پرداخت نشدن بدهی برق و گاز طبیعی عراق به ایران در سال‌های اخیر همواره یکی از موارد ایجاد اختلاف و تنش در روابط دو کشور بوده است. با توجه به تداوم تحریم‌ها و مشکلات موجود د‌ر بخش انرژی در ایران، تهران در برخی موارد به قطع و کاهش حجم گاز طبیعی و برق صادراتی به عراق اقدام کرد که این امر مشکلات زیادی را برای عراق به وجود آورد.

در سال‌های اخیر مذاکرات زیادی بین مقام‌های دو کشور درباره نحوه پرداخت بدهی عراق به ایران صورت گرفت که همواره دولتمردان عراقی تحریم‌ها را عامل اصلی پرداخت نکردن بدهی‌ها عنوان کردند و این امر همواره با نارضایتی تهران روبرو شد.

ناتوانی ایران برای تامین گاز طبیعی و برق موردنیاز عراق و قطع صادرات گاز طبیعی به این کشور باعث شد تا بغداد به دنبال جایگزینی برای واردات انرژی از ایران باشد. بغداد در این سال‌ها چندین قرارداد با شرکت‌های خارجی در زمینه احداث نیروگاه خورشیدی و همچنین واردات برق از کشورهای همسایه به امضا رسانید.

جواد اوجی، وزیر نفت ایران، روز چهار‌شنبه  ۲۵ خرداد در حساب توییترش از وصول طلب ۱.۶ میلیارد دلاری ایران از عراق خبر داد. جواد اوجی، وزیر نفت، اواخر شب چهارشنبه (۲۵ خرداد) در حساب کاربری‌ توییترش از وصول ۱.۶ میلیارد دلار طلب پرداخت‌نشده سال‌های گذشته بابت صادرات گاز به عراق خبر داد.

اوجی در ادامه توییتش نوشت: «خوشبختانه با دیپلماسی فعال انرژی و پس از چند ماه مذاکره، چند ساعت قبل، ۱.۶ میلیارد دلار طلب معوق سال‌های گذشته بابت صادرات گاز به عراق وصول شد. از ابتدای سال‌‌، حجم صادرات گاز کشور ۲۵ درصد و وصول درآمدهای ارزی حاصل از آن ۹۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.»

جواد اوجی در حالی وصول طلب ایران از عراق را دیپلماسی موفق انرژی دولت رئیسی عنوان می‌کند که در جریان کنفرانس انرژی در باکو (جمهوری آذربایجان) مقام‌های ایران، آذربایجان و ترکمنستان در مورد افزایش حجم سواپ گاز طبیعی به توافق رسیده بودند. سفرهای زیادی بین مقام‌های ایران و کشورهای همسایه در ماه گذشته برای گسترش روابط در حوزه انرژی صورت گرفت.

برخی رسانه‌های ایران به نقل از مقام‌های آگاه در وزارت نفت در مورد تاثیر این  دیدارها در پرداخت بدهی عراق به ایران نوشتند که مجوزهای اوفک (دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی) گرفته ‌شده است تا عراق به‌جای پرداخت بدهی‌هایش به ایران، طلب ترکمنستان از ایران را پرداخت کند. به این ترتیب، زمینه احیای یک قرارداد از دست‌رفته فراهم شده است تا ایران دوباره در جهت سیاست کلان خود یعنی تبدیل‌شدن به هاب انرژی منطقه گام بردارد.

جواد اوجی در اکتبر گذشته از تصمیم وزارت نفت برای پرداخت بدهی دو میلیارد دلاری جمهوری اسلامی بابت واردات گاز طبیعی ترکمنستان و ازسرگیری تحویل گاز این کشور در زمستان امسال خبر داده بود.

ترکمنستان از ابتدای سال ۲۰۱۷ به دلیل تعلل چندساله ایران در پرداخت بدهی گازی خود به ترکمنستان، فروش گاز به ایران را متوقف و به دیوان دادرسی بین‌المللی شکایت کرد. این دادگاه درنهایت ایران را به پرداخت دو میلیارد دلار جریمه محکوم کرد.  اوجی در ماه اکتبر گذشته ادعا کرد که ایران می‌تواند با صادرات محصولات موردنیاز ترکمنستان یا ارائه خدمات مهندسی، بدهی خود به این کشور را تسویه کند.

