با هک‌شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند، صدها سند مرتبط با فیلترکردن اینترنت در ایران منتشر شده است. گروه هکرهای ناشناس موسوم به «گروه انانیموس»، مسئولیت این افشای اسناد را به‌عهده گرفته و هزاران سند، ازجمله مکاتبات داخلی شرکت‌ها، را در اختیار عموم قرار داده‌ است.

این اسناد که می‌توان از آن به‌عنوان تاریخ خاموش فیلترینگ اینترنت یاد کرد، سند اثبات دو نظریه مطرح‌شده درباره محدودیت‌های اینترنت در ایران است:

- ایجاد اختلال در اینترنت سال‌ها قبل با دستور مستقیم ابراهیم رئیسی آغاز شده است.

- برخی از سرویس‌های فعال در حوزه تکنولوژی در این راه با حکومت همدست بوده‌اند.

انانیموس به چه شکل فعالیت می‌کند؟

انانیموس یک گروه هکری غیرمتمرکز جهانی است که عمدتا به‌دلیل حمله‌های سایبری علیه نهادها و سازمان‌های دولتی شناخته شده است. انانیموس یک گروه «هکتیویسمی» (hacktivism) تلقی می‌شود. هدف هکتیویست‌ها زیر سوال بردن و به‌چالش کشیدن دولت‌ها و نهادهایی است که  دموکراسی و آزادی‌ را نقض می‌کنند. این گروه مخالف سانسور و فیلترکردن اینترنت است و اکثر اقدام‌های آن‌ها دولت‌ها و شرکت‌هایی را هدف قرار می‌دهد که به سانسور اینترنت‌ متهم‌اند.

انانیموس همراه با اعتراض‌های سراسری ایران، حمله‌های گسترده‌ای علیه زیرساخت‌ها و وب‌سایت‌های جمهوری اسلامی انجام داده و وب‌سایت‌های وزارتخانه‌های نفت، اقتصاد و دارایی، و فرهنگ و ارشاد اسلامی و دوربین‌های نظارتی تهران را هک کرده است.

در یکی از آخرین اقدام‌های این گروه، اسنادی از سرور ایمیل‌های کمیته فیلترینگ افشا شده است که نشان می‌دهد برخی سرویس‌های داخلی با ایجاد دسترسی برای کارگروه دادستانی، به این نهاد اجازه داده‌اند که بدون نیاز به حکم قضایی به اطلاعات کاربران دسترسی داشته باشد.

اسناد منتشرشده و رسوایی سرویس‌های داخلی 

اسناد افشاشده، ابعاد مختلف سیستم سانسور اینترنت در ایران را به خوبی نشان می‌دهد. با بررسی این اسناد می‌توان دریافت که اکثر شرکت‌های دانش‌بنیان یا اصطلاحا استارتاپ‌ها و سرویس‌های حوزه فناوری اطلاعات در ایران نقش نظارت بر کاربران را ایفا می‌کنند و جاسوسانی در دستگاه تلفن شهروندان‌اند.

در این میان، برخی از شرکت‌ها و فعالان حوزه فناوری در دفاع از خود و در واکنش به افشای اسناد، اعلام کردند که ادامه فعالیت سرویس‌های داخلی منوط به همکاری آن‌ها با حکومت است و این رویکرد در کشورهای دیگر هم وجود دارد. اما باید توجه داشت که وقوع این‌دست اتفاق‌ها در اغلب کشورها نادر است و اغلب سرویس‎‌ها خود را ملزم به محافظت از اطلاعات کاربران می‌دانند. برای نمونه، واتس‌اپ در مرداد ۱۴۰۱ در واکنش به لایحه ایمنی آنلاین بریتانیا اعلام کرد که «درخواست دولت‌ها مبنی‌بر دسترسی به پیام‌های خصوصی کاربران، درخواستی احمقانه است و این شرکت حتی با دستور دولت، امنیت کاربران خود را زیر سوال نمی‌برد». اپل نیز در سال ۲۰۲۰ برای بازکردن قفل دستگاه یک تروریست با اف‌بی‌آی همکاری نکرد و در نهایت اف‌بی‌آی به کمک یک شرکت امنیتی به اطلاعات دستگاه دسترسی پیدا کرد.

