هم‌زمان با انتشار گزارش‌هایی از به نتیجه رسیدن نهایی مذاکرات هسته‌ای با حکومت ایران، روزنامه نیویورک‌تایمز این پرسش را پیش کشیده است که آیا احیای توافقنامه «برجام» در شرایط فعلی، می‌تواند به حل بحران انرژی در جهان کمک کند.

روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی که روز پنج‌شنبه دهم شهریور ۱۴۰۱ منتشر کرد، نوشت حتی اگر همین فردا، توافقنامه هسته‌ای با حکومت ایران امضا شود، باز برای این‌که نفت و گاز ایران بتواند تاثیر معناداری در بازارهای انرژی جهان، طی ماه‌های آینده و در طول زمستان داشته باشد خیلی دیر است.

به نوشته نیویورک‌تایمز، حتی در صورت لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، این امر مرحله ‌به ‌مرحله پیش خواهد رفت، پیچیدگی‌های خاصی دارد و زمان‌بر است. به گفته کارشناسان، هرچند خبر لغو تحریم‌های نفتی و بانکی علیه ایران، می‌تواند تاثیر واکنشی و کوتاه‌مدتی بر بازارها داشته باشد، اما این امر زودگذر است.

نیویورک‌تایمز در بخش دیگری از گزارش روز پنجشنبه، به ذخایر و توان تولیدی نفت ایران اشاره کرد. به نوشته نیویورک‌تایمز، دسترسی ایران به بازارهای انرژی می‌‌تواند بر بهای جهانی نفت تاثیر بگذارد و قیمت نفت را که در حال حاضر نسبت به چند ماه پیش، به‌طور چشمگیری کاهش یافته است کماکان پایین نگاه دارد، اما برای کشورهای اروپایی آنچه در مواجهه با محدودیت‌ها و تحریم‌های روسیه اهمیت دارد، گاز است و نه نفت.

ایران منابع گاز طبیعی زیادی دارد، اما از یک‌طرف آن را برای نیازهای داخلی استفاده می‌کند و از طرفی دیگر، مشکل زیرساخت‌ها وجود دارد. به این معنا که خط‌ لوله در دسترس و مناسبی برای انتقال گاز طبیعی ایران به اروپا وجود ندارد.

سیمون تاگلیاپیترا، کارشناس انرژی در موسسه تحقیقاتی اقتصادی بروگل، گفت: «ایران در کوتاه‌مدت مقداری صادرات نفت اضافی خواهد داشت، اما گاز خیر. چیزی که اروپا واقعا به آن نیاز دارد. من روی ایران شرط نمی‌بندم که بتواند به این زودی بازار جهانی انرژی را دوباره متعادل کند.»

جاکوب فانک کرک‌گارد، عضو ارشد صندوق مارشال آلمان، گفت: «آنچه اروپا به آن نیاز دارد گاز است و هیچ راهی برای رساندن آن از ایران به اروپا، در بازه زمانی زمستان پر اهمیت امسال، وجود ندارد.»

درحالی‌که کشورهای اروپایی در تلاش‌اند تا منابع انرژی جایگزین را فراهم کنند، مقام‌های غربی اصرار دارند که زمان‌بندی آن‌ها برای توافق هسته‌ای ایران تحت تاثیر موضوع انرژی قرار نگرفته است و اشاره می‌کنند قیمت نفت که در تابستان امسال به اوج رسید، به میزان چشمگیری کاهش یافته است.

هجوم نفت ایران به بازار می‌تواند به پایین نگه‌داشتن قیمت‌ها کمک کند. برخی معتقدند ایران که چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان را در اختیار دارد، در نهایت می‌تواند بیش از دو میلیون بشکه در روز نفت خام صادر کند که بیش از دو برابر میزان صادرات کنونی آن است.

اما حمل‌ونقل و پنهان کردن نفت آسان‌تر از گاز است و روسیه که از نفت بسیار بیشتر از گاز درآمد دارد، به پمپاژ و فروش نفت تقریبا به اندازه قبل از جنگ ادامه داده است. حتی اتحادیه اروپا نیز که تحریم‌های مرحله‌ای بر نفت روسیه وضع کرده است، به استثنای مواردی ، به اندازه قبل از جنگ از روسیه خرید می‌کند.

این روند ممکن است در ژانویه تغییر کند، زمانی که تحریم‌های بیشتر آغاز می‌شود؛ به‌ویژه تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا را از تامین مالی یا بیمه نفتکش‌ها منع می‌کند و به توانایی روسیه برای صادرات بخشی از نفت غیر خط‌ لوله‌اش ضربه می‌زند. دولت بایدن معتقد است که این امر قیمت نفت را دوباره افزایش خواهد داد، بنابراین در عوض از سقف قیمتی انرژی روسیه حمایت کرده است.

