لوییس ایناسیو لولا دا سیلوا، رهبر چپ‌گرای سابق برزیل، با شکست ژايیر بولسونارو، رئیس‌جمهوری راست‌گرای افراطی [فعلی]، در انتخابات مهم این کشور پیروز شد و یکی از شگفت‌انگیزترین بازگشت‌ها در عرصه سیاست بین‌الملل را رقم زد.

البته لولا با اختلاف کمی از پس این رقابت پرتخاصم برآمد و به این پیروزی دست یافت؛ لولا ۵۰.۸ درصد و بولسونارو ۴۹.۲ درصد آرا را به دست آوردند. بدین ترتیب احتمال دارد رئیس‌جمهور فعلی و هوادارنش چالش‌هایی ایجاد و اعتراض‌ها خیابانی برگزار کنند که بسیاری می‌ترسند به خشونت کشیده شود. مراسم تحلیف لولا قرار است روز اول ژانویه برگزار شود. او آخرین بار از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ رئیس‌جمهوری بود.

بولسونارو، کاپیتان سابق ارتش، حتی پیش از رای‌گیری روز یکشنبه، مدعی شد که ممکن است این انتخابات را از او «بدزدند». در هفته جاری، پسرش فلاویو، سناتور بزریلی، با تکرار ادعاهای دونالد ترامپ در انتخابات سال ۲۰۲۰ ایالات متحده، اعلام کرد که پدرش «قربانی بزرگ‌ترین تقلب انتخاباتی تاریخ» خواهد شد.

لولا، ۷۷ ساله، پنج سال پس از آنکه در پی اجرای تحقیقات گسترده درباره فساد عمومی، به جرم پولشویی به زندان افتاد، بازگشتی چنین شگفت‌انگیز را رقم زد. او در سال ۲۰۱۷ به ۹ سال و نیم حبس محکوم شد اما این حکم در سلسله جلسات دادگاه عالی که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ برگزار شدند، لغو و او از زندان آزاد شد. دادگاه حکم داد که قاضی او نگاه جانب‌دارانه داشته و برای رسیدگی به پرونده صلاحیت نداشته است.

لولا در سخنرانی یکشنبه شب پس از پیروزی خود، قول داد این کشور دستخوش دودستگی را متحد کند و برای حفاظت از جنگل‌های بارانی آمازون، کمک بین‌المللی درخواست کرد. او گفت به جای بستن قراردادهای تجاری‌ که «کشور ما را تا ابد به صادرات مواد خام محکوم می‌کند»، به دنبال تجارت جهانی منصفانه است.

با رسیدن گزارش‌های پیروزی قاطع لولا در انتخابات عمومی کشوری که در چهار منطقه زمانی گسترده است، حامیان او در خیابان‌های سائوپائولو، پایگاه کارزارهای انتخاباتی هر دو نامزد، تجمع کردند و تا حدود دو ساعت پس از پایان رای‌گیری که ساعت ۵ عصر به وقت محلی [۸ شب به وقت گرینویچ] بود، فریاد شادی، صدای ترقه‌ و بوق خودروها بلند بود.

بر خلاف نتایج نظرسنجی‌ها که او را به‌وضوح پیروز میدان معرفی می‌کردند، گروه انتخاباتی لولا به‌شدت از کسب ۵۰ درصد آرای لازم برای پیروزی در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری دوم اکتبر ناامید بود؛ اما سرانجام به رضایت و آرامش‌ خاطر رسید.

ماریا دوس سانتوس ۷۸ ساله که پوستر لولا را در گردهمایی خیابان پالیستای سائوپائولو در دست داشت، اشک می‌ریخت. او گفت: «سعی کردم زیادی امید نداشته باشم. نمی‌خواستم پس از اتفاقی که در دور اول افتاد، ناامید شوم. اما نمی‌توانستم چهار سال دیگر بولسونارو را تحمل کنم. من پیرم و خوشحالم عمرم قد داد تا شاهد رفتن آن مرد باشم. داشت کشورمان را نابود می‌کرد.»

دیه‌گو والدز بین دو بار دمیدن در ترومپت، مکثی کرد و گفت: «بولسونارو کشورمان را مایه خنده جهانیان کرد. می‌خواست دیکتاتور باشد، می‌خواست مخالفانش را درهم بشکند. او و خانواده‌اش در رسانه‌های اجتماعی به مردم دروغ می‌گفتند. او سم‌پراکنی می‌کرد.»

مانوئل آوائته، یکی از بومیان این کشور، به گفته خود، دلیل خاصی برای شادی کردن داشت؛ زیرا آمازون که خانه مردمش است، در دوره بولسونارو به‌شدت تخریب شد.