همکاری با دستگاه سانسور با « آرزوی پایداری»

 مطابق قانون جمهوری اسلامی، شرکت‌های ایرانی می‌توانستد درمقابل درخواست‌های غیرقانونی، پرونده‌ای در دیوان عدالت اداری علیه «قانون دسترسی به اطلاعات شهروندان» باز کنند و در مقابل افشای داده‌های کاربران مقاومت کنند، اما بدون حکم قضایی و تنها با دریافت یک ایمیل اطلاعات کاربران را با ذکر «آرزوی موفقیت» و «مجدد امری بود در خدمت هستیم» در اختیار حکومت قرار داده‌اند. ویرگول و ابرآروان از جمله سرویس‌هایی‌اند که اقدام به افشای اطلاعات کاربران کرده‌اند.

مسدودسازی فله‌ای بدون دریافت حکم قضایی

در سمت دیگر، اکوسیستم فیلترینگ افراد و سازمان‌هایی که با ارتش سایبری همکاری می‌کنند، به‌طور فعال در حال رصدکردن رسانه‌های اجتماعی‌اند و از این طریق صفحات مخالفان را شناسایی و با شیوه‌های مختلف اقدام به حذف آن‌ها می‌کنند. برای مثال، تنها در یک مورد، شرکت «راهکار سرزمین هوشمند» طی یک ایمیل ۶۱۰۰ کانال تلگرام را برای مسدودسازی در هاتگرام و تلگرام طلایی معرفی کرده است. هاتگرام و تلگرام طلایی دونسخه ناامن و جعلی تلگرام‌اند که در ایران فعالیت می‌کنند. در گذشته، بارها موارد ذخیره فعالیت‌های کاربران و جاسوسی از آن‌ها در این دو بستر (پلتفرم) خبرساز شده است و کارشناسان امنیت همواره درمورد خطرهای استفاده از آن‌ها هشدار داده‌اند.

فروشگاه‌های اینترنتی رازدار خریداران نیستند

مکاتبات افشاشده نشان می دهد کافه‌بازار نیز همکاری نزدیکی با دادستانی داشته است. چند ایمیل که از مدیر فروشگاه کافه بازار منتشر شده، نشان می‌دهد که این سرویس علاوه‌بر اجرای دستورات کمیته فیلترینگ برای حذف برخی برنامک‌ها، فروشگاه‌های دیگر را رصد می‌کرده و درخواست حذف برنامک‌های موجود در دیگر سکوها را به کمیته نظارتی انتقال داده است. جالب آن است که در روزهای گذشته به‌دنبال مسدود شدن فروشگاه گوگل‌پلی، کافه بازار با انتشار بیانیه‌ای مخالفت خود با فیلترشدن گوگل‌پلی را اعلام کرد.

ابراهیم رئیسی قاتل خاموش اینترنت در ایران

بخشی از اسنادی که با هک ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه منتشر شده، پرده از اسراری برمی‌دارد که نشان‌دهنده نقش مستقیم ابراهیم رئیسی در محدودسازی اینترنت است. همچنین اسناد منتشرشده بیانگر آن است که طرح موسوم به صیانت از چندین سال قبل اجرا شده و در یک سال اخیر، تنها مفاد آن مکتوب و عمومی شده است.

در یک سند با عنوان «اهم راهكارها و پيشنهادهای اجرايی برای ساماندهی فضای مجازی»، كاهش پهنای باند و مسدودسازی تدریجی نرم‌افزارها و پيام‌رسان‌های اجتماعی خارجی به‌ويژه اينستاگرام و واتس‌اپ ابلاغ شده است. در این سند ذکر شده که اين اقدام ازطريق تجهيزات اداره كل امنيت شبكه سازمان تنظيم مقررات به‌راحتی امكان‌پذير است و در صورت همكاری‌نکردن امنيت شبكه، به‌طور مستقل از طريق اپراتورهای تلفن همراه قابل اجرا است. در اكثر اپراتورهای ثابت نيز چنين تجهيزاتی برای كنترل و مديريت پهنای باند موجود است. همچنین، مديرعامل همراه اول آمادگی خود را اعلام کرده است كه تجهيزات مورد نياز شركت‌های کوچکی را به‌طور «امانی» تامين کند.

طبق این سند، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران نیز اعلام آمادگی کرده است که بر مدیریت پهنای باند پیام‌رسان‌های خارجی در اپراتورهای ثابت و همراه در مناطق مختلف کشور نظارت کند. مسدودسازی فیلترشکن‌ها هم به «شرکت یافتار پژوهان پیشتاز رایانش و شركت داده‌پردازی دوران» محول شده است.

اما موضوع حائز اهمیت آن است که همه موارد ذکرشده در اردیبهشت ۹۹ به دستور ابراهیم رئیسی، زمانی‌که او ریاست قوه قضاییه را برعهده داشت، ابلاغ شده است.