هم‌زمان با دوم نوامبر، روز جهانی پایان دادن به معافیت از مجازات جرائم علیه خبرنگاران، گزارش‌های تکان‌دهنده‌ای از وضعیت آزادی بیان در افغانستان منتشر شد.

مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرد که در یک سال گذشته و پس از بازگشت طالبان به قدرت، ۲۴۵ مورد بازداشت، تهدید و شکنجه خبرنگاران را به ثبت رسانده است. در همین حال، کمیته مصونیت خبرنگاران افغانستان را در فهرست پنج کشور خطرناک برای خبرنگاران در جهان، قرار داد و اعلام کرد در این کشورها، عاملان ۸۰ درصد از قتل‌ها و خشونت‌ها علیه خبرنگاران از مجازات معاف شده‌اند.

کمیته مصونیت خبرنگاران (سی‌پی‌جی) یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در آمریکا است که روز سه‌شنبه، ۱۰ آبان، گزارشی مفصل در مورد قتل‌های هدفمند خبرنگاران در یک دهه گذشته در سراسر جهان منتشر کرد. نموداری که بر اساس یافته‌های این گزارش تهیه شده است، کشورهایی را نشان می‌دهد که به پرونده‌ قتل خبرنگاران کمترین رسیدگی را داشته‌اند و افغانستان در ردیف چهارم قرار دارد. در این نمودار، پرونده‌‌های قتل خبرنگاران از اول سپتامبر ۲۰۱۲ تا ۳۱ اوت ۲۰۲۲ نشان داده شده است که بر اساس آن، افغانستان یکی از پنج کشور خطرناک برای خبرنگاران شناخته می‌شود.

در گزارش سی‌پی‌جی، تعداد پرونده‌های قتل خبرنگاران در افغانستان در یک دهه گذشته که عاملان آن‌‌ها از مجازات مصون مانده‌اند، ۱۷ مورد ثبت شده و در توضیح نمودار آمده است که این آمار فقط خبرنگارانی را دربرمی‌گیرد که مشخصا به تلافی کارشان هدف قرار گرفته‌اند. به این ترتیب خبرنگارانی که در میدان جنگ یا حین ماموریت در صحنه‌های تظاهرات یا شورش‌ها کشته شده‌اند، در این آمار شمرده نشده‌اند.

با این حال، مرکز خبرنگاران افغانستان با نگاهی گسترده‌تر در بررسی قتل‌ خبرنگاران، اعلام کرد که در دو دهه گذشته، دست‌کم ۱۲۷ تن از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌‌ها در افغانستان کشته شده‌اند که ۲۰ تن از آن‌ها زن بودند. در این گزارش آمده است: «بررسی‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که به دلیل وجود فرهنگ معافیت از مجازات، عدالت در بیشتر از ۹۰ درصد این رویدادها اجرا نشده است.»

در همین حال، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، روز چهارشنبه، ۱۱ آبان، با اشاره به وضعیت دشوار آزادی بیان در جهان، در توییتی نوشت: «در سال ۲۰۲۲، بیش از ۷۰ خبرنگار به دلیل ایفای نقش حیاتی خود در جامعه کشته شده‌اند. اکثر این جنایات حل‌نشده باقی می‌مانند. ما باید به فرهنگ رایج معافیت از مجازات پایان دهیم تا خبرنگاران بتوانند وظیفه اساسی خود را انجام دهند.»

خبرنگاری زیر چتر نظام طالبان چگونه است؟

از فروپاشی نظامی جمهوری و از بین رفتن همه زیربناهای حفاظت از آزادی بیان و حقوق بشر در افغانستان بیشتر از یک سال می‌گذرد. بررسی وضعیت آزادی بیان در این مدت، دقیقا سقوط آزاد وضعیت رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان را نشان می‌دهد.

طالبان از نخستین روزهای بازگشتشان به قدرت، فشار شدیدی بر رسانه‌ها و خبرنگاران اعمال کردند تا فضای رسانه‌ای را به نفع خود تحت کنترل بگیرند. در اولین مورد، رسانه‌های افغانستان از پخش موسیقی، سریال‌های خارجی، برنامه‌های سرگرمی و انتقادی منع شدند. در گام دوم، خبرنگارانی که تظاهرات زنان علیه طالبان را پوشش می‌دادند بازداشت و به شدیدترین شکل شکنجه شدند و این سلسله رفتارها همچنان ادامه یافت تا اکنون که با گذشت بیشتر از یک سال، دیگر صدای هیچ رسانه آزادی از افغانستان به گوش نمی‌رسد.