بر اساس داده‌های پژوهشگاه فضایی برزیل (اینپه) جنگل‌زدایی در آمازون در همین ۱۲ ماه گذشته، ۶۴ درصد افزایش داشت و بر منطقه‌ای وسیع‌تر از شهر نیویورک اثر منفی گذاشت. این پس از آن است که در دو سال نخست دولت کنونی، منطقه‌ای به وسعت بیش از ۳.۴ میلیون هکتار یعنی بیش از مساحت کشور بلژیک، از بین رفت.

آوائته می‌گوید: «بولسونارو یک بار گفته بود ای کاش ارتش برزیل با ما بومیان همان کاری را می‌کرد که سواره‌نظام ایالات متحده با بومیان آمریکا کرد. بنابراین او دوست ما نیست. مشکلات ما تمام نشده، اما امروز برای ما روز بزرگی است.»

با این حال، بسیاری از رای‌دهندگان به لولا و مشتاقان پیروزی او از اتفاق‌های بعدی نگران‌اند.

یک مهندس تعمیر و نگهداری به نام ویلسون می‌گوید: «البته که نگرانم. خیلی نگرانم. ۵۵ سال دارم و هرگز ندیده بودم کشورمان این قدر قطبی‌شده و دچار چنددستگی باشد. احتمال آنکه بولسونارو هوادارانش را به خیابان فرا بخواند، زیاد است. هواداران خشن زیادی دارد. خودم به دلایل امنیتی هیچ پوستر تبلیغاتی لولا را به در خانه یا روی ماشینم نزدم.»

«من افرادی را می شناسم که از بولسونارو حمایت می کنند و با آن‌ها نمی‌توان به هیچ وجه بحث منطقی کرد. به نظر آن‌ها، هشدار درباره اتفاق‌های آمازون چیزی جز توطئه کمونیست‌ها نیست. سطح گفت‌وگوی ما در این حد است.»

مارینا، دختر ۲۴ ساله ویلسون و دانشجوی دانشگاه سائوپائولو، افزود: «من زیست‌شناسی می‌خوانم و بی‌شک همه باید از آنچه دارد در آمازون رخ می‌دهد، نگران باشیم. اما انواع نظریه‌های توطئه را به خورد مردم داده‌اند. این یک انکار سازمان‌یافته حقیقت است.»

مارینا امیدوار است خشونتی که پدرش و دیگران از آن می‌ترسند، اتفاق نیفتد. اما طوری برنامه‌ریزی کرد که بعد از اعلام نتیجه در خانه باشد: «امیدوارم مردم معقول باشند و تمام اختلاف‌ها در دادگاه حل‌وفصل شود. اما نمی‌توان مطمئن بود و فعلا از خانه بیرون نمی‌روم.»

جو بایدن یکی از نخستین رهبران جهان بود که به لولا تبریک گفت و بر «آزاد، بی‌طرفانه و معتبر بودن» انتخابات برزیل تاکید کرد.

او گفت: «من مشتاقانه در انتظار ادامه همکاری بین دو کشور در ماه‌ها و سال‌های آینده‌ام.»

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، نیز پیروزی را به لولا تبریک گفت و در پیامی توییتری افزود که رهبران دو کشور «پیوندهای دوستی بین کشورهایشان را احیا خواهند کرد».

دونالد ترامپ، رقیب سابق بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، در روزهای پایانی کارزار انتخاباتی در برزیل در پی آن بود بر رای‌دهندگان اثر بگذارد و از آن‌ها خواست از لولا حمایت نکنند. او گفت که لولا «یک چپ‌گرای دیوانه تندرو است که کشورتان را در یک چشم به هم زدن، به فنا می‌دهد.»

بولسونارو که به «ترامپ استوا» شهرت دارد، با رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده روابط گرمی برقرار کرد و ترامپ قبلا گفته بود که «دوستانی صمیمی»‌اند.

این نگرانی وجود دارد که پیروان بولسونارو که بسیاری از آنان تا حدی به لطف کاهش محدودیت‌های حمل اسلحه به‌شدت مسلح شده‌اند، همانند پیروان ترامپ که بعد از شکست در انتخابات، شورش ساختمان کنگره را به راه انداختند، خشونت مشابهی انجام دهند.

ژوآئو نونز، یکی از هواداران بولسانارو که گفته بود اطمینان دارد رئیس‌جمهوری دوباره انتخاب می‌شود، پس از اعلام نتایج، گفت: «باید بررسی کنیم چطور این اتفاق افتاد. باید بررسی کنیم و بعد اقدام لازم را انجام دهیم. باید به ما جواب بدهند. در حال حاضر فقط عصبانی‌ام.»