اگرچه دولت ابراهیم رئیسی در ظاهر تغییرات اقلیمی را به‌عنوان یک تهدید پذیرفته، در عمل برای مقابله با آثار مخرب تغییرات اقلیمی اقدام جامعی انجام نداده است. در جریان مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری قبلی، مسئله تغییرات اقلیمی و گذار انرژی جزو اولویت‌های نامزدهای ریاست‌جمهوری نبود. ایران در سال ۲۰۱۴ بین کشورهای عمده تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای، در رده هشتم قرار داشت. به گفته داریوش گلعلی‌زاده، سرپرست مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، بر اساس آخرین رده‌بندی منتشرشده در سال ۲۰۲۲ (اکتبر)، ایران در رتبه ۷ تولید گازهای گلخانه‌ای قرار گرفته و بر اثر تغییرات اقلیمی، خاک، آب و پوشش گیاهی خود را از دست داده است و باید هرچه زودتر با این تغییرات سازگار شود.
باید پذیرفت که ایران یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها در مقابل تغییرات اقلیمی است و جمهوری اسلامی نباید در مقابل آن غافلگیر شود. بنا به گفته گلعلی‌زاده، فقط در سال ۱۴۰۰، آلودگی هوا به مرگ ۲۱ هزار نفر در ۲۷ شهر ایران منجر شد که شش هزار نفر از جان‌باختگان ساکن تهران بودند. استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی در آلودگی هوا تاثیر زیادی دارد.
پیمان زیست محیطی پاریس
با افزایش تاثیر مخرب تغییرات اقلیمی در سطح جهانی، سران کشورها سپتامبر ۲۰۱۵ در پاریس، گرد هم آمدند و پس از مذاکرات متعدد در چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل درباره تغییرات اقلیمی، به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی به توافقی جدید دست یافتند. این پیمان را ۱۹۵ کشور امضا کردند. جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق جمهوری اسلامی هم در روز ۲۲ آوریل ۲۰۱۶ به نمایندگی از این کشور آن را در نیویورک امضا کرد و ایران هم به این پیمان پیوست.
بر اساس پیمان پاریس، ایران متعهد شد برای جلوگیری از افزایش بیش از ۱.۵ تا ۲ درجه‌ای دما تا سال ۲۰۳۰، میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد (۸ درصد)؛ اما تداوم تحریم‌ها باعث شد تا هم دولت روحانی و هم رئیسی تحریم‌ها را دلیل اصلی ناکامی ایران در اجرای تعهدات خود در چارچوب پیمان زیست محیطی پاریس اعلام کنند.
باید اشاره کرد که ایران چند سال پیش به دبیرخانه پیمان پاریس اعلام کرده بود که در صورت رفع تحریم‌ها، حاضر است میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را داوطلبانه تا چهار درصد کاهش دهد. هرچند مجلس شورای اسلامی تاکنون تعهدات ایران در چارچوب پیمان پاریس را تصویب نکرده است و تا این لایحه تصویب نشود، جمهوری اسلامی عملا در اجرای مفاد پیمان پاریس تعهدی نخواهد داشت.
برگزاری اجلاس کاپ ۲۷ در مصر
بحران انرژی در دو سال گذشته باعث شد تا مسئله امنیت انرژی به اولویت اصلی کشورها تبدیل شود و مسئله گذار انرژی و مقابله با تاثیر تغییرات اقلیمی اولویت اصلی کشورها نباشد. مصر از روز ۶ تا ۱۸ نوامبر میزبان کنفرانس اعضای کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی کاپ ۲۷ (COP27) است. ایران هم اعلام کرده است که در این نشست شرکت خواهد کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در مورد اهداف ایران از شرکت در اجلاس کاپ ۲۷ گفت: «بهره‌برداری از ظرفیت‌های دیپلماسی در حوزه محیط زیست برای ما بسیار مهم است و باید در اجلاس کاپ ۲۷ با دست پر شرکت کنیم.»
یکی از مشکلات عمده ایران برای مقابله با تغییرات اقلیمی نبود منابع مالی و فناوری پیشرفته موردنیاز است. اگر دولتمردان جمهوری اسلامی برای اجرای تعهدات ایران در چارچوب پیمان پاریس اراده سیاسی هم داشته باشند (که تاکنون چنین اراده‌ای مشاهده نشده است)، ایران برای اجرای کاهش ۱۲ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای که تعهد داده است باید حدود ۷۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند.
