زکیه عادلی، معاون پیشین وزارت عدلیه (دادگستری) افغانستان و استاد سابق دانشکده علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه کابل، که پس از سلطه طالبان بر افغانستان از این کشور خارج شد و اکنون در آمریکا زندگی می‌کند، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی، تلاش یک سال گذشته طالبان را برای آنچه «اسلامی‌سازی» دانشگاه‌ها و محتوای درسی می‌خوانند، عامل دین‌گریزی جوانان و تخصص‌زدایی در نظام آموزشی افغانستان توصیف کرد.
به باور زکیه عادلی، طالبان از محتوای آموزشی دانشگاه‌های افغانستان درکی اشتباه دارند و تصور می‌کنند که در ۲۰ سال گذشته، در این دانشگاه‌ها محتوای غیراسلامی تدریس شده است؛ در حالی که علاوه بر اجباری بودن تدریس معارف اسلامی در همه دانشکده‌ها، محتوای مضامین تخصصی نیز به نحوی گرایش اسلامی داشتند و به افزایش ساعات درسی یا واحدهای دروس دینی نیازی نیست.
طالبان اواخر اوت ۲۰۲۱، شیخ عبدالباقی حقانی، روحانی آموزش‌دیده در دارالعلوم حقانیه پاکستان را که پیرو مکتب دیوبندی است، به عنوان وزیر تحصیلات عالی معرفی کردند. شیخ عبدالباقی حقانی که تمام عمر در پاکستان و در مدارس دینی آن کشور تحصیل و تدریس کرده است، به زبان‌های پشتو، اردو و عربی صحبت می‌کند و تنها چند کلمه فارسی می‌داند. شیخ عبدالباقی حقانی چند کتاب به زبان‌های عربی و اردو نوشته که مشهورترین آن، «نظام استخباراتی در اسلام» است که اوایل سال ۲۰۲۱ در پاکستان منتشر شد. او در این کتاب، سابقه و قدمت کار اطلاعاتی در نظام‌های اسلامی را شرح می‌دهد.
وب‌سایت‌های طرفدار طالبان از او به عنوان یکی از برجسته‌ترین استادان علوم سیاسی در مدرسه دینی حقانیه در پاکستان نام می‌برند. از زندگی و کارنامه کاری حقانی جزئیات بیشتری در دست نیست اما گفته می‌شود که او در ۲۰ سال گذشته، به عنوان رئیس کمیسیون آموزش طالبان کار کرده است و همه مدارس دینی و مراکز آموزش عقیدتی این گروه زیر نظارت او فعالیت کرده‌اند.
حقانی در نخستین روزهای کار خود به عنوان وزیر تحصیلات عالی طالبان، دستور داد در دانشگاه‌ها میان دختران و پسران دیوار بکشند. دانشگاه‌های دولتی و خصوصی نیز با پیروی از این دستور، میان دختران و پسران دیوار پرده کشیدند؛ اما حقانی به این کار راضی نشد و بعدا دستور داد کلاس‌های دختران و پسران کلا جدا باشند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
رضایت حقانی با عملی شدن این دستورش هم جلب نشد و چند هفته بعد، دستور داد زمان حضور دختران و پسران در دانشگاه‌ها یکی نباشد. پس از آن، دانشگاه‌های دولتی و خصوصی مجبور شدند زمان برگزاری کلاس‌های دختران و پسران را در زمان‌های مختلف تنظیم کنند؛ به طوری که در زمان حضور دختران در دانشگاه، پسران آنجا نباشند.
عبدالباقی حقانی پس از آن، دستورهای دیگری صادر کرد؛ از جمله ممنوعیت لباس رنگی برای دختران، الزام رعایت حجاب موردنظر طالبان، بلند صحبت نکردن در کلاس و دانشگاه، خودداری از به همراه داشتن گوشی‌های هوشمند و چندین مورد دیگر که خشم و ناراحتی دانشجویان را به همراه داشت.
وزیر تحصیلات عالی طالبان، به این اقدام‌ها هم بسنده نکرد و در اواسط مرداد، کمیسیونی را موظف کرد تا سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌ها را به تعبیر او «اسلامی» کنند.
عبدالباقی حقانی، روز سه‌شنبه، ۲۵ مرداد، در یک نشست خبری در کابل گفت که وزارت تحصیلات عالی به رهبری او دستاوردهای زیادی داشته است. حقانی بازنگری و تنظیم سرفصل‌های آموزشی، ایجاد دانشکده شرعیات در دانشگاه‌های ۱۷ استان و جذب ۶۵۸ استاد برای تدریس علوم اسلامی در دانشگاه‌ها، را از مهم‌ترین دستاوردهای یک سال گذشته خود برشمرد.
عبدالباقی حقانی در این مدت بارها تاکید کرد که محتوای دروس نظام آموزشی افغانستان با شریعت اسلامی منطبق نیست و طالبان آمده‌اند تا نظام آموزشی را شرعی کنند. بسیاری از شهروندان با انتقاد از این عملکرد طالبان، معتقدند که دانشگاه‌ها قرار است به مدارس دینی تبدیل شوند.
سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌های افغانستان دوسال قبل به‌روز شدند
وزارت تحصیلات عالی افغانستان در دولت جمهوری در سال ۲۰۲۰، سرفصل دروس تمام دانشکده‌های دانشگاه‌های افغانستان را به‌روز کرد. این کار در کمیسیونی متشکل از استادان دانشگاه‌های دولتی و خصوصی صورت گرفت که زکیه عادلی نیز عضو آن بود.
