با گذشت یک سال از سلطه طالبان بر افغانستان، شیوه حکومت‌داری این گروه نشان داد که آنان نسبت به دوره اول تسلطشان بر افغانستان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، هیچ تغییری نکرده‌اند و بر خلاف تعهدی که در روزهای اول سلطه دوباره خود سپردند، سختگیری‌ها علیه مردم افغانستان را روزبه‌روز افزایش داده‌اند.
در تازه‌ترین مورد، طالبان روز سه‌شنبه، ۲۰ سپتامبر، تمام کافی‌شاپ‌ها در غرب کابل را بستند و مشتریان آن‌ها را ضرب‌وشتم کردند. این گروه تعهدات بین‌المللی خود را نیز زیر پا گذاشته است.
ایمن الظواهری، رهبر گروه القاعده، در تاریخ ۳۱ ژوییه ۲۰۲۲، در شهر کابل هدف حمله یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکا قرار گرفت و کشته شد. پس از مرگ او، این پرسش مطرح شد که اصولا الظواهری در کابل چه می‌کرد و چرا طالبان بر خلاف تعهداتشان، به او پناه داده بودند.
یکی از مفاد اصلی توافق آمریکا با طالبان که در فوریه ۲۰۲۰ میان مقام‌های آمریکایی و طالبان در دوحه به امضا رسید، این بود که طالبان به هیچ وجه به القاعده اجازه ندهند در خاک افغانستان فعالیت کند. اما طالبان نه تنها القاعده را در افغانستان آزاد گذاشتند که رهبرشان را هم با احترام در یکی از مهمان‌خانه‌های خود اسکان دادند.
بر اساس بررسی‌های اطلاعاتی آمریکا، خانه‌ای که ایمن الظواهری در آن هدف قرار گرفت، متعلق به یکی از مشاوران نزدیک سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و سرپرست وزارت داخله ( کشور) رژیم طالبان، بود.
حضور رهبر القاعده در کابل مقام‌های آمریکایی را به‌شدت عصبانی کرد؛ زیرا آنان بر مبنای توافق صلح دوحه از افغانستان خارج شدند و این کشور به چنگ طالبان افتاد. از سوی دیگر، دو روز پس از سقوط کابل، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی طالبان، در یک نشست خبری گفت که این گروه حق زنان افغانستان برای کار و تحصیل و حضور در اجتماع را در چارچوب شریعت، به رسمیت می‌شناسد. اما پس از اینکه پایه‌های دولت طالبان مستحکم شد، روند سختگیری با زنان شدت گرفت و دختران از درس و تحصیل محروم شدند. همچنین بیشتر زنان از مشاغل دولتی و حتی کار در نهادهای خصوصی منع شدند و ناگزیر به کنج خانه پناه بردند. خروج آنان از خانه هم تحت کنترل طالبان است و این گروه به زنان اجازه نمی‌دهد بدون همراهی یک محرم در جامعه حضور داشته باشند. این مسئله باعث شد مشکلات جدیدی برای زنان ایجاد شود؛ به طوری که ازدواج‌های اجباری و کودک‌همسری بار دیگر افزایش یافت و دادگاه‌ها هم هیچ توجهی به زنان و شکایت‌های آنان ندارند.
طالبان کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان را منحل، فعالیت‌های سیاسی را ممنوع و رهبران سازمان‌های مدنی را دستگیر و بازجویی کردند. آن‌ها فعالان حقوق بشر، مدافعان زنان و سایر کسانی را که برای ایجاد یک جامعه مدنی باز و فراگیر در افغانستان تلاش می‌کنند، به طور سازمان‌یافته ساکت کرده‌اند. در ماه فوریه، طالبان در یک روز، بیش از ۲۰ فعال زن را دستگیر کردند.
روزنامه فارن افرز در مطلب تازه‌ای در مورد برخورد طالبان با مردم در افغانستان، نوشت که در ماه مه، ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور افغانستان، هشدار داد که طالبان در حال ایجاد جامعه‌ای‌اند که با ترس اداره و کنترل می‌شود. برای بسیاری از افغان‌هایی که در دولت قبلی یا نیروهای امنیت ملی آن کار می‌کردند، بی‌اعتنایی طالبان به مبانی اولیه حقوق بشر به قیمت جانشان تمام شد. ماموریت کمک سازمان ملل در افغانستان از اوت ۲۰۲۱، ارتکاب بیش از ۲۳۷ فقره قتل غیرقانونی اعضای طالبان را مستند کرد. در میان قربانیان، ۱۶۰ نفر از اعضای دولت سابق و نیروهای امنیتی افغانستان وجود دارند.
در همین دوره، محدودیت‌های جدید برای رسانه‌ها توانایی روزنامه‌نگاران برای گزارش آزادانه را محدود کرد و حداقل یک‌سوم از رسانه‌های افغانستان مجبور شدند فعالیت خود را متوقف کنند.
در چنین وضعیتی، به نظر می‌رسد تعامل و مدارا با طالبان چندان موثر نبوده است. آمریکا و شرکای راهبردی این کشور اغلب تلاش کردند تا با ارایه مشوق‌ها، طالبان را ترغیب کنند وضعیت در افغانستان را به شرایطی که مطلوب افکار عمومی در داخل و خارج از افغانستان باشد، تغییر دهند. آمریکا حتی علی‌رغم اثبات حضور الظواهری در کابل، مذاکرات برای آزادسازی بخشی از ذخایر ارزی افغانستان را لغو نکرد.
دولت آمریکا به‌تازگی دستور داد تا ۳.۵ میلیارد دلار پول افغانستان به صندوقی در سوییس انتقال یابد و برای مصارف توسعه در افغانستان هزینه شود. اما تمام این مشوق‌ها نتوانست طالبان را به رعایت حقوق بشر در این کشور ملزم کند.
حالا وقت آن است تا تعامل با طالبان تا حد زیادی تغییر کند. برخی از کارشناسان امنیتی استدلال می‌کنند که اگر ایالات متحده به تعامل در سطح بالا با طالبان ادامه ندهد، افغانستان احتمالا به جنگ داخلی و هرج‌ومرج وارد خواهد شد و برای غرب به دردسری بزرگ‌تر تبدیل خواهد شد. برخی دیگر استدلال می‌کنند که همکاری با رژیم طالبان برای اطمینان از اینکه کمک‌های بشردوستانه به افغان‌های ناامید می‌رسد، باید بر نگرانی‌ها بابت رعایت نشدن حقوق بشر اولویت داشته باشد. موافقت با تعامل با طالبان بدون توجه به سابقه حقوق بشری آن‌ها، ثبات را در درازمدت تحکیم نخواهد کرد و اینکه طالبان چگونه بر مردم خود حکومت می‌کنند، بیشتر مشخص‌کننده ثبات سیاسی این کشور است تا اینکه آیا ایالات متحده یا هر کشور دیگری با طالبان مذاکره کنند.
اگر رژیم طالبان به رویکرد سرکوبگرانه خود ادامه دهد، مردم افغانستان به طور فزاینده‌ای در برابر نقض حقوق و آزادی‌های خود مقاومت خواهند کرد و حتی ممکن است بیشتر به سمت مقاومت خشونت‌آمیز سوق پیدا کنند. پشتانه درانی، مدیر اجرایی سازمان غیرانتفاعی آموزش افغانستان، می‌گوید: «مهم‌ترین چیزی که می‌خواهم جامعه جهانی بفهمد، این واقعیت است که ملاقات با طالبان کمکی نمی‌کند. مهم‌ترین گامی که ایالات متحده در مقابل طالبان بردارد، لغو معافیت طالبان از تحریم سفر به خارج از افغانستان است. این معافیت از سال ۲۰۱۹ شامل حال طالبان شد و توانست به تحکیم جایگاه طالبان در منطقه و پیدا کردن دوستان راهبردی جدید برای این گروه کمک فراوانی کند.»
لغو معافیت سفر طالبان باعث می‌شود که این گروه نتواند با دوستان راهبردی خود به‌راحتی تعامل کند و چهره ملایم و مطلوبی از خود را برای جهان به نمایش بگذارد. همان گونه که واشنگتن تعامل دیپلماتیک خود با طالبان را کاهش می‌دهد، باید روی یافتن راه‌های خلاقانه برای حمایت از جامعه مدنی افغانستان تمرکز کند؛ مانند فراهم کردن منابع برای گروه‌های محلی افغان که نقض حقوق بشر را رصد و حقوق زنان و آزادی‌های رسانه‌ای را ترویج می‌کنند.
واشنگتن همچنین می‌تواند منابع بیشتری را به ماموریت کمک سازمان ملل متحد در افغانستان اختصاص دهد تا تمرکزش بر جلوگیری از نقض حقوق بشر و همکاری نزدیک‌تر با جامعه مدنی افغانستان افزایش یابد. همچنین ضروری است که جامعه جهانی اجماع غیررسمی خود را در برابر به رسمیت نشناختن طالبان به عنوان دولت قانونی افغانستان حفظ کند؛ حداقل تا زمانی که این گروه استانداردهای اساسی در مورد حکومت و حقوق بشر را برآورده کند و برای قطع روابط با تروریست‌ها گام بردارد.
