در ماه‌های اخیر ارتش اوکراین در واقعیت و عملا بخش‌هایی از قلمرو خود را با چنگ و دندان و طی مجموعه‌ای ضد حمله شدید، از روسیه پس گرفته است. این ارتش قدرتش در حمله به عمق خط مقدم دشمن را به نمایش گذاشته است، به‌ویژه در حمله به کرچ استریت بریج، پلی که کریمه را به سرزمین اصلی این کشور متصل می‌کند.

اما به‌رغم این موفقیت‌ها، این ارتش در برابر حمله‌های هوایی همچنان آسیب‌پذیر بوده است. روسیه به حمله به این پل راهبردی واکنش فوری و شدیدی نشان داد و بیش از ۷۵ موشک بر سر شهرهای سراسر اوکراین بارید که به اهداف نظامی و غیرنظامی اصابت کرد. این موشک‌ها همگی به هدف نخورد، اما یادآوری دردناک این آسیب‌پذیری بود.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین در سخنان خود پس از این حمله‌ها، از هم‌پیمانانش خواست ارسال محموله‌ سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی را به کشورش تسریع کنند.

زلنسکی در هفته جاری خطاب به سران گروه هفت گفت: «اگر اوکراین مقدار کافی سامانه موثر و پیشرفته دفاع هوایی دریافت کند، عنصر اصلی رعب‌افکنی روسیه که حمله موشکی است خنثی خواهد شد.»

حالا هم‌پیمانان کی‌یف دقیقا مشغول انجام همین کارند.

در روزهای پس از آن موشک‌باران‌ که موجب وارد آمدن آسیب به زیرساخت‌های انرژی و کشته شدن دست‌کم ۱۴ غیرنظامی شد، ایالات متحده و هم‌پیمانانش در ناتو خواستار فرستادن سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی شده‌اند.

در صدر این فهرست درخواست کاخ سفید مبنی بر ارسال سریع‌تر سامانه ملی پیچیده و پیشرفته موشک‌های زمین به هوا یا ناسامس (National Advanced Surface-to-Air Missile System, NASAMS) قرار دارد که یک سامانه زمینی دفاع هوایی با برد کوتاه تا متوسط است.

در پی درخواست‌های مکرر زلنسکی، ایالات متحده در ماه اوت با ارسال هشت دستگاه از این سامانه موافقت کرده بود. دو سامانه اول قرار بود در ماه نوامبر به این کشور برسد و باقی در تاریخ‌های بعدی، اما کاخ سفید گفت در پی حمله‌های موشکی روسیه، در تحویل این سامانه‌ها تعجیل کرده و حالا وزیر دفاع اوکراین منتظر است دو سامانه اول پیش از پایان ماه اکتبر به کشورش برسد.

به گفته وزارت دفاع آمریکا، بهای هر دستگاه از این سامانه‌ها حدود ۲۳ میلیون دلار است.

لوید آستین، وزیر دفاع، روز سه‌شنبه به خبرنگاران گفت: «این سامانه‌ها را هرچه سریع‌تر که به لحاظ فیزیکی ممکن باشد، به آنجا می‌رسانیم. هر کاری از دستمان برآید برای کمک به نیروهای اوکراینی می‌کنیم تا به قابلیت‌هایی که برای حفاظت از اوکراین لازم دارند برسند.»

حال ببینیم ناسامس چیست و آیا برای صیانت از اوکراین در برابر حمله‌های موشکی بعدی کافی است یا نه.

به گفته سازنده ناسامس، شرکت موشک و دفاع ریتیون (Raytheon Missiles and Defense)، این سامانه دستگاه قابل حمل دفاع هوایی با برد متوسط است که قابلیت شناسایی «هواپیماها و وسایل نقلیه هوایی بی‌سرنشین فعلی و در دست ساخت دشمن و نیز جدیدترین موشک‌های کروز» و درگیر شدن با آن‌ها و نابودسازی آن‌ها را دارد. این شرکت این سامانه‌ را با همکاری شرکت نروژی صنایع دفاع و هوافضای کونگزبرگ (Kongsberg) ساخته است.

