پس از چند ماه کش‌وقوس و رفت‌وآمد در تالارهای‌ دادگاه و قوه قضاییه، رای قاضی شعبه دادگاه فرهنگ و رسانه به نفع حسن فتحی، کارگردان و احسان جوانمرد (فیلمنامه‌نویس) و گروه سازنده سریال جیران صادر شد تا نزاع میان آن‌ها و کارگردان و تهیه‌کننده سریال «آهوی من مارال» به نقطه پایانی خود برسد و مخاطبانی که از دو ماه قبل (۲۳ تیرماه) نتوانستند ادامه سریال موردعلاقه‌شان را دنبال کنند، بتوانند قسمت‌های ۲۴ و ۲۵ این سریال را روز جمعه این هفته (۲۵ شهریور) ببینند و علاوه بر آن و با دستور قضایی، بخش‌های قبلی این سریال نیز روی بستر نمایشی فیلیمو گذاشته شود.

در حکم دادگاه که با امضای، سیروس حمزه‌ای، بازپرس شعبه ۹ بازپرسی دادسرای فرهنگ و رسانه و در صفحه اینستاگرام رسمی سریال جیران منتشر شده است، با اشاره به شکایت مورخ ۲۹ تیرماه مبنی بر جلوگیری از نشر، پخش و عرضه اثر موسوم به جیران در پلتفرم (سکو) فیلیمو که برای حمایت از بزه‌دیدگان پرونده،‌ طبق قانون حمایت از مولفان، مصنفان و هنرمندان صورت گرفته بود، نظر کارشناسان هیئت سه‌ نفره مبنی بر این‌که با بررسی طرح «آهوی من مارال» و سریال جیران باید گفت: «شیوه ارائه و شکل بیان ایده‌ رقابت عشقی دو اثر متفاوت است و بررسی‌های فنی، شکلی، محتوایی و مضمونی صورت گرفته توسط این هیئت کارشناسی بیانگر آن است که حقوق مالکیت ادبی و هنری متعلق به شکات پرونده مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.»

در رای دادگاه همچنین اشاره شده است که «دو اثر ازنظر تفاوت‌های ساختاری و مفهومی و مضمونی، شخصیت‌پردازی و شناسنامه خاص کاراکترها و ساختار دراماتیک متفاوت برخوردارند و مثلث عشقی جیران با پنج‌ ضلعی آهوی من مارال تفاوت‌های اساسی دارند که در اولی به‌صورت داستانی فرعی و در آهوی من مارال به‌صورت پی‌رنگ اصلی طراحی شده است».

بر اساس چنین نظر کارشناسی، در نهایت دادگاه نوشت «‌بنا به‌مراتب یاد‌شده لغو دستور فوق اعلام و مقتضی است جهت رعایت حقوق کاربران، ظرف یوم جاری اقدام و مراتب به این بازپرسی گزارش شود.»

منبع اصلی داستان کجاست؟

جدای از دعوای برنامه‌ریزان دو سریال، پرسشی که مخاطب اندکی به تاریخ آشنا، خود را با آن مواجه می‌بیند، همانا واقعی یا خیالی بودن شخصیتی به نام جیران است. اگر این شخصیت زاییده ذهن فیلمنامه‌نویسان دو اثر باشد، طبیعی است آن فردی که در این ماجرا تقدم زمانی داشته است، حق دارد اعتراض کند، اما اگر اصل شخصیت جیران در تاریخ زندگی ناصرالدین‌شاه قاجار وجود واقعی دارد، پر و بال دادن به بخش‌های داستانی آن نمی‌تواند نام سرقت ادبی -هنری به خود بگیرد.

‌آن‌هایی که اندکی با تاریخ آشنایی دارند می‌دانند که دوره ناصری چندان دور و غریب نیست که منابع و اسناد مرتبط به فعالیت‌ها و کنش‌های شخصیت‌های این دوره در دسترس نباشد؛ آن هم در درباری با آن‌همه رقبا و رقابت‌های سیاسی و اقتصادی و حضور سفرای انگلیس و روسیه در همه تحولات آن‌ که هر کدامشان گزارش‌های لحظه به لحظه از آن‌ها را در یادداشت‌های روزانه و خاطرات خود آورده‌اند. جدای از آن‌که ناصرالدین‌شاه پادشاهی صاحب ذوق و هنر بود و به گزارش‌های روزانه توجهی ویژه نشان می‌داد و حتی دبیر اصلی دربار مدام تحولات روز را می‌نوشت و به رؤیت صدراعظم یا خود ناصرالدین‌شاه می‌رساند.