عادلی گفت: «تغییر در سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌ها برای تنظیم و مطابقت با نیازهای روز جامعه امری معمول است و این اتفاق دوسال قبل در افغانستان افتاد و فعلا هیچ نیازی به تکرار آن احساس نمی‌شود.»
به گفته عادلی، تغییر در سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌ها بر مبنای سه هدف شامل نیاز جامعه و بازار کار، به‌روز کردن دانش و تخصص‌گرایی صورت می‌گیرد. اما در اقدام‌های طالبان در دانشگاه‌های افغانستان، هیچ کدام از این اهداف دیده نمی‌شود.
زکیه عادلی در مورد عملکرد طالبان برای وارد کردن تغییر در محتوای آموزشی دانشگاه‌های افغانستان گفت: «روش طالبان در این مورد نه تنها به افزایش کیفیت آموزشی کمک نمی‌کند، بلکه به دلسردی استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها منجر شده است.»
عادلی افزود که براساس سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌های افغانستان که در ۲۰ سال گذشته عملی می‌شد، دانشجویان همه رشته‌ها ملزم‌اند هشت واحد «معارف اسلامی» بگذرانند و در کنار آن، موضوع‌های اسلامی در محتوای همه رشته‌ها وجود داشت.
استاد سابق دانشکده علوم سیاسی دانشگاه کابل افزود: «طالبان می‌خواهند مضامین اسلامی را سه برابر مضامین تخصصی کنند و با این کار، اتفاقی که می‌افتد این خواهد بود که تفاوت بین رشته‌هایی مانند علوم سیاسی و روانشناسی با رشته شرعیات از بین می‌رود.»
به گفته زکیه عادلی، دانشجویان در افغانستان پیش از اینکه دین را در محیط دانشگاه بیاموزند، در محیط خانواده، جامعه و مسجد آن را فرا گرفته‌اند و این برداشت طالبان که باید برای مسلمان کردن دانشجویان محیط دانشگاه‌ها را اسلامی کنند، یک برداشت غلط و یک سوءتفاهم ناشی از تفکرات افراطی آنان است.
زکیه عادلی تصریح کرد: «وقتی دانشجویان مسلمان عملکرد حاکمان طالبان را در سطح کشور و دانشگاه‌ها ببینند و با فشارهایی که اعمال می‌شوند، نه تنها به دین‌پذیری روی نمی‌آورند، بلکه دین‌گریز خواهند شد.»
آنچه طالبان انجام می‌دهند، تخصص‌زدایی است
زکیه عادلی می‌گوید با تجربه‌ای که از تدریس در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی در افغانستان کسب کرده و همچنین با شناختی که از دانشجویان افغانستان دارد، معتقد است که بخش بزرگی از دانشجویان به دستورات، فرمان‌ها و محدودیت‌های طالبان تسلیم نمی‌شوند اما این اقدام‌ها به تخصص‌زدایی در محتوای آموزشی دانشگاه‌ها منجر می‌شود.
هرچند طالبان تاکنون نتیجه کار کمیسیونی را که برای تغییر در سرفصل‌های آموزشی دانشگاه‌ها انتخاب کردند، علنی نکرده‌اند، برخی منابع در دانشگاه‌های افغانستان می‌گویند که طالبان در نخستین اقدام، واحدهای آموزشی معارف اسلامی را از هشت واحد به ۲۴ واحد افزایش داده‌اند. همچنین برخی رشته‌هایی که از دید طالبان شرعی نیستند، از دانشگاه‌ها حذف شده‌اند. دانشکده هنرهای زیبا، دروس مرتبط با دموکراسی، فقه جعفری و برخی دروس مرتبط به موسیقی و ادبیات، از جمله مضمون‌هایی‌‌اند که از نظام آموزشی افغانستان حذف شده‌اند.
زکیه عادلی معتقد است در فضایی که طالبان بر دانشگاه‌ها اعمال می‌کنند، دانشجویان تنها به اخذ نمره برای سپری کردن ترم‌ها فکر خواهند کرد، نه اینکه از حضور در دانشگاه چیزی بیاموزند.
زکیه در شش ماه نخست حاکمیت طالبان بر افغانستان، در کابل بود و مخفیانه زندگی می‌کرد. او گفت که در آن مدت، شاهد بود بسیاری از دانشجویان از ادامه تحصیل در فضای ترس و خفقانی که طالبان حاکم کرده‌اند خودداری کردند. عادلی افزود: «از ۱۵ استاد دانشکده علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه کابل، تنها دو استاد باقی مانده‌اند. شمار زیادی از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد هم از ادامه تحصیل خودداری کرده‌اند.»
زکیه عادلی افزود که طالبان حتی در گزینش عنوان برای پایان‌نامه‌ها هم محدودیت وضع کرده‌اند و دانشجویان باید عناوین موردنظر طالبان را انتخاب کنند وگرنه تایید نمی‌شود.
او در مورد آینده نظام آموزشی طالبان گفت: «این گروه در نهایت مجبور است مقابل خواسته‌های مردم افغانستان و توقعات نسل جدید سر فرود آورد، اما تا آن زمان، بسیاری از دستاوردها از جمله تغییرات مثبتی که در ۲۰ سال گذشته در نظام آموزشی اعمال شدند، ویران خواهند شد.»
