قلعه فلک‌الافلاک در خرم‌آباد که یادگار ایران باستان و دوران ساسانیان است، این روزها مثل دیگر بناهای تاریخی ایران در معرض خطر نابودی و تخریب کامل قرار دارد. در روزهای گذشته، تصاویری از دیوارها و زمین شکافته‌شده قلعه فلک‌الافلاک در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که از تخریب کامل نشانه‌های تاریخی این بنا حکایت داشت. با این حال مسئولان میراث فرهنگی استان لرستان ادعا می‌کنند که زمین و دیوارهای فلک‌الافلاک را با هدف سیم‌کشی برق و مرمت، شکافته‌اند.
با انتشار عکس‌های جدید قلعه فلک‌الافلاک، برخی کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی خبر دادند که دیوارها و فضای داخلی موزه با کمپرسور تخریب شده‌اند اما امین قاسمی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان، مدعی است که این کار فنی و قانونی بوده و زیر نظر مشاور پیش رفته است. او استفاده از کمپرس را انکار کرد و به خبرگزاری ایلنا گفت که آجرها با سنگ فرز از جای خود درآمده و پس از اتمام کار نیز در جای خود گذاشته شده‌اند.
این مقام استانی در سخنان خود، تایید کرد که برای خالی کردن اطراف سنگ‌ها از دستگاه مینی‌فرز استفاده شده است؛ کسانی که با تجهیزات فنی کارهای ساختمانی آشنایی دارند می‌دانند که دستگاه‌های فرز حاشیه و اطراف سنگ‌ها را تخریب می‌کنند و اداره کل میراث فرهنگی استان لرستان برای درآوردن آجرهای بنایی که متعلق به دوران باستان است و هر تکه آن ارزش نگهداری در موزه را دارد، از چنین دستگاهی استفاده کرده است. بنابراین حتی اگر آنچه مدیرکل میراث فرهنگی استان لرستان گفت، درست باشد، به معنای آن است که اطراف و حاشیه‌های سنگ‌ها با دستگاه فرز به‌شدت آسیب دیده‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان گفت که دیوارها با هدف سیم‌کشی توکار تخریب شده‌اند. او اضافه کرد: «از زمانی که این اختراع به استان لرستان رسید، هر کس که از راه رسید، سیم‌کشی انجام داد و سیم‌ها را روی دیوار و سقف این مجموعه رها کرد. بر این اساس، احتمال اتصال برق و آتش‌سوزی افزایش یافت و این خطر مجموعه قلعه فلک‌الافلاک را تهدید می‌کرد. از این رو در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ بر آن شدیم با حضور مشاور و با مطالعات اولیه، به منظور ساماندهی این سیم‌کشی‌ها کاری انجام دهیم.» به گفته این مقام استانی در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ فازهای اول و دوم این طرح با بودجه‌ای که در اختیار بود، تمام شد و امسال نیز فاز سوم طرح در دستور کار است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
قاسمی مدعی شد که دخل‌وتصرف‌های ایجادشده در ثبت جهانی قلعه فلک‌الافلاک مشکلی ایجاد نمی‌کند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که مهم‌ترین شاخص ثبت جهانی آثار تاریخی حفظ اصالت تاریخی آن‌ها است اما اکنون همان‌طور که مدیرکل میراث فرهنگی لرستان می‌گوید، فلک‌الافلاک اثری با شناسنامه تاریخی است که سیم‌کشی توکار، دوربین مداربسته و سیستم الکترونیکی توکار دارد و مرمت غیراصولی اصالت تاریخی آن را از بین برده است.
قاسمی در ادامه گفت در صورت تامین بودجه، طرح بازسازی قلعه فلک‌الافلاک امسال تمام می‌شود.
فلک‌افلاک در فرازونشیب تاریخ
قلعه فلک‌افلاک که روزگاری نه‌چندان دور به دژی استوار و نفوذناپذیر می‌مانست، روی تپه‌ای در مرکز شهر خرم‌آباد واقع است. ساسانیان وقتی شهر «شاپورخواست» را در محدوده شهر فعلی خرم‌آباد ساختند، در مرکز آن دژی بنا کردند که کاربرد نظامی و حکومتی داشت.
