از زمان سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، ایران در سیاست عراق نفوذ و دخالت داشته است و از گروه‌های شبه‌نظامی در این کشور حمایت مالی می‌کند. اندیشکده شورای روابط خارجی در مقاله‌ای به قلم کالی رابینسون، به بررسی دامنه نفوذ ایران در عراق پرداخته است.

به عقیده نویسنده، ایران از دخالت در عراق دو هدف را دنبال می‌کند: نخست، جلوگیری از برقراری دولتی در بغداد که سیاستی خصومت‌آمیز در قبال تهران داشته باشد؛ و دوم، بیرون راندن نیروهای آمریکایی از عراق و به‌طور کلی از منطقه.

او در ادامه به گروه‌های کرد مخالف جمهوری اسلامی اشاره می‌کند که در شمال عراق مستقرند و ایران گاهی این گروه‌ها را هدف حمله قرار می‌دهد، تازه‌ترین نمونه‌اش هنگامی بود که حزب دموکراتیک کردستان و حزب کومله کردستان از خیزش سراسری ایرانیان حمایت کردند.

آیا در مقابل نفوذ ایران مقاومت داخلی وجود دارد؟

دخالت ایران در عراق عامل تظاهرات ضددولتی گسترده در عراق در سال ۲۰۱۹ بود و معترضان تهران را به حمایت از دولت فاسد مستقر در بغداد متهم و سرکوبگری شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران را محکوم کردند.

دخالت ایران همچنین در درگیری‌های سیاسی نقش داشته است که مانع تشکیل دولت عراق پس از انتخابات سال ۲۰۲۱ شد. یک گروه درگیر، به رهبری مقتدی صدر، مخالف دخالت ایران و آمریکا است. اما گروه صدر نتوانست مانع شود و در اکتبر ۲۰۲۲، نمایندگان مجلس عراق محمد شیاع السودانی را به نخست‌وزیری منصوب کردند.

روابط غیرسیاسی دو کشور چقدر مستحکم است؟

ایران و عراق از لحاظ سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی، پیوندهای ناگسستنی دارند. هر دو کشور علاوه بر اکثریت شیعه و جمعیت کرد، حدود ۱۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند و سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر از مرز دو کشور تردد می‌کنند، بسیاری از آنان افرادی‌اند که از ایران برای زیارت نجف و کربلا می‌روند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی صدها میلیون دلار برای بازسازی برخی از اماکن مقدس شیعه در عراق هزینه کرده است.

دو کشور همچنین روابط تجاری محکمی دارند؛ در سال ۲۰۲۱، عراق پس از چین، دومین واردکننده بزرگ کالا از ایران بود.

عراق مدت‌ها است برای واردات گاز طبیعی و برق به ایران وابسته و از تحریم‌های آمریکا بر بخش انرژی ایران معاف است.

این رابطه برای آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی به چه معناست؟

از زمان خروج نیروهای آمریکایی از عراق، آمریکا به دنبال استقرار دولتی قدرتمند در عراق بوده است که بتواند در مقابل تهدیدها علیه حاکمیتش، از جمله تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران، مقاومت کند و با واشنگتن روابطی دوستانه داشته باشد.

حفظ دسترسی به منابع انرژی عظیم عراق نیز برای آمریکا اولویت دارد. هرچند دولت فدرال عراق در سال جاری، قراردادهای شرکت‌های نفتی آمریکایی در اقلیم کردستان را لغو کرد، آمریکا هنوز سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در بخش انرژی این منطقه دارد.

در نهایت، واشنگتن و تهران برای نفوذ در عراق با یکدیگر در رقابت‌اند، و تهران دست بالا را دارد. به عقیده تحلیلگران، رهبران عراق ایران را شریک قابل‌اعتمادتری می‌دانند و پیروز جنگ قدرت فعلی در عراق احتمالا در پی روابط متعادل با تهران و واشنگتن خواهد بود.

سایر کشورهایی که مایل‌اند ایران را مهار کنند با افزایش همکاری‌شان با عراق، می‌توانند دامنه نفوذ ایران را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، عربستان سعودی پس از دهه‌ها روابط پرتنش با عراق، در چارچوب تلاش برای تقویت روابط، سعی دارد به این کشور کمک کند از وابستگی‌اش به برق ایران بکاهد.

عراق نیز به نوبه خود به برقراری روابط مستحکم‌تر با سایر دولت‌های عربی و میانجی‌گری در درگیری‌های منطقه‌ای ادامه داده است، از جمله تلاش برای ترمیم روابط میان ریاض و تهران. برخی تحلیلگران معتقدند این اقدام‌ها به عراق کمک می‌کند جایگاه منطقه‌ای خود را ارتقا دهد و از سایه ایران خارج شود.

چشم‌انداز این رابطه چیست؟

هفته‌ها است اعتراض‌های ضددولتی سراسر ایران را فرا گرفته است و برخی تحلیلگران آن را با ناآرامی‌های منتهی به انقلاب سال ۱۹۷۹ در این کشور مقایسه می‌کنند. به عقیده نویسنده این مقاله، اگر این اعتراض‌ها به تغییر قابل‌ملاحظه‌ای در حکومت ایران منجر شود، میزان دخالت این کشور در عراق نیز دستخوش تغییر خواهد شد. و در کوتاه‌مدت، اگر سودانی موفق به تشکیل دولت شود، روابط نزدیک‌تر خواهد شد.