روند خروج شرکت‌های آسیایی از ایران با تمدید نشدن معافیت تحریم‌های نفتی و قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان‌های تروریستی، شتاب بیشتری گرفته است. هووایی،لنوو، ال جی و سامسونگ از جمله شرکت‌هایی هستند که از ماه‌ها قبل با تعدیل کارمندان یا محدود کردن فعالیت‌ها در حال تصمیم‌گیری برای آینده حضور خود در ایران هستند.
وال استریت ژورنال در گزارشی با اشاره به خروج شرکت‌های آسیایی از ایران می‌نویسد: مقامات اروپایی نگرانند دور شدن شرکت‌های آسیایی از ایران، انگیزه تهران برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای را کاهش دهد. این روزنامه آمریکایی در ادامه می‌نویسد، شرکت‌های آسیایی که پس از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران -در سال گذشته- شریانی حیاتی برای اقتصاد ایران ایجاد کردند، در حال عقب نشینی هستند. این اقدام آسیایی‌ها به اقتصاد ایران آسیب می‌زند و انگیزه‌های کمتری برای تهران باقی می‌گذارد تا به توافق هسته‌ای پایبند بماند.
در حال حاضر مجموعه‌ای از بانک‌ها، شرکت‌های نفتی و شرکت‌های تکنولوژی، گزینه خروج کامل از ایران را روی میز دارند و اقدامات اخیر دولت ترامپ تردید آنها را از بین برده است. شرکت‌هایی مانند ال جی و سامسونگ منافع اقتصادی کلانی در آمریکا دارند. باوجود پتانسیل‌های جذاب بازار ایران، آنها نمی‌خواهند تجارت خود در آمریکا را به خطر بیاندازند.
مشاور یکی از شرکت‌های نفتی چینی در ایران می‌گوید، بسیاری از قراردادها بین شرکت‌های ایرانی و چینی اکنون به جسدی روی آب می‌مانند. اما هیچ یک از طرف‌ها نمی‌خواهند ریسک لغو قرار داد را بپذیرد.
پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، تهران که نتوانسته بود هدف جذب میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری خارجی پس از اجرای برجام را محقق کند، دوباره استراتژی نگاه به شرق را در دستور کار قرار داد و به چین و دیگر پایتخت‌های آسیایی امید بست. عمده‌ترین تجارتی که بین ایران و آسیایی‌ها انجام می‌شد، صادرات نفت بود که منبع مالی لازم برای واردات کالا و تجهیزات از کشورهای آسیایی را فراهم می‌کرد. اما اکنون هیچ کشوری نمی‌تواند دست‌کم از طریق کانال‌های رسمی از ایران نفت وارد کند و در برابر آن کالا تحویل دهد.
پیش از آن نیز واشینگتن با تروریستی خواندن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ریسک همکاری شرکت‌های خارجی با ایران را افزایش داده بود. سپاه نفوذ بسیار گسترده‌ای در اقتصاد ایران دارد و اطمینان یافتن از اینکه کدام یک از شرکت‌های ایرانی با سپاه در ارتباط نیستند، بسیار دشوار است.
فعالیت چینی‌ها محدود می‌شود
این در حالی است که واکنش خریداران آسیایی نفت ایران متفاوت بوده است. ژاپن می‌گوید باتوجه امکان استفاده از تولیدات عربستان و امارات متحده عربی، با حذف ایران دچار کمبود منابع نمی‌شود. هند می‌گوید به قوانین آمریکا احترام می‌گذارد. تایوان از مدت‌ها قبل خرید نفت و روابط اقتصادی با ایران را متوقف کرده بود. کره جنوبی نیز همواره در برابر تحریم‌های نفتی ایران موضع ملایمی داشته و روابط خوبی با آمریکا دارد. در این بین تنها چین به تصمیم آمریکا برای تمدید نکردن معافیت‌ها اعتراض کرده است. کارشناسان نفتی بر این باورند پکن تا مدتی خرید نفت از ایران را ادامه خواهد داد، اما فعالیت شرکت‌های این کشور در ایران بسیار محدود می‌شود. مصطفی پاکزاد، مشاور مبادله‌های مالی با ایران می‌گوید: بانک کونلون که نقشی اساسی در تجارت تهران-پکن ایفا می‌کند، روز دوشنبه به مشتریان خود گفت از اول ماه می همه نقل و انتقال‌های مالی با ایران را متوقف کنند. این بانک که متعلق به شرکت ملی نفت چین است از سال گذشته چنین معامله‌هایی را متوقف کرد اما تجارت کالاهای بشردوستانه را از سر گرفت به این امید که از آن در مقابل واردات نفت از ایران استفاده کند.