در چنین فضایی و با وجود این همه منابع دست اول از اتفاقات دربار، مورخی برجسته همت کرد و نزدیک به دو دهه قبل، کتابی درباره زندگی و زمانه ناصرالدین‌شاه نوشت و تقریبا عمده این اسناد و مکاتبات و خاطرات را در کتابش ارائه کرد. کتابی به نام «قبله عالم» که سال‌ها پیش دکتر عباس امانت آن را نوشت و با برگردان فارسی حسن کامشاد و در نشر کارنامه با ظاهری زیبا منتشر شد. بخش‌هایی مهم از فصل هشتم این کتاب به داستان جیران اختصاص دارد و نکته جالب این‌ است که در روایت آقای امانت از اسناد و نوشته‌های فرخ‌خان امین‌الدوله که در یک دوره وزیر دربار ناصرالدین‌شاه بود، استفاده شده است.

توصیف‌هایی که فرخ‌خان و نیز گزارش‌هایی که به نقل از روزنامه وقایع اتفاقیه آن سال‌ها ارائه شده است و آقای امانت در کتابش از آن‌ها استفاده کرده،‌ نشان می‌دهد که توصیف‌ها بسیار دقیق‌اند و حتی چند خط از این توصیف‌ها نیز می‌تواند نویسنده فیلمنامه یا کارگردان را به سمتی سوق دهد تا شهپر خیالش را پرواز دهد و فیلمنامه‌ای عشقی - تاریخی از‌ آن بیافریند، به‌ویژه که در این سال‌ها و با نمایش سریال ترکی و محبوب حریم سلطان (که بر حسب اتفاق او نیز زنی غریب و ناآشنا بود که دل از سلطان ترک می‌رباید)، توجه به این‌گونه آثار رو به فزونی گرفته است.

پیش از آقای امانت هم البته کتابی با همین نام در ۸۰۰ صفحه (تألیف حسین لعل) در انتشارات پدیده چاپ و منتشر شد که زندگی ناصرالدین‌شاه را دستمایه اصلی اثرش قرار داده بود. کتابی که سال ۱۳۴۶ منتشر شد و در مقدمه آن کتاب هم آمده است که «شاه به شکار و هنر علاقه‌مند بود و شعر می‌سرود و نقاشی می‌کرد.»

اما در کتاب آقای امانت تصریح بر وجه عاشقی سلطان صاحبقران، بسی بیشتر از یک اشاره است،‌ برای نمونه در صفحه ۴۲۲ همین کتاب آمده که جیران نخستین بار در مجلس رقصی مورد توجه ویژه شاه قرار می‌گیرد و حتی آقای امانت می‌نویسد که «نظر شاه را به خود ربود».

کارگردانی چون حسن فتحی و فیلمنامه‌نویسش که در چند جا اشاره کردند یکی از منابع اصلی‌شان در نوشتن،‌ کتاب قبله عالم دکتر عباس امانت بوده است، بی‌تردید هر سطر چنین بخشی از زندگی ناصرالدین‌شاه را مرور و برای آن خیالپردازی‌های ویژه یک اثر تاریخی‌-داستانی کرده‌اند.

