ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو، روز سه‌شنبه گفت اشغال اوکراین به دست روسیه منجر به «تغییر بنیادین» در رویکرد این ائتلاف به مقوله دفاع شده است و دولت‌های عضو این ائتلاف باید برای کنار آمدن با بی‌ثباتی‌های جدید بودجه نظامی خود را افزایش دهند.
این در حالی است که جو بایدن، رییس‌جمهوری آمریکا، و سایر رهبران ناتو همگی برای نشستی تاریخی به مادرید می‌آیند، نشستی که گفته می‌شود مسیر ناتو را برای سالیان پیش رو تعیین خواهد کرد.
آمریکا با خواست افزایش حضور نظامی خود در اروپا به مادرید می‌رود. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، گفت بایدن سه‌شنبه شب با پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، صحبت می‌کند و طرحی برای افزایش تعداد ناوشکن‌های خود در بندر روتای اسپانیا از چهار به شش عدد را مطرح خواهد کرد. طبق گفته سالیوان، این یکی از چند طرح جدید آمریکا است که اعلام خواهد شد و هدفشان افزایش قدرت نظامی ناتو خواهد بود. بایدن قرار است روز چهارشنبه اقدام‌های جدید مشابهی را اعلام کند.
آقای استولنبرگ گفت نشست مادرید مسیر حرکت ناتو را «در جهانی خطرناک‌تر و کم‌تر قابل پیش‌بینی» ترسیم می‌کند. او افزود: «برای دفاع از خود در جهانی خطرناک‌تر باید بیشتر برای دفاع از خود سرمایه‌گذاری کنیم.»
ناتو مدت‌ها است از اعضایش خواسته دو درصد تولید ناخالص داخلی خود را به امر دفاع اختصاص دهند. اما از ۳۰ کشور عضو تنها ۹ کشورند که به این هدف رسیده‌اند. مثلا بودجه نظامی اسپانیا، که کشور میزبان نشست امسال است، حدود یک درصد است، یعنی نیمی از هدف اعلام‌شده ناتو.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مهم‌ترین موضوعی که رهبران ناتو در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه به آن‌ها خواهند پرداخت تقویت دفاعی در مقابل روسیه و پشتیبانی از اوکراین است، کشوری که چشم امید به این نشست دارد و خود بیرون درهای ناتو ایستاده است به این امید که روزی به درون آن راه پیدا کند.
اشغال اوکراین به دست روسیه باعث شد ناتو که سالها است بیشتر عملیاتش را وقف مقابله با گروه‌های غیردولتی و حملات تروریستی کرده است با صحنه‌هایی قدیمی‌تر روبه‌رو شود: بمباران شهرها و نبردهای خونین زمینی. ناتو حالا بار دیگر باید با همان قدرتی روبه‌رو شود که مقابله با آن از انگیزه‌های اصلی تشکیل این ائتلاف در سال‌های اولیه جنگ سرد بوده است: روسیه.
استولتنبرگ گفت: «اوکراین با توحشی روبه‌رو است که از جنگ جهانی دوم به بعد در اروپا ندیده‌ایم.»
روسیه با هدف جلوگیری از گسترش ناتو به اوکراین حمله کرد اما این اقدام اثر معکوس داشته است. سوئد و فنلاند با پایان دادن به رویکرد تاریخی خود رسما درخواست عضویت در ناتو را کردند. اما مهم‌ترین مانع پیش روی آن‌ها فعلا نه پوتین که چهره‌ای اقتدارگرا از درون خود پیمان ناتو است: رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، که اصرار دارد این دو کشور تنها در صورتی اجازه ورود به ناتو را بیابند که موضع‌شان در مورد پیکارجویان کُرد که ترکیه تروریست می‌نامد را عوض کنند. آقای اردوغان پیش از این حتی خواهان اخراج آمنه کاکاباوه شده بود، نماینده چپ‌گرای مجلس سوئد که متولد روستای ترجان در شهرستان سقز ایران است و در جوانی جزو نیروهای پیشمرگه کومله بود.
طبق مقررات ناتو افزودن اعضای جدیدی تنها به اتفاق آرا ممکن است. یعنی حتی یک کشور هم می‌تواند جلوی ورود کشورهای جدید را بگیرد.
استولتنبرگ ابراز امیدواری کرد که در مادرید «پیشرفت‌هایی» در این موضوع صورت گیرد اما معلوم نیست که آیا اردوغان با روحیه سازش به مادرید رفته باشد. دیپلمات‌ها و رهبران ترکیه، فنلاند و سوئد پیش از این جلساتی داشته‌اند. قرار بر این بود که رهبران سه کشور روز سه‌شنبه به همراه آقای استولتنبرگ دیدار کنند.
آن لینده، وزیر خارجه سوئد، به روزنامه سونسکا داگنبلاتِ کشورش گفت که مذاکرات با ترکیه «پیشرفت داشتند» و احتمال وقوع «رویدادی مثبت» در مادرید هست اما این احتمال هم وجود دارد که «بیشتر زمان ببرد.»
اما اردوغان هنگام ترک آنکارا به مقصد مادرید گفت: «ما کلمات توخالی نمی‌خواهیم. نتیجه می‌خواهیم.»
