چین در حال امضای قرارداد‌های کلان اقتصادی یا انجام و اتمام این قراردادها، به‌ویژه در حوزه انرژی، با همسایگان ایران است. همزمان، برخلاف تبلیغات انجام‌شده در زمان امضای توافق ۲۵ ساله ایران و چین، منابع اقتصادی در درون ایران، از رویگردانی چینی‌ها از سرمایه‌گذاری راهبردی در ایران خبر می‌دهند.

اتاق بازرگانی ایران در جایگاه مهم‌ترین نهاد اقتصادی بخش خصوصی، در تازه‌ترین ارزیابی خود که با عنوان «پالایش تحولات تجارت جهانی» منتشر شده است، با اشاره به قرارداد ۶۰ میلیارد دلاری گازی قطر و چین، تایید کرد که با وجود سروصدا‌های بسیار درمورد همکاری راهبردی ۲۵ساله ایران و چین، پکن توجهی به سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران نشان نداده و جویای فرصت‌های مشابه در کشور‌های رقیب ایران است. این گزارش می‌گوید، روشن است که تحریم‌های شدید و نااطمینانی فزاینده در اقتصاد سیاسی ایران، مهم‌ترین عامل تمایل نداشتن چین به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی ایران است.

طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران، چین در حالی قرارداد ۲۷ ساله واردات گاز از قطر را امضا کرده است که شـرکت «سی‌‌ان‌‌پی‌سـی» این کشـور از قـرارداد شش میلیارد دلاری  توسـعه فـاز ۱۱ پارس جنوبـی خارج شده است. در واقع، چین از قراردادی با ایران در حوزه پارس جنوبی خارج شده و قراردی به ارزش ۱۰ برابر آن با قطر برای واردات گاز از همین حوزه، امضا کرده است.

رویگردانی چین از سرمایه‌گذاری با ایران در قیاس با سرمایه‌گذاری‌های آن در دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس، در حالی است که در زمان امضای توافق ۲۵ ساله جمهوری اسلامی ایران با چین که از یک سال پیش اجرایی هم شده است، تبلیغ می‌شد که چین ۴۰۰ میلیارد دلار، یعنی میانگین سالیانه ۱۶ میلیارد دلار، در ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد.

برخلاف این پیش‌بینی، آمارهای وزارت صنعت ایران نشان می‌دهد که در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۱ چین فقط حدود ۷۶ میلیون دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است. در مقابل، سرمایه‌گذاری مستقیم چین طی سال گذشته میلادی در عربستان سعودی ۵۱۴ میلیون دلار و در امارات حدود ۷۷۰ میلیون دلار بوده است. اتاق بازرگانی ایران گفته است که چین فقط روی کاغذ مایل به سرمایه‌گذاری در ایران است.

قرارداد ۲۷ ساله قطر با شرکت سینوپک چین، از بزرگ‌ترین قراردادهای گازی جهان است. این قرارداد به قطرامکان می‌دهد که تولید گاز مایع خود را از ۷۷ میلیون تن در شرایط کنونی، به ۱۲۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۷ برساند. این افزایش ۴۹ میلیون تنی نیز به قطر امکان می‌دهد تا با پشت سر گذاشتن استرالیا، به بزرگ‌‌ترین تولیدکننده گاز مایع جهان تبدیل شود. این در حالی است که قرار است سالانه فقط چهار میلیون تن، یعنی حدود ۱۰ درصد، از این ۴۹ میلیون تن به چین صادر شود و برنامه قطر برای افزایش تولید و صادرات گاز فقط محدود به تجارت با چین نیست. در مقابل، چین با امضای قرارداد ۶۰ میلیارد دلاری با قطر، به نوعی در امنیت قطر و خلیج فارس سهیم و شریک می‌شود. قطر پیش از این نیز یک قرارداد با آلمان برای صادرات گاز به این کشور از سال ۲۰۲۴ امضا کرده است. اهمیت قراردادهای قطر با چین و آلمان، در این است که گاز صادراتی به این دو کشور از حوزه گازی پارس جنوبی  تامین می‌شود که بین ایران و قطر مشترک است. قطر با جذب مشتری بزرگ در اروپا و آسیا، به سرعت و شدت بخشیدن به برداشت خود از این حوزه مشترک گازی مشغول است، اما ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، نه از امکان جذب سرمایه‌گذاری کافی در این حوزه برخوردار است، نه از امکان دریافت تکنولوژی روز برای توسعه آن، و نه توان رقابت با قطر برای صادرات گاز و جذب مشتری دارد.

آمارها نشان می‌دهد که برخلاف قطر، سهم ایران از تجارت جهانی گاز زیر دو درصد است و با توجه به افزایش مصرف داخلی و تحریم‌های بین‌المللی، حکومت جمهوری اسلامی ایران حتی از تامین گاز مورد نیاز مصرف داخلی، از جمله برای صنایع، عاجز است. در تازه‌ترین مورد، محمد‌رضا جولایی، مدیر «دیسپچینگ» شرکت ملی گاز ایران، روز دوشنبه، ۱۴ آذر (۵ دسامبر)، از اعمال محدودیت ارائه گاز به صنایع به دلیل افزایش مصرف و کمبود گاز، خبر داده است.

روزنامه اطلاعات چاپ تهران نیز در واکنش به این وضعیت، نوشته است که قراردادهای گازی قطر با چین و آلمان، افکار عمومی ایرانی‌ها را درگیر کرده و خطر تضعیف موقعیت‌ ایران در منطقه جدی