مسئولان و قانون‌گذاران ایران در دهه ۹۰، با ادعای «افشای اطلاعات کاربران توسط سرویس‌دهندگان خارجی» به فکر راه‌اندازی سرویس اینترنت بومی افتادند. نهضت شبکه ملی اطلاعات نخستین گام‌های خود را با ارائه موتور جستوجوی «یوز» آغاز کرد. «یوز» ایرانی که برای راه‌اندازی آن چند میلیارد تومان هزینه شد، سرانجام در هفت سالگی منقرض شد و وزارت ارتباطات این پروژه را هم در گور آرزوهای قبلی خاک کرد. پس از «یوز»، نوبت به «ذره‌بین» رسید. اما دیری نپایید که مشخص شد این موتور جست‌وجو که وزیر ارتباطات دولت رئیسی آن را «محصول فناورانه بومی حاصل ابتکار و تلاش نخبگان جوان کشور» معرفی کرده بود، برای جستوجوی نتایج از واسط برنامه‌نویسی کاربردی (api) موتور جستوجوی گوگل استفاده می‌کند و به این ترتیب، بومی بودن «ذره‌بین» زیر سوال رفت.
اکنون حکومت ایران دریافته است که برای دیوارکشی بین مردم و جریان آزاد اطلاعات به همکاری با کشورهای دیگر نیاز دارد اما به دلیل تحریم‌ها و رویکرد انزواجویانه‌اش، تنها می‌تواند دست یاری به سمت روسیه و چین دراز کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
یکی از بخش‌های نگران‌کننده در طرح موسوم به صیانت این است که فعالیت سرویس‌های خارجی مانند فیسبوک، اینستاگرام، تلگرام و واتساپ در ایران به ثبت شرکت در درگاه خدمات پایه و معرفی یک نماینده در ایران و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون منوط شده است. مشخص است که در صورت تصویب طرح صیانت، به دلیل تحریم ایران و در پی آن ممکن نبودن تاسیس نمایندگی شرکت‌های خارجی، این سرویس‌ها مسدود خواهند شد. اما حکومت ایران برای پر کردن جای خالی این شرکت‌ها دست یاری به سوی روسیه و چین دراز کرد؛ چرا که ایران از لحاظ فناوری هنوز امکان راه‌اندازی سرویس‌های لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات را ندارد و از طرف دیگر، به دلیل روابط ایران با چین و روسیه و همچنین تجربه این دو کشور در «بالکانیزه» کردن اینترنت، تنها این دو کشور حاضرند با ایران در پیشبرد اینترنت ملی همکاری کنند.
لایحه موافقت‌نامه همکاری در حوزه امنیت اطلاعات بین دولت ایران و روسیه که در سال ۱۳۹۹ تنظیم شد، اوایل تیر ۱۴۰۱ برای اجرای تشریفات قانونی به مجلس فرستاده شد. بر اساس اسناد منتشرشده، این موافقت‌نامه در راستای موضوع‌هایی نظیر تقویت امنیت اطلاعات و مبارزه با جرائم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در ماده ۳ این لایحه، بخش‌های اصلی همکاری «کمک در حوزه‌های انتقال دانش و فناوری اطلاعات، ظرفیت‌سازی و بررسی امکان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها» عنوان شده است. به نظر می‌رسد که هدف اصلی حکومت ایران از این لایحه، پیشبرد اینترنت ملی و تامین امنیت آن باشد. حال آنکه بعد از حمله روسیه به اوکراین، بخش فناوری روسیه نیز تحریم شد و این کشور در زمینه تامین امنیت سایبری خود نیز با مشکلات جدی روبه‌رو است.
یکم مرداد ۱۴۰۱، یک ماه پس از انتشار رسمی خبر همکاری ایران و روسیه در حوزه امنیت اطلاعات، وزیر ارتباطات در سفر به روسیه، از گسترش همکاری ایران و روسیه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داد و یک روز بعد، در اولین گام این همکاری، موتور جستوجوی «یاندکس» پس از هفت سال رفع فیلتر شد. اما همزمان با رفع فیلتر، «جستوجوی ایمن» روی این موتور جست‌وجو نیز فعال شد. با رفع فیلتر موتور جستوجوی یاندکس و شروع رسمی همکاری حکومت ایران با روسیه در زمینه فناوری اطلاعات، بسیاری از فعالان از مسدود شدن گوگل اظهار نگرانی کردند. سوق دادن کاربران به استفاده از یاندکس می‌تواند اقدامی برای دستیابی به اطلاعات شخصی شهروندان و کنترل فعالیت‌های آن‌ها باشد.
بر اساس اطلاعات مندرج در سند حریم خصوصی یاندکس، این سرویس اطلاعات شخصی کاربران را دریافت و ذخیره می‌کند. یاندکس اعلام کرده است که داده‌هایی مانند ترجیح کاربران، موقعیت مکانی و تاریخچه جستوجوی آنلاین را تنها برای ارائه خدمات بهتر به آن‌ها دریافت می‌کند. سازندگان یاندکس آشکارا خبر داده‌اند که داده‌های کاربر را به دو روش جمع‌آوری می‌کنند؛ در نمایه‌هایی که کاربران ایجاد می‌کنند و از طریق فعالیت‌های کاربران اطلاعات فنی مانند فایل‌های کوکی، آدرس‌های آی‌پی و موقعیت جغرافیایی را جمع‌آوری می‌کنند و در روش دیگر، اطلاعاتی که کاربران هنگام ثبت‌نام در سرویس وارد کرده‌اند، از جمله نام، شماره تلفن و سایر اطلاعات مانند سن و منطقه ثبت می‌شود. همچنین در سند حریم خصوصی این شرکت عنوان شده که دسترسی به اطلاعات کاربران ممنوع است و همیشه تمام اطلاعات محرمانه مانند رمز عبورها را رمزگذاری می‌کند؛ اما اذعان می‌کند که در مواقع ضروری، دسترسی به اطلاعات شخصی افراد امکان‌پذیر است. در مورد شرایط دسترسی به اطلاعات کاربران توضیحی داده نشده است.
نکته دارای اهمیت آن است که سازندگان یاندکس گفته‌اند: «یاندکس داده‌های کاربر را به اشخاص طرف سوم نمی‌فروشد یا به اشتراک نمی‌گذارد اما به‌منظور ارائه خدمات بهتر، داده‌های لازم را با برخی از شرکا به اشتراک می‌گذارد. همچنین درخواست‌های مراجع قانونی برای افشای اطلاعات کاربران برآورده می‌شود.»
با توجه به اذعان یاندکس به افشای اطلاعات کاربران با درخواست مراجع قانونی و همچنین لایحه همکاری تنظیم‌شده بین ایران و روسیه که هدف آن مبارزه با تهدیدها و برقراری امنیت عنوان می‌شود، لایحه همکاری بین ایران و روسیه و سوق دادن مردم به استفاده از سرویس‌های ساخت روسیه را می‌توان تهدیدی اساسی برای حریم خصوصی کاربران و نقض‌کننده امنیت آن‌ها دانست.