به گفته کاوه مدنی، معاون سابق سازمان محیط زیست ایران و رئیس موسسه آب، محیط زیست و بهداشت دانشگاه سازمان ملل متحد، در حال حاضر، هرگونه تعهد الزام‌آور اقلیمی به هزینه‌های اضافی منجر می‌شود و دولت به امضای توافق‌نامه‌های هزینه‌زای بین‌المللی تمایلی ندارد.
یکی از برنامه‌های سازمان محیط زیست برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش نقش سوخت‌های فسیلی و افزایش نقش انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی ایران اعلام شد. بر این اساس، وزارت نیرو متعهد شد تا پایان دولت یازدهم، ظرفیت تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر را تا ۱۰ هزار مگاوات افزایش دهد. براوردها نشان می‌دهد که ایران ظرفیت توسعه بیش از ۶۰ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر را دارد. سال ۱۴۰۰ در شبکه برق ایران نیروگاه‌های تجدیدپذیر ایران ۹۰۰ مگاوات برق تولید شد.
با نگاهی به وضعیت فعلی سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق و امنیت انرژی ایران می‌توان به چالش‌های جدی ایران برای کاهش انتشار گاز دی‌اکسید کربن پی برد. در حال حاضر، ۹۴ درصد از نیروگاه‌های برق ایران با سوخت‌های فسیلی فعالیت می‌کنند. ۷۵ درصد برق تولیدی نیروگاه‌ها در ایران با سوخت گاز و حدود ۱۸ درصد برق ایران با استفاده از منابع نفتی تولید می‌شود. نیروگاه‌های برق‌آبی حدود هفت درصد برق ایران را تولید می‌کنند.
نباید فراموش کرد که مصرف انرژی در ایران سه برابر میانگین جهانی است. به گفته سرپرست مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، «لایحه تغییرات اقلیمی در حال تدوین است. انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران باید به‌طور سالانه احصا شود و کارشناسان فنی گزارش‌های خود را در این خصوص ارائه دهند و تا این موارد در برنامه‌های کشور لحاظ شود».
کشورهای همسایه که اکثر تولیدکننده نفت و گازند، برنامه جامع خود برای انتشار کربن صفر در بلندمدت را اعلام کرده‌اند. در عین حال، هم سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود را افزایش داده و هم بر تولید خودروهای الکتریکی و بهره‌گیری بیشتر از انرژی هسته‌ای و هیدروژن تمرکز کرده‌اند. به‌عنوان مثال، اولین کارخانه تولید خودرو الکتریکی عربستان فعالیت خود را شروع کرد و امارات و آمریکا برای توسعه همکاری دو کشور در زمینه انرژی‌های پاک قرارداد ۱۰۰ میلیارد دلاری امضا کردند. ترکیه هم نخستین خودرو الکتریکی خود را روانه بازار کرد. جمهوری آذربایجان منطقه قره‌باغ و زنگه‌زور شرقی را در چارچوب برنامه این کشور برای کربن‌زدایی منطقه انتشار کربن صفر اعلام کرد.
در ایران، مذاکرات هسته‌ای فعلا متوقف شده و در چهار دهه گذشته، تمرکز و اولویت جمهوری اسلامی بر بازدارندگی بوده است نه توسعه پایدار و بهبود شرایط اقتصادی مردم. به این دلیل با توافق احتمالی و رفع تحریم‌ها هم نمی‌توان انتظار داشت جمهوری اسلامی برای مقابله با تغییرات اقلیمی گام مهمی بردارد. تحریم‌ها بهترین بهانه برای دولت‌های پس از انقلاب بودند تا ناکارامدی و سوءمدیریت خود را توجیه کنند.
تحریم‌ها در حالی به‌عنوان دلیل ارائه می‌شوند که به گفته برخی کارشناسان محیط زیست در ایران، زمانی که شرایط بسیار خوبی برای دریافت حمایت‌های بین‌المللی به لحاظ مالی و فنی فراهم بود، ایران در اخذ این حمایت‌ها اصلا موفق عمل نکرد؛ چه رسد به شرایط تحریمی کنونی. بنابراین با توجه به پیمان کیوتو، نمی‌توان امیدوار بود و بعید است که مزایایی عاید ایران شود.
برای حل ابر بحران تغییرات اقلیمی در ایران، باید در سیاست انرژی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی تغییرات کلی صورت گیرد. اگر در نظام، عقل جمعی برای رفع بحران‌های پیش روی سیستم بر ایدئولوژی غالب شود، باید شرایط احیای توافق اتمی و به تبع آن شرایط جذب سرمایه و فناوری لازم در بخش محیط زیست و انرژی فراهم شود. هرچند با توجه به حوادث دو ماه اخیر در ایران، ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و شرایط منطقه‌ای، این موارد بسیار خوش‌بینانه به نظر می‌رسند.