در بخشی دیگر از همان فصل آمده است که جیران با«دلبری‌ها خود، به سبک قصه‌های هزار و یک‌شب که بس محبوب شاه بود و تشویق مهدعلیا، به قلب شاه راه پیدا کرد» (ص-۴۲۲) و یا می‌نویسد «‌جیران وجیه‌ و صریح‌الهجه، شیفته شکار و اسب‌سواری بود. موقع سواری چکمه و لباس مردانه می‌پوشید و روبنده‌اش را دور پیشانی می‌پیچید» (همان صفحه). این توصیف حتی کار گریمور و طراح لباس را هم آسان می‌کند، چه برسد به نویسنده فیلمنامه. تنها نکته‌ای که به نظر می‌رسد نویسنده فیلمنامه در طرح آن با روایت کتاب اختلاف دارد، پیشنهاد جیران از سوی مهد‌علیاست که به نظر می‌رسد کارگردان و نویسنده برای ایجاد عنصر تضاد و تعلیق در فیلمنامه به چنین ایده‌ای رسیده‌اند و البته خلق یک مثلث عشقی یا نفر سوم که سیاوش نام دارد و پسر حسن فتحی (امیرحسین) نقش آن را ایفا می‌کند.

نویسنده کتاب در صفحات بعدی همین فصل اشاره می‌کند که پس از تولد فرزند جیران، رقابت‌ها در دربار برای هواداران ولیعهدی فرزندش (قاسم) شدت می‌گیرد، به‌خصوص زمانی که او را در پنج‌سالگی بر کرسی ولیعهدی منصوب می‌کنند، رقابت‌ها و دشمنی‌های مهدعلیا و میرزا آقاخان نوری (صدراعظم)‌ بالا می‌گیرد که در صفحه ۴۳۸ کتاب به آن اشارات دقیقی شده است تا نشان داده شود که بخش‌های مهم فصل هشتم کتاب درباره جیران و روابطش با ناصرالدین‌شاه و البته تضادهای منافعشان در دربار است.

ماجرا ادامه خواهد داشت؟

جدای از رای دادگاه، به نظر می‌رسد پرسشی که اهالی فیلم و سریال با آن مواجه‌اند، تکلیف کسانی است که به یک گروه اتهام زدند و اکنون، پس از دو ماه معطلی،‌ توقیف موقت سریال و تحمیل هزینه‌های بسیار بر گروه سازنده و به‌ویژه مخاطبانی که در انتظار ادامه نمایش بودند‌، بازنده این شکایت شدند. احسان جوانمرد که فیلمنامه‌نویس این سریال است و به‌نوعی متهم ردیف اول به شمار می‌رفت، در پست اینستاگرامی اخیرش با اشاره به آزادی جیران نوشت «‌جیران آزاد شد، بدون پرداخت حتی یک ریال به افرادی که می‌خواستند شما (مخاطبان سریال) را مقابل ما قرار دهند تا از نمد توقیف، کلاه بسازند، تکرار می‌کنم بدون پرداخت حتی یک ریال از پولی که نام مودبانه‌اش را خسارت گذاشته بودند.»

او اشاره می‌کند که «آن دوستان نامهربان نه به داوری‌های ارشاد وقعی گذاشتند، نه به نظر آیفک و ساترا و شکایت کردند و در این مرحله هم با وجود رای مثبت هیئت سه‌نفره که به عدم شباهت رای دادند، پرونده را به مرحله‌ای بالاتر کشاندند (هیئت پنج‌نفره) تا همه چیز بررسی شود و نتیجه طبعا همانی بود که ابتدا بود و تا ابد است؛ فقدان شباهت»

او البته با اشاره به این‌که «‌اگر پلتفرم زیر فشار توقیف می‌شد و شاکیان به پول مدنظرشان می‌رسیدند،‌ دیگر در این صنعت سنگ روی سنگ بند نمی‌شد»، از شکایت تلویحی از متهم‌کنندگان خبر می‌دهد و می‌نویسد «حالا وقت آن است که به آنچه این مدت کردند در دادگاه‌هایی پاسخ دهند که ما شاکی آنیم؛ و از آن‌ جمله تقلب وحشتناکی است که در ارائه طرح کرده بودند و داوران را به اشتباه انداخته‌ بودند؛ و حالا اسناد و شهادت مکتوب درباره‌اش وجود دارد».

با چنین توصیف‌هایی باید منتظر ماند و دید که آیا متصدیان سریال جیران به دنبال طرح شکایت از اتهام‌زنندگان خواهند رفت یا ماجرا در همین نقطه می‌ایستد و پایان می‌یابد.