از اختلال‌های گسترده و محدود سازی روز افزون اینترنت در ایران بیش از دو ماه می‌گذرد؛ اما تغییر سیستم فیلترینگ و افت سرعت اینترنت در سرویس‌های مختلف اتفاق جدیدی است که این روزها عملا اینترنت را بی‌استفاده کرده است.
تجربه کاربران و اظهارات کارشناسان نشان می‌دهد که حکومت ایران سعی دارد اینترنت را به شکلی مختل کند که هم قابل‌استفاده نباشد و هم نهادهای ناظر بر اینترنت نتوانند وجود اختلال را تشخیص دهند.
آیا روش‌های جمهوری اسلامی برای محدود کردن اینترنت پیچیده‌تر از قبل شده است؟
در دو ماه اخیر، اپراتورهای اینترنت همراه بیشترین قطعی و اختلال را داشته‌اند. اینترنت همراه در هفته‌های ابتدایی اعتراض‌ها، با الگویی ثابت از بعدازظهر قطع می‌شد و این روند تا بامداد روز بعد ادامه داشت. اما در چند هفته گذشته، اختلال سازمان‌یافته و کاهش پهنای باند جایگزین قطعی کامل شده؛ اگرچه نتیجه یکی است و در هر دو حالت، دسترسی به اینترنت غیرممکن است.
میلاد، کارشناس حوزه اینترنت، درباره کاهش سرعت اینترنت می‌گوید: «بیشترین کاهش سرعت زمانی اتفاق می‌افتد که بخواهید فایلی را برای کسی ارسال یا بارگذاری کنید. با گذشت چند ثانیه از ارسال، سرعت افت می‌کند و در نهایت به صفر می‌رسد؛ به شکلی که ارسال یک ویدیو چند ثانیه‌ای هم عملا غیرممکن است. این در مورد همه پلتفرم‌ها صدق می‌کند؛ از واتس‌اپ و تلگرام گرفته تا سرویس گوگل درایو.»
این روند در مختل کردن فعالیت وی‌پی‌ان‌ها هم به چشم می‌خورد و بسیاری از کاربران فیلترشکن‌ها گفته‌اند که فیلترشکن تنها چند ثانیه پس از اتصال، قابل‌استفاده است و بعد از آن، سرعت به حدی کم می‌شود که حتی باز کردن یک پیام هم ممکن نیست.
تغییر رویه دستگاه سانسور اینترنت در بخش‌های مختلف قابل بررسی است. این تغییر رویه و ایجاد اختلال حداکثری علاوه بر اینکه عموم مردم را با مشکل مواجه کرده، گریبانگیر سرویس‌های داخلی و شرکت‌ها نیز شده است و این طور نیست که اختلال‌ها فقط روی ترافیک اینترنت بین‌المللی اعمال شوند.
در یک نمونه، شرکت ابر دراک در یک گزارش، عنوان کرد: «بسته شدن تونل‌ها زیرساخت شبکه بسیاری از کسب‌وکارها را دچار مشکل و کار مدیران شبکه را چند برابر کرده است. آن‌ها ساعات زیادی را صرف تنظیم دوباره تونل‌ها و برقراری ارتباطات شبکه می‌کنند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
بررسی‌ها نشان می‌دهد که برای محدود کردن اینترنت، اقدام‌های مختلفی از جمله دستکاری ارتباطات بین شهری، ایجاد محدودیت در پروتکل‌ها، اختلال در دی‌ان‌اس‌ها و مهم‌تر از همه مسدودسازی پورت‌های شناخته‌شده انجام گرفته است.
شماره پورت‌ها می‌توانند از صفر تا ۶۵۳۵۳ باشد. شماره‌های بین صفر تا ۱۰۲۳ که برای برنامه های پروتکل TCP/IP استفاده می‌شوند، پورت‌های شناخته‌شده (Well-Known) نامیده می‌شوند. پورت‌های شناخته‌شده به برنامه‌های سرویس گیرنده (client application) اجازه می‌دهند فرایندهای سرور مربوطه روی میزبان‌های دیگر را به‌راحتی پیدا کنند. مسدود شدن این پورت‌ها به از کار افتادن برنامه منجر می‌شود.
