پس از پایان مدت 60 روزه اعطا شده به کشورهای اروپایی به منظور یافتن راهی برای جبران امتیازات توافق نامه هسته ای، دولت ایران در چهارمین گام کاهش تعهدات، از آغاز گاز دهی به 1044 سانتریفیوژ در تأسیسات هسته ای فردو خبر داد.
جامعه جهانی، به ویژه کشورهای اروپایی، تصمیم ایران به کاهش تعهدات را یک اقدام تهدید آمیز خوانده و آن را به شدت محکوم کردند، مقامات فرانسه و آلمان بار دیگر ایران را به رعایت تعهدات برجام دعوت کرده و پیامدهای این اقدام را نگران کننده خواندند. در همین حال، فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی، گفت: "حمایت اتحادیه اروپا از توافق نامه هسته ای، وابسته به میزان احترام ایران به تعهدات برجام است."
در واقع، کشورهای اروپایی در موقعیت دشواری قرار گرفته اند، نه می توانند دونالد ترامپ را متقاعد به حفظ آرامش و یا پذیرش میانجی گری فرانسه کنند و نه هم می توانند مانع کاهش تعهدات ایران به برجام شوند، زیرا بقای ایران در چارچوب توافق نامه هسته ای، بهتر از خروج این کشور از برجام است.
از سوی دیگر، ایران نیز در صدد خروج از برجام و یا بر انگیختن خشم اروپائیان نیست، طوری که حسن روحانی، رئیس جمهور ایران پس از اعلام آغاز چهارمین گام کاهش تعهدات، تأکید کرد که اگر طرف های دیگر توافق نامه هسته ای به تعهدات خود احترام بگذارند، ایران هم اجرای بخش های از تعهدات برجام را که تا کنون کاهش داده است از سر می گیرد. بدین معنا که ایران تا هنوز قصد خروج از برجام را ندارد و در انتظار نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است، اما در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات پیش رو، ایران چاره ای جز گفت و گو و سازش با ایالات متحده نخواهد داشت.
با آن که سیاست خارجی ایران بستگی به اوضاع دشوار اقتصادی کشور ندارد اما سیاست فشار حد اکثری ایالات متحده منجر به تحولاتی شده است که برای ایران قابل تحمل نیست و تهران را در عمق تنگنا قرار می دهد. شکی نیست که افزایش تحریم های ایالات متحده علیه ایران و گروه های وابسته به این کشور در منطقه یکی از عمده ترین انگیزه های تظاهرات در عراق و لبنان است، زیرا تشدید تحریم های آمریکا، ایران و متحدانش را وادار به اتخاذ اقداماتی کرد که خشم مردم را در عراق و لبنان بر انگیخت و مردم را به خیابان ها کشاند. توده های مردمی در عراق و لبنان که از دخالت های ایران به ستوه آمده بودند، دست به تظاهرات علیه سیاست های ایران زدند و به شعار دادن بر ضد رهبران ایران پرداختند و عکس های خامنه ای و روحانی را به آتش کشیدند. اوضاع داخلی ایران نیز دچار آشفتگی های بسیاری شد و بحران اقتصادی همه جا را فرا گرفت و اغلب شرکت های خارجی که در ایران سرمایه گذاری کرده بودند، ناگزیر به ترک ایران شدند. علاوه بر آن، جدا شدن ایران از سیستم بانکی بین المللی، این کشور را در انزوای بیشتر قرار داد. عدم تمدید معافیت فروش نفت ایران به برخی از کشورها از جمله چین و هند، منجر به کاهش صادرات نفت در ایران شد و بر اساس برآورد مؤسسه سلطنتی روابط بین المللی (چتم هاوس)، میزان صادرات نفت ایران از 2.6 میلیون بشکه نفت در روز در سال 2018 به 350 هزار بشکه در روز در سال 2019، کاهش یافت. افزون بر آن، در پی تداوم تحریم ها، اقتصاد ایران 6 درصد کاهش یافت و پول این کشور با افت شدیدی رو به رو شده و بیش از 50 درصد ارزش خود را از دست داد.
به رغم این که مؤسسه سلطنتی روابط بین المللی (چتم هاوس)، خروج ایران از برجام و بازگشت فوری تحریم های (Snap back) و حتی احتمال درگیری مستقیم با ایران را پیش بینی کرده است، اما با توجه به سیاست های ایران در پیوند به توافق نامه هسته ای، بعید به نظر می رسد که ایران اقدام به خروج از برجام کند. زیرا در گذشته نیز ایران، هنگامی دست به افزایش غنی سازی اورانیوم و کاهش تعهدات می زد که اروپائیان در انجام تعهداتی که به ایران کرده بودند، طفره می رفتند. همچنان روسیه و چین، تأکید کردند که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای زمانی پذیرفته خواهد شد که این کشور به تعهدات برجام پایبند باشد. بنابر این، به صراحت می توان گفت که ایران قصد خروج از برجام را ندارد و در تلاش است تا خود را با جامعه بین المللی و نهادهای اقتصادی جهانی پیوند دهد و بدین شیوه از تنگنای سیاسی موجود نجات پیدا کند.
با آن که سیاست فشار حد اکثری ایالات متحده موفقیت های در پی داشت اما نتوانست به هدف اصلی اش که کشاندن ایران به میز مذاکره بود، برسد، زیرا ایران برای از سرگیری گفت و گو با آمریکا نیاز به اقداماتی دارد که آبروی آن را حفظ کند و بهانه ای برای آغاز مذاکرات باشد.
البته لازم است هر گونه توافقی که با ایران انجام می شود، منافع سایر کشورهای منطقه را مد نظر داشته و منجر به افزایش تهدیدها نشود. سیاست های تهدید آمیز در منطقه و مجهز کردن شبه نظامیان وابسته به ایران در کشورهای عراق، لبنان و یمن، چالش های امنیتی را در خاورمیانه افزایش می دهد و ثبات کشورهای منطقه را با خطر رو به رو می کند، بنابر این، ایران بایستی از تمام این سیاست ها، دست بردارد و به حاکمیت سیاسی همه کشورها احترام بگذارد. لازم است دولت ایران، از تمام قطعنامه های سازمان ملل متحد حمایت کند و به بازرسان های آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه دهد تا از تمام تأسیسات هسته ای این کشور بازدید کند.
از سوی دیگر و با توجه به ناهنجاری سیاسی و امنیتی روز افزون در خاورمیانه، ایجاب می کند یک راهبرد معینی برای حل و فصل اختلافات و ناسازگاری ها میان کشورهای منطقه به وجود آید تا از وقوع تنش و درگیری میان کشورها جلوگیری به عمل آید.
© IndependentArabia
