت: «آنها از ایده آویختن [تهدید] برنامه هسته‌ای بر فراز سر ما خوششان می‌آید، زیرا از آن جواب می‌گیرند.» به گفته او، آنچه «دارایی ارزشمند» واقعی ایران محسوب میشود، موشک‌های بالستیک، موشک‌های کروز و پهپادهای آن‌هاست.
ژنرال مک‌کنزی افزود: «و این همان حوزه‌ای است که آنها در پنج تا هفت سال گذشته در آن پیشرفت‌های بزرگی داشته‌اند، حوزه‌ای که آنها اکنون به طور واقع‌بینانه در آن مقابل همسایگانشان به‌شدت دست بالا را دارند.»