توافق هسته‌ای که مرحله‌ای است و طبق گزارش‌ها شامل معافیت‌های زودهنگام برای ایران می‌شود تا بتواند بخشی از نفت ذخیره‌شده‌اش را بفروشد، می‌تواند با افزودن نفت غیر روسی بیشتر، بازار را راحت کند.

کارشناسان می‌گویند ایران روزانه حدود ۸۰۰ هزار بشکه نفت صادر می‌کند که بیشتر آن را چین خریداری می‌کند، اما ایران می‌تواند تولید را به سرعت افزایش دهد. پس از اعمال دوباره تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ به دست رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده، دونالد ترامپ، ایرانی‌ها تولیدشان را به شدت کاهش دادند، اما تعطیلی‌ها را به شیوه‌ای دقیق مدیریت کردند که آسیب به میدان‌ها را به حداقل رساند واین امر در زمانی که فرصت پیش آمد، به آن‌ها اجازه ‌داد تا به سرعت تولید را بازیابی کنند.

همایون فلک‌شاهی، کارشناس نفت و گاز شرکت تحلیل داده انرژی کپلر، گفت: «ما فکر می‌کنیم ظرف سه ماه، آن‌ها می‌توانند تولید را تقریبا یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند.»

فلک‌شاهی گفت که ایران طی چند ماه دیگر احتمالا قادر خواهد بود تا تولید خود را ۴۰۰ هزار بشکه در روز اضافه کند و به سطح تولیدش در سال ۲۰۱۷ یعنی ۳.۸ میلیون بشکه در روز برسد. در حال حاضر تولید ایران حدود ۲.۵ میلیون بشکه است.

بازاریابان نفت ایران نیز در موقعیتی قرار گرفته‌اند که پس از لغو تحریم‌ها، فروش خود را افزایش دهند. فلک‌شاهی تخمین می‌زند که حدود ۴۴ میلیون بشکه نفت خام ایران در حال حاضر روی تانکرها بارگیری شده است که عمدتا در آب‌های نزدیک چین و سنگاپور بارگیری می‌شود و می‌تواند به سرعت وارد بازارها شود.

کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که برخی از این کشتی‌ها ممکن است درگیر انتقال کشتی به کشتی باشند که برای دور زدن تحریم‌ها و مبهم کردن مقصد نفت طراحی شده‌اند. اضافه شدن ۱.۳ میلیون بشکه در روز تقریبا ۱ درصد تقاضای کنونی جهان است، اما تفاوتی ایجاد خواهد کرد. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی مستقر در پاریس، گروه تولیدکنندگان تحت رهبری عربستان سعودی و روسیه موسوم به اوپک پلاس، برخلاف لابی‌گری دولت بایدن و دیگران برای افزایش، حدود ۲.۷ میلیون بشکه در روز کمتر از اهدافش تولید می‌کند.

بازگرداندن نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و از کاهش بالقوه تولید روسیه جلوگیری می‌کند. تحلیلگران آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش اخیر خود نوشتند: «ایران در صورت کاهش تحریم‌ها می‌تواند منبع عرضه‌های فراوانی باشد، اگرچه بازگشت آن به بازار یک شبه اتفاق نمی‌افتد.»

الی گرانمایه، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا گفت: «برخی از کشورهای اروپایی قبل از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸، مقادیر فراوانی نفت از ایران وارد می‌کردند، ازجمله ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و هلند. آن‌ها ممکن است ایران را یک راه‌حل کوتاه‌مدت ببینند.»

اما حتی اگر ایران بازارهای اولیه نفت را در اروپا پیدا نکند، «می‌تواند مقداری از فشار جهانی بر بازارهای آسیایی را کاهش دهد که این امر می‌تواند مقداری عرضه به اروپا را آزاد کند.

سیمون تالیاپیترا، کارشناس انرژی گفت: «سیاست و تحریم تنها مانع صادرات ایران نیست. بدون خط لوله به اتحادیه اروپا و بدون کارخانه‌ای برای تولید گاز طبیعی مایع، زیرساخت‌های صادراتی ضعیفی در ایران وجود دارد.»

ایران به تخصص فنی شرکت‌های نفتی بین‌المللی نیاز دارد که احتمالا تا پس از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۲۴، به ورود مجدد به این کشور تمایلی ندارند، زیرا ممکن است یک رئیس‌جمهوری جمهوری‌خواه دوباره تصمیم به خروج از توافق هسته‌ای بگیرد و دوباره آن تحریم‌ها را اعمال کند. از سوی دیگر عربستان سعودی نیز اشاره کرده است که در صورت بازگشت ایران، رقیب دیرینه‌اش، برای اطمینان از افزایش قیمت نفت، ممکن است تولیدش را کاهش دهد.