چین در ماه مارس ۶۲۹ میلیون دلار صادرات به ایران داشته است که از متوسط صادرات این کشور به ایران بسیار پایین‌تر است. چین در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸، به طور میانگین ماهیانه یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار صادرات به ایران داشته است.
چشم انداز کاهش واردات نفت از ایران- به موازات افزایش فشارهای آمریکا- به عقب نشینی هر چه بیشتر چین در هفته‌های اخیر منجر شده است. پنگ سن، سفیر چین در ایران و گروهی دیگر از دیپلمات‌ها اواخر ماه گذشته در تهران با هیاتی از تاجران ایرانی شامل فروشندگان محصولات الکترونیکی ملاقات کردند. به گفته حاضران در این جلسه، پیام چینی‌ها برای ایران این بود که کشورشان قصد ندارد حضور خود را در ایران افزایش دهد.
به این ترتیب پروژه‌های چند میلیارد دلاری میدان‌های نفتی و گازی و خطوط راه آهن که با شرایط بسیار خوب به شرکت‌های دولتی چین واگذار شده در معرض تهدید قرار می‌گیرند.
در ماه مارس، هووایی، دومین تولید کننده بزرگ تلفن‌های هوشمند در جهان، تعداد زیادی از کارمندان خود در ایران را اخراج کرد. شرکت لنوو، بزرگترین تولید کننده دستگاه‌های کامپیوتر در جهان، که مقر آن در پکن است، هم پس از دریافت هشدار از خزانه داری آمریکا، شرکت پخش خود در دوبی را از فروش محصولات به ایران منع کرد. سخنگوی لنوو می‌گوید این شرکت سیاست قاطعانه‌ای در پیروی از قوانین صادراتی دارد.
شرکت هووایی هم تحت فشار آمریکا قرار دارد. واشینگتن این شرکت را به نقض تحریم بانکی علیه ایران متهم می‌کند. پرونده شرکت هووایی به یکی از موضوعات مورد مجادله بین دولت‌های آمریکا و چین تبدیل شده است.
مقامات اروپایی می‌گویند، به نظر می‌رسد پکن می‌خواهد در مقابل دریافت مشوق‌هایی از آمریکا در نبرد تجاری ادامه دار دو طرف، روند تجارت با ایران را آهسته‌تر کند. یک دیپلمات اروپایی در این زمینه می‌گوید: چین به توافق هسته‌ای متعهد است اما هدف مقدم آنها، رابطه‌شان با تجارت با آمریکاست.
کاهش ۶۵ درصدی سهم ایران
رئیس انجمن پتروشیمی ژاپن روز پنجشنبه گفت:« تصمیم آمریکا برای تمدید نکردن معافیت‌هایی که پیشتر برای واردات نفت ایران در نظر گرفته شده بود، منابع پالایشگاه‌های ژاپن را مختل نمی‌کند.» ژآپن تایمز به نقل از تاکاشی سوکیوکسی گزارش داد، انتطار نمی‌رود بازار نفت با تهدید مواجه شود، زیرا آمریکا با عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای تأمین منابع مورد نیاز بازار همراهی می‌کند.
در نیم قرن اخیر، رابطه اقتصادی ایران و ژاپن پر فراز و نشیب بوده است. پیش از شوک نفتی سال ۱۹۷۳، ژاپن ۷۰ درصد از نفت خود را از طریق منابع ایران تامین می‌کرد و نفت ایران نقش مهمی در پیشرفت اقتصادی این کشور داشت. در همان سال‌ها بود که تهران و توکیو تصمیم گرفتند پروژه همکاری نفتی را اجرا کنند، که انقلاب اسلامی به آن امان نداد. البته واردات نفت ژاپن از ایران ادامه یافت.