به نظر می‌رسد که «نتایج» مد نظر ترکیه استرداد برخی چهره‌های نزدیک به «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک) از فنلاند و سوئد به ترکیه و لغو محدودیت‌های صدور تسلیحات به ترکیه است که در پی حمله سال ۲۰۱۹ این کشور به شمال شرقی سوریه اعمال شد. ترکیه در سال‌های اخیر چهار عملیات برای مبارزه با نیروهای کرد سوریِ هم‌پیمان با «پ‌ک‌ک» انجام داده است که در همکاری با آمریکایی‌ها بخش عظیمی از خاک سوریه را در اختیار دارند.
کارشناسان ترکیه گفتند احتمال تحول دیپلماتیک چندانی در مادرید نیست اما میانجی‌گری بازیگرانی همچون آمریکا می‌تواند رای آنکارا را تغییر دهد. اردوغان قرار است روز چهارشنبه در حاشیه نشست ناتو با اردوغان دیدار کند.
روابط بین آنکارا و واشنگتن، هر دو از بزرگ‌ترین ارتش‌های ناتو، نیز در سال‌های اخیر مخدوش بوده است. وقتی ترکیه سامانه پدافند موشکی اس۴۰۰ از روسیه خرید، آمریکا این کشور را از برنامه خرید جت‌های اف۳۵ خود اخراج کرد. ترکیه حالا از آمریکا درخواست به‌روز رسانی جنگنده‌های اف۱۶ خود را کرده و هنوز پاسخی نگرفته است.
نشست رهبران ناتو پس از نشست رهبران «گروه هفت» در آلمان، برگزار می‌شود. (به غیر از ژاپن، بقیه اعضای گروه هفت در ناتو عضوند.) روسیه روز دوشنبه به یک مرکز خرید در شهر کرمنچوک در مرکز اوکراین حمله موشکی کرد؛ اقدامی که برخی آن را به پیامی از مسکو به دیدار رهبران حامی اوکراین تعبیر شد. پیغام تهدیدآمیزتر روسیه شاید این بود که روسکاسموس، سازمان فضایی روسیه، تصاویری ماهواره‌ای از سالن نشست مادرید که محل برگزاری اجلاس است، و تصاویری مشابه از کاخ سفید، پنتاگون و مقرهای دولت‌های لندن، پاریس و برلین منتشر کرد.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، حمله روز دوشنبه به کرمنچوک را «تروریستی» خوانده است. او روز چهارشنبه به‌صورت مجازی برای رهبران ناتو سخنرانی می‌کند.
استولتنبرگ روز دوشنبه گفته بود که کشورهای ناتو در مادرید بر سر هشت‌برابر کردن شمار نیروهای ضربتی این ائتلاف توافق خواهند کرد و آن را از ۴۰ به ۳۰۰ هزار نفر خواهند رساند. این نیروها البته در خاک خود مستقر خواهند بود اما مشخصا وظیفه دفاع از مرزهای شرقی ناتو را خواهند داشت؛ کشورهای هم‌جوار با روسیه همچون لهستان و لیتوانی مرکز جمع‌آوری تجهیزات و مهمات برای مقابله با حمله احتمالی روسیه خواهند بود.
علی‌رغم اتحاد عمومی برای مقابله با روسیه، اختلاف‌های بسیاری نیز درون ناتو وجود دارد. برخی اعضای ناتو مثل مجارستان، تحت ریاست‌جمهوری ویکتور اوربان، سالها است با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، همدلی داشته‌اند. مواضع ترکیه نیز میان آمریکا و روسیه تحت حکومت پوتین در نوسان بوده است. حتی میان کشورهایی که این‌گونه نزدیکی‌ها را به مسکو ندارند اختلاف نظرهایی جدی در مورد چگونگی ادامه جنگ در اوکراین وجود دارد.
موضع‌گیری در مقابل چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، دیگر موضوع مورد اختلاف اعضای ناتو است. پیش‌بینی می‌شود که سند «مفهوم راهبردی» ناتو که برای اولین بار طی بیش از ۱۰ سال گذشته به‌روز می‌شود مستقیما از چین نام ببرد اما اختلاف بر سر این است که موضع‌گیری در قبال پکن چقدر سختگیرانه باشد. در سند سال ۲۰۱۰ نامی از چین نیامده بود اما در ۱۲ سال اخیر خیلی چیزها عوض شده است.
برخی کشورهای اروپایی می‌خواهند بر روسیه متمرکز بمانند و نمی‌خواهند موضع سفت‌وسختی علیه چین گرفته شود.
سند «مفهوم راهبردی» البته بی‌شک روسیه را به‌عنوان خطر شماره یک ناتو اعلام خواهد کرد. آقای استولتنبرگ هفته پیش تاکید کرده بود که ناتو «چین را دشمن خود نمی‌داند» اما در عین حال افزوده بود که پکن «چالش‌هایی را پیش روی ارزش‌های ما، منافع ما و امنیت ما قرار داده است.» انتظار می‌رود که جو بایدن که مانند رییس‌جمهوری پیشین آمریکا مواضع سختی علیه پکن دارد، بکوشد توجه ناتو را بیشتر به این کشور جلب کند.
سند جدید در ضمن رویکرد ناتو در مسائل متعدد مفهومی و منطقه‌ای را تعیین خواهد کرد: از امنیت سایبری و تغییرات اقلیمی تا اهمیت روزافزون حوزه اقیانوس‌های هند و آرام. از همین رو برای اولین بار از رهبران برخی از مهم‌ترین کشورهای این حوزه نیز دعوت شده است: ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزلند.