دژ استوار خرم‌آباد از دوران قاجار فلک‌افلاک نامیده شد که به معنای «سپهر سپهران» بود، اما در دوره‌های مختلف تاریخی نام‌های دیگری داشت که مهم‌ترین آن‌ها «شاپور خواست» و «دوازده‌برجی» بود.
این قلعه در قرن چهارم هجری مقر حکومت آل حسنویه بود. در دوران آل بویه نیز به محل استقرار سران گنجور تبدیل شد. خاندان بدر در قرن چهارم از آن به عنوان خزانه دولتی استفاده کردند و مدتی نیز اتابکان لر در آن اقامت داشتند. تا اینکه در دوران صفویه والیان لرستان به آنجا رفتند. فلک‌افلاک در دوران قاجار محل نگهداری زندانیان عشایر بود و در نهایت در سال ۱۳۴۹ و در دوران پهلوی، به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد.
معین‌السلطنه، سفرنامه‌نویس دوران قاجار، در سال ۱۳۳۴ هجری قمری در سفرنامه لرستان خود، درباره فلک‌الافلاک نوشت: «قلعه مزبور در روی تپه‌ای که طبیعی است، ساخته شد و تپه مزبور، مخلوط سنگ و خاک است و تقریبا ۳۰ ذرع ارتفاع دارد. بنایی که ساخته شده یک طرف او به بیرون بنا راه ندارد زیرا که سنگ است؛ ولی سه طرف دیگر به بیرون بنا راه دارد چون خاک است. برج‌های بلند خیلی محکم داشت از جمله برجی که از تمام بروج ارتفاع او بلندتر و مشهور به فلک‌الافلاک است. روی آن برج، اتاقی بود که سه در داشت و منظره باصفایی بود. رودخانه و باغ‌ها در پایین برج مزبور واقع‌اند، بلوک شهر از طرف شمال و جنوب پیدا است، در سایر بروج هم اتاق‌های متعدد ساخته بودند و اندرونی و بیرونی و حمام و طویله و محبوس‌خانه در میان محوطه قلعه مهیا بود.»
سپاه پاسداران پول گرفت و یادگار ایران باستان را پس داد
پس از انقلاب ۱۳۵۷، سپاه پاسداران موزه مردم‌شناسی فلک‌افلاک را تصرف کرد و در مجاورت آن یک پادگان نظامی ایجاد کرد.
سازمان عفو بین‌الملل پیش‌تر در گزارشی اعلام کرده بود که قلعه فلک‌الافلاک در سال‌های اول انقلاب اسلامی، محل نگهداری زندانیان سیاسی بود و طی کشتار تابستان ۱۳۶۷، تعدادی از زندانیان از آنجا به محل اعدام فرستاده شدند.
یادگار ایران باستان بیش از ۴۰ سال در تملک سپاه پاسداران بود و میراث فرهنگی در نهایت در سال ۱۳۹۸ با پرداخت ۶۹ میلیارد تومان، آن را آزاد کرد. گام بعدی نیز ثبت جهانی این اثر تاریخی بود که اکنون با از بین رفتن اصالت تاریخی آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
وضعیتی که امروز برای یادگار ایران باستان در خرم‌آباد ایجاد شده است، شرایط دیگر بناها و آثار تاریخی ایران را یادآوری می‌کند. از مسجد شاه‌عباسی و کاخ عالی‌قاپو در اصفهان گرفته تا حتی مجسمه فردوسی در مرکز شهر تهران که به نام مرمت و بازسازی در حال نابودی‌اند. در تمامی این موارد، مسئولان دولتی به هشدار کارشناسان درباره خطر از بین رفتن اصالت آثار تاریخی اعتنا نکردند و حالا کار به جایی رسید که کنشگران میراث فرهنگی دست به دامان مسئولان جمهوری اسلامی ایران شده‌اند و می‌گویند مرمت آثار تاریخی را فراموش کنید؛ زیرا می‌دانند که مرمت همانا و از بین رفتن اصالت تاریخی بناها همان.