افزایش درآمد ارزی عراق  و عربستان سعودی

بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین باعث افزایش بهای نفت شد. افزایش بهای نفت باعث افزایش درآمد ارزی کشورهای عمده صادرکننده نفت، به‌ویژه عراق و عربستان سعودی شد. عراق در ماه مارس گذشته با صادرات بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه‌ای نفت، بیش از ۱۰ میلیارد دلار درآمد کسب کرد. بر اساس آمار اولیه شرکت بازاریابی نفت عراق (سومو) در ماه می نیز‌، این کشور ۱۰۲ میلیون و ۳۰۳ هزار و ۲۰ بشکه نفت به ارزش ۱۱ میلیارد و ۴۳۶ میلیون دلار صادر کرد.

مجموع صادرات نفت از میدان‌های نفتی مرکز و جنوب عراق به ۹۸ میلیون و ۹۴۶ هزار و ۹۱۴ بشکه و مجموع صادرات از میدان‌های کرکوک، به سه میلیون و دو هزار و ۱۳۳ بشکه رسید. درآمد ارزی عربستان سعودی نیز در سه ماه اول امسال نسبت به سال گذشته افزایش یافت. آرامکو هفته اول خرداد با انتشار درآمد سه‌ماهه اول سال، از افزایش ۸۲ درصدی عواید خود خبر داد. درآمد آرامکو در این مدت به ۵. ۳۹ میلیارد دلار رسیده است که در مدت مشابه سال ۲۰۲۱ این میزان  ۲۱.۷ میلیارد دلار بود.

ایران در پی فروش نفت با تخفیف به چین

درحالی ‌که مذاکرات هسته‌ای متوقف مانده و هنوز تاریخ دقیقی برای شروع دوباره مذاکرات و توافق احتمالی مشخص نشده است، شرایط برای ایران در بازار جهانی انرژی سخت‌تر می‌شود. یکی از روش‌های جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌ها و حفظ بخشی از سهم ایران در بازار، فروش نفت در بازار خاکستری به چین بود. پس از حمله روسیه به اوکراین و اعمال تحریم از سوی اروپا و آمریکا علیه صنعت انرژی روسیه، مسکو به فروش نفت خام با تخفیف زیاد به هند و چین اقدام کرد که افزایش واردات نفت روسیه به چین به معنای کاهش واردات نفت از ایران است.

به دلیل محرمانه بودن میزان فروش و همچنین مقاصد صادراتی نفت ایران، نمی‌توان آمار دقیقی از میزان صادرات در دوران تحریم‌ها به‌دست آورد، اما مقایسه آمار درآمد ارزی کشورهای عمده صادرکننده نفت در ماه‌های اخیر به وضوح نشان می‌دهد کشورهایی که کمترین تنش با کشورهای همسایه و قدرت‌های بزرگ را داشته‌اند از شرایط بازار انرژی و تداوم بحران انرژی به بهترین شکل بهره گرفته‌اند و با افزایش ظرفیت تولید و صادرات نفت توانسته‌اند شرایط اقتصادی‌شان را نیز بهبود بخشند.

برخلاف ادعای جواد اوجی، بدون چراغ سبز دولت بایدن امکان وصول طلب ایران از عراق ممکن نبود، هرچند طلب ایران از عراق به حساب دولت ترکمنستان واریز شد تا ایران در فصول سرد سال بتواند از این کشور گاز طبیعی وارد نماید.

با توجه به کمبود گاز در شبکه سراسری و نبود توازن در تولید و مصرف گاز طبیعی، باید شاهد افزایش دامنه بحران در بخش گاز طبیعی و برق در ماه‌های آینده باشیم. برخلاف ادعای جواد اوجی، دولت رئیسی بدون تغییر اساسی در سیاست خارجی، در به‌کارگیری دیپلماسی فعال انرژی ناتوان خواهد بود. با تداوم سیاست خارجی فعلی و مشخص نبودن جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، ایران شاهد افزایش سهم کشورهای همسایه در بازار نفت و پیشرفت اقتصادی این کشورها و از دست رفتن فرصت‌ها در بازار انرژی خواهد بود.