در هفته‌های اخیر، بخش اعظم فیلترینگ از جمله مسدودسازی پورت‌های شناخته‌شده، از طریق تکنیک سیاهچاله انجام شد. این روش از شدیدترین انواع محدودسازی اینترنت و گذشتن از آن بسیار دشوار است. تکنیک سیاهچاله یکی از روش‌های مدیریت ترافیک شبکه است اما در چین و ایران، برای محدود کردن اینترنت استفاده می‌شود.
دستگاه سانسور اینترنت ایران تا پیش از این بر مبنای لیست سیاه عمل می‌کرد؛ بدین معنا که همه نشانی‌ها به صورت پیش‌فرض در دسترس بودند مگر نشانی‌هایی که مسدود می‌شدند. اما در روش سیاهچاله، اینترنت به صورت لیست سفید در دسترس است. یعنی همه مسیرها مسدودند؛ غیر از مواردی که در لیست سفید، دسترسی به آن‌ها مجاز تعیین شده است.
کاربر برای دسترسی به یک سرویس در اینترنت، آدرس آی‌پی مقصد را جست‌وجو می‌کند. در این فرایند بین مبدا و مقصد بستههای متعددی ارسال می‌شوند و روترهایی که مسیر قرار دارند، بسته‌ها را هدایت می‌کنند. اما وقتی آدرسی سیاهچاله (BlackHole) شود، یا بسته باز نمی‌شود یا جوابی به فرستنده نمی‌رود یا اینکه پاسخ به یک آدرس جعلی فرستاده می‌شود. این یک سیستم سانسور ارزان و در عین حال کارآمد است. در این روش، به فناوری ویژه و افراد متخصص نیاز نیست و تنها با شناسایی پروتکل و تشخیص مبدا و مقصد بسته قابل اجرا است.
بنا بر داده‌های وب‌سایت تشخیص و تحلیل قطعی اینترنت (IODA)، در بازه زمانی ۲۴ آبان تا ۲ آذر، در بیشتر روزها اختلال‌های سراسری، قطعی مقطعی و افت سطح دسترسی به اینترنت در ایران رخ داده است. همچنین در روز دوشنبه ۳۰ آبان، اینترنت اپراتورهای سیار ایرانسل، همراه اول و رایتل به طور سراسری قطع شدند و در برخی استان‌ها، اینترنت بین‌المللی اپراتورهای ثابت هم قطع شد و فقط اینترنت ملی در دسترس بود.
آیا ادعای وزیر ارتباطات مبنی بر افزایش کاربران سرویس‌های داخلی درست است؟
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم، روز سه‌شنبه ۲۴ آبان، با ادعای اعتماد مردم به سرویس‌های داخلی اعلام کرد: «ترافیک اینترنت داخلی بیش از دو برابر شده و نسبت ترافیک داخلی به خارجی که قبلا ۳۰ به ۷۰ بود، الان ۶۰ به ۴۰ شده است.» اما ذکر این ارقام بدون اشاره به میزان ترافیک داخلی و خارجی، نشانه تحریف واقعیت است.
به نظر می‌رسد عیسی زارع‌پور که پیش‌تر سانسور نتایج موتور جست‌وجوی گوگل و راه اندازی اینترنت کودکان را از دستاوردهای خود اعلام کرده بود، این بار قصد دارد با بهره بردن از تبعات محدودسازی اینترنت بین‌المللی، کاهش ترافیک خارجی را به افزایش ترافیک داخلی ربط دهد و این دستاورد را هم به کارنامه سیاه خود بیفزاید.
آمار غیررسمی نشانگر آن است که در ماه‌های اخیر، ترافیک اینترنت بین‌المللی یک‌سوم قبل شده است؛ اما در اصل، ترافیک داخلی نسبت به قبل تغییری نداشته و کاهش ترافیک خارجی به تغییر نسبت ترافیک داخلی به خارجی منجر شده است. میر محمدزاده لاجوردی، عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت، اسفند ۱۴۰۰ اعلام کرده بود که حدود ۷۰ درصد ترافیک خارجی مربوط به واتس‌اپ و اینستاگرام است. مسدود شدن واتس‌اپ و اینستاگرام طبیعتا کاهش ترافیک خارجی را در پی داشته است اما زارع‌پور می‌خواهد از نمد بسته شدن واتس‌اپ و اینستاگرام و بستههای سرگردان در سیاهچاله هم برای خود کلاهی ببافد!