از این سامانه‌ها از حدود سال ۲۰۰۵ به این‌سو برای حفاظت از حریم هوایی اطراف واشینگتن دی‌سی و منطقه وسیع‌تر ساختمان کنگره استفاده کرده‌اند.

دورانی جدید در دفاع هوایی (اوکراین) آغاز شده است. سامانه‌های ایریس-تی (آلمان) رسیده و ناسامس (آمریکا) در راه است. این تازه آغاز کار است و ما نیازهای بیشتری داریم. شکی نیست که حکومت روسیه تروریست است.

اخلاق حکم می‌کند برای نجات جان مردم خودمان از آسمان (اوکراین) دفاع کنیم.

-اولکسی رزنیکوف (@oleksiireznikov)، ۱۱ اکتبر ۲۰۲۲

این سامانه به سه موشک‌انداز مجهز است که هریک قابلیت حمل تا شش موشک را دارد و می‌تواند هدف را تا فاصله ۴۰ کیلومتر شناسایی کند. طبق اعلام یک گروه مذاکراتی دفاع موشکی موسوم به ائتلاف مدافعان دفاع موشکی (Missile Defense Advocacy Alliance)، این موشک‌اندازها قابلیت درگیر شدن «هم‌زمان با ۷۲ هدف را در حالت‌های فعال و غیرفعال دارند و با استفاده از موشک‌های جست‌وجوگر فعال می‌توانند اهداف دورتر از برد چشم انسان را از کار بیندازند».

در حال حاضر اوکراین از ذخیره موجود سامانه‌های دفاع هوایی ساخت شوروی مانند سامانه موشکی دوربرد زمین به هوای اس-۳۰۰ استفاده می‌کند. طبق اعلام فاننشال تایمز، این کشور همچنین از سامانه اس‌ای-۱۱ باک (SA-11 Buk) با برد متوسط در نزدیکی خط مقدم خود بهره جسته است.

اما بیشتر این سامانه‌ها حدود ۴۰ سال پیش طراحی شده‌اند و چنان ‌که حمله‌های موشکی اخیر روسیه نشان داد نتوانسته‌اند کاملا از حریم هوایی اوکراین حفاظت کنند.

ژنرال  مارک میلی، فرمانده ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحده، چهارشنبه ۱۲ اکتبر  (۲۰ مهر) بعد از آن‌که ایالات متحده قبول کرد در تحویل ناسامس تسریع کند در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: اوکراینی‌ها از سامانه‌های کنونی خود به‌صورت «خیلی موثری» استفاده کرده‌اند، اما خواهان امکانات دفاعی جامع‌تری در قالب «سامانه یکپارچه دفاع موشکی هوایی» یعنی ترکیبی از سامانه‌های دارای بردهای مختلف بوده‌اند.

ژنرال میلی گفت: «این سامانه تمام فضای هوایی اوکراین را زیر کنترل قرار نمی‌دهد، اما طوری طراحی شده است که اهداف دارای اولویت برای اوکراین را که به دفاع از آن‌ها نیاز دارد تحت کنترل قرار دهد.»

فقط ایالات متحده در حال تقویت توان دفاعی اوکراین نیست و طبق اعلام وزارت دفاع بریتانیا در روز پنجشنبه، سامانه ناسامس از پشتیبانی سامانه ارسالی بریتانیا به نام موشک‌های پیشرفته هوا به هوای میان‌برد (AMRAAM -آمرام) برخوردار خواهد بود. طبق  بیانیه  وزارت دفاع بریتانیا این موشک به بهای حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار «اولین موشک اهدایی بریتانیا است که قادر به سرنگون کردن موشک‌های کروز است».

بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا، گفت: «این جنگ‌افزارها به اوکراین کمک خواهد کرد از آسمان خود مقابل حملات دفاع کند و همراه استفاده از سامانه ناسامس ایالات متحده، دفاع موشکی کلی خود را تقویت کند.»

به علاوه طبق بیانیه وزارت دفاع بریتانیا، این کشور «صدها موشک ضد هوایی بیشتر، از سایر انواع ارسالی قبلی، هم در چارچوب این برنامه به همراه صدها پهپاد هوایی بیش‌تر، به‌منظور پشتیبانی از قابلیت‌های لجستیکی و گردآوری اطلاعات اوکراین نیز» ارسال خواهد کرد.