مرکز خبرنگاران افغانستان، روز چهارشنبه در گزارش تازه‌ای، اعلام کرد که در یک سال گذشته، دست‌کم ۲۴۵ مورد بازداشت، تهدید و ارعاب و شکنجه خبرنگاران را ثبت کرده است. از این میان، ۱۳۰ مورد بازداشت خبرنگاران به دلیل فعالیت رسانه‌ای، پوشش تظاهرات، انتشار دیدگاه‌های انتقادی در رسانه‌های اجتماعی و مواردی از این دست، بوده است.

این مرکز اعلام کرد که در طول این مدت، هیچ یک از پرونده‌های بازداشت و شکنجه خبرنگاران بررسی نشده و هیچ یک از عوامل خشونت علیه خبرنگاران مجازات نشده‌اند.

این در حالی است که دفتر هیئت معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما)، در روز جهانی پایان دادن به معافیت از مجازات جرائم علیه خبرنگاران، از سرکوب خبرنگاران در یک سال گذشته در افغانستان ارقام بالاتری منتشر کرد.

یوناما روز چهارشنبه در توییتی نوشت: «یوناما از اوت ۲۰۲۱ به بعد، بیش از ۲۰۰ مورد نقض حقوق انسانی خبرنگاران در افغانستان را ثبت کرده است. این آمار مربوط به دستگیری خودسرانه، بدرفتاری، تهدید و ارعاب است». یوناما اعلام کرد که رسانه‌ها در افغانستان در خطرند و فرهنگ معافیت از مجازات باید پایان یابد.

جامعه جهانی و سازمان‌های حامی آزادی بیان، در ۲۰ سال گذشته در افغانستان، برای تقویت رسانه‌ها و مصونیت خبرنگاران هزینه‌های هنگفتی صرف کردند اما روح خشن حاکم بر جامعه و نیز نفوذ چهره‌های عامل خشونت و ناقض آزادی بیان در ساختارهای دولتی سبب شد تا خشونت‌های گسترده علیه خبرنگاران در این کشور از بررسی و محکومیت در امان بماند.

گزارش‌ها نشان می‌دهند که در دو دهه گذشته، از ده‌ها مورد قتل خبرنگاران در افغانستان، تنها حدود ۱۰ درصد تحت پیگرد قانونی قرار گرفته‌اند و در بقیه موارد، عاملان این جنایات در آزادی کامل فعالیت می‌کنند.

بر اساس آنچه در دفاتر حامی خبرنگاران و رسانه‌ها ثبت است، بخش بزرگی از خشونت‌ها علیه خبرنگاران در ۲۰ سال گذشته و در دوره حکومت جمهوری را طالبان مرتکب شده‌اند و عاملان آن‌ها از مجازات مصون مانده‌اند. اکنون هم که طالبان خود حاکمان این کشور شده‌اند، دیگر به پیگیری موارد خشونت علیه خبرنگاران هیچ امیدی نیست.

افراد طالبان با آزادگی عمل کامل، خبرنگارانی را که بر خلاف میلشان فعالیت می‌کنند، به اشکال مختلف مجازات می‌کنند. رهبران این گروه نیز بارها به‌صراحت اعلام کرده‌اند که رسانه‌ها باید در مسیر حمایت از نظام گام بردارند و از فعالیت‌های انتقادی بپرهیزند.

در یک سال گذشته، ده‌ها خبرنگاران به دلیل انتشار مطالب انتقادی زندانی شدند که مدت حبس آ‌ن‌ها از چند ساعت تا یک روز، چند ماه و حتی یک سال متفاوت بوده است. از این میان، خالد قادری، خبرنگار رادیو نوروز در هرات، یکی از کسانی است که به دلیل به اشتراک گذاشتن انتقادهای خود در رسانه‌های اجتماعی، به یک سال حبس محکوم شده و از اسفند ۱۴۰۰ تاکنون، در زندان است.