در ۴۵ سال گذشته روند واردات نفت ژاپن از ایران به شدت نزولی بوده است. تا قبل از اِعمال تحریم‌های نفتی سال ۲۰۱۱، ارزش روابط تجاری ایران و ژاپن به ۱۱ میلیارد دلار می‌رسید و سهم ایران در بازار نفت ژاپن ۹ درصد بود. ۹۸ درصد واردات ژاپن از ایران نفت و محصولات نفتی است. در مقابل ایران تجهیزات و ماشین آلات از ژاپن وارد می‌کند. پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، سهم نفت ایران در بازار ژاپن به ۵ درصد کاهش یافت و اکنون این سهم به صفر نزدیک می‌شود. برای ژاپن که در نیم قرن گذشته با ایجاد تنوع در منابع نفتی، دست کم ۶۵ درصد از کنترل ایران بر بازار نفت خود را کاهش داده، حذف نفت ایران دردسر بزرگی به شمار نمی‌رود. پالایشگاه‌های این کشور از چند ماه پیش برای جایگزین کردن نفت ایران در حال تحقیق و رایزنی هستند و از اظهارات رئیس انجمن پتروشیمی ژاپن اینگونه استنباط می‌شود که این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز بوده است. از سوی دیگر ارزش صادرات چند صد میلیون دلاری ژاپن به ایران نیز بسیار کمتر از آن است که بخواهد برای حفظ آن، منافع خود را در آمریکا به خطر بیاندازد.
محافظه‌کاری کره جنوبی
کره جنوبی حتی پیش از اعلام تصمیم کاخ سفید برای تمدید نکردن معافیت‌ها، سفارش جدیدی برای خرید نفت ایران ثبت نکرده بود. برخی گزارش‌های تأیید نشده نیز از رایزنی شرکت‌های ال جی و سامسونگ با سئول در مورد تصمیم‌گیری برای آینده همکاری با ایران خبر می‌دهد. کره جنوبی روابط خوبی با ایران دارد؛ اما متحد آمریکا به شمار می‌رود و در مقابل اقدامات اخیر واشینگتن علیه تهران واکنش محافظه کارانه‌ای داشته است.
نگاهی به آمار و ارقام مربوط به تجارت کره جنوبی با ایران و آمریکا، توضیح موضع نرم سئول در برابر واشینگتن را آسان‌تر می‌کند. در سال ۲۰۱۱ ، قبل از اِعمال تحریم‌های نفتی آمریکا و اروپا علیه ایران، ارزش مبادلات تجاری دو کشور به ۱۷ میلیارد دلار رسید. در دوران تحریم تا آغاز مذاکرات هسته‌ای روابط اقتصادی ایران و کره جنوبی به شدت کاهش یافت. ارزش مبادلات دو کشور قبل از خروج آمریکا از برجام حدود ۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در حالی که در سال ۲۰۱۷، کره جنوبی بیش از ۵۰ میلیارد دلار در بخش واردات و نزدیک به ۶۹ میلیارد دلار در بخش صادرات با ایالات متحده آمریکا مراوده داشته است و حجم سرمایه گذاری مستقیم کره در آمریکا ۴۰ میلیارد دلار است.
سال‌ها قبل، زمانی که شرکت‌های اروپایی یکی پس از دیگری ایران را ترک می‌کردند، مقامات تهران با دست و دلبازی صحنه را به آسیایی‌ها واگذار می‌کردند. اکنون دست‌کم بخشی از این شرکت‌ها در حال ترک ایران یا محدود کردن فعالیت‌های خود هستند. محور اصلی روابط ایران با این کشورهای آسیایی نفت است و در صورتی که نفت از این معادله حذف شود، گاهی تا ۹۸ درصد از رابطه تجاری تخریب می‌شود. در این بین روابط تجاری شرکت‌های غیر نفتی آسیایی نیز تحت تأثیر تحرکات اخیر آمریکا علیه سپاه قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد، منافع غربی این شرکت‌های آسیایی بسیار مهم‌تر از آن است که استراتژی نگاه به شرق ایران بتواند بر آنها غلبه کند.