برخی از متحدان ناتو از ایالات متحده نیز سریع‌تر عمل کرده‌اند. همین هفته چهار سامانه موشکی شلیک از سطح (SLM -اس‌ال‌ام) نوع ایریس-تی (IRIS-T) ساخت آلمان به دست اوکراین رسید. این سامانه می‌تواند تا برد ۴۰ کیلومتر با موشک‌ها مقابله کند و حملات موشکی روسیه سبب شد همانند ناسامس در تحویل آن‌ها نیز تسریع شود.

کریستین لامبرشت، وزیر دفاع آلمان، در بروکسل به خبرنگاران گفت: سال آینده سه سامانه دفاع هوایی دیگر هم به اوکراین تحویل خواهند داد.

او گفت: «اوکراین به سامانه‌های دفاع هوایی و توپخانه نیاز مبرم دارد و آلمان هم دارد دقیقا همین‌ها را تحویل می‌دهد.»

اولکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین، دریافت سامانه‌های آلمانی و تحویل قریب‌الوقوع سامانه‌های آمریکایی را منادی «دوران جدیدی در دفاع هوایی» اوکراین خواند.

او در توییتر نوشت «دورانی جدید در دفاع هوایی (اوکراین) آغاز شده است. سامانه‌های ایریس-تی (آلمان) رسیده و ناسامس (آمریکا) در راه است. این تازه آغاز کار است و ما نیازهای بیشتری داریم. شکی نیست که حکومت روسیه تروریست است.»

او افزود: «اخلاق حکم می‌کند برای نجات جان مردم خودمان از آسمان (اوکراین) دفاع کنیم.»

سوالی که اکنون همچنان بی‌پاسخ مانده، این است که آیا این سامانه‌های جدید دفاع هوایی برای جلوگیری از حملات موشکی آینده روسیه کفایت می‌کند یا خیر. به گفته برخی از تحلیل‌گران نظامی، حفاظت کامل از اوکراین حتی با جامع‌ترین سامانه‌های دفاعی جهان نیز میسر نیست و رهبران نظامی اوکراین همچنان مجبور خواهند بود در مورد چگونگی توزیع سامانه‌های دریافتی برای دفاع از اهداف نظامی و غیرنظامی خود، دست به انتخاب‌هایی حیاتی بزنند.

اما تایلر روگووی، یکی از نویسندگان امور دفاعی و هواپیمایی می‌گوید مهم‌ترین وجه ناسامس فراوانی مهمات لازم برای شلیک آن است.

در مقاله این نویسنده در مجله درایو (Drive) آمده است «مهمات اصلی ناسامس مهمات آمرام ای‌آی‌ام-۱۲۰(AIM-120) است. بله دقیقا همان موشکی که هواپیماهای جنگنده در سراسر جهان برای کاربردهای هوا به هوا استفاده می‌کنند.»

او می‌نویسد «یعنی ناتو که روی انباری از هزاران هزار موشک آمرام نشسته است، به‌تنهایی می‌تواند مهمات موردنیاز اوکراین برای حداکثرسازی اثر این سامانه را تامین کند. در مناقشه‌ای بسیار شدید و مداوم مثل جنگ اوکراین، کمتر سامانه پیشرفته سام (SAM) که مهمات کافی داشته باشد درون قفسه باقی می‌ماند‌» و شرح می‌دهد این «مزیتی بسیار حیاتی است.»

ژنرال میلی در گزارش خود می‌گوید مبرم‌تریم وظیفه کنونی اوکراین این است که یاد بگیرد چطور سامانه‌های مختلف دفاعی ارسالی برای نیروهای مسلح خود را هماهنگ کند.

«باید همه را تجمیع کنند، مستقر کنند، آموزش بدهند- چون تمامی این سامانه‌ها با هم فرق دارند-، ارتباط آن‌ها با همدیگر با سامانه‌های فرماندهی- و -کنترل و ارتباطات را تضمین کنند و داشتن رادار برای ارتباط با هم را نیز تضمین کنند تا بتوانند روی پروازهای ورودی هدف‌گیری کنند.»

او می‌گوید: «بنابراین کار ازلحاظ فنی خیلی پیچیده است، اما شدنی است و هدف ما همین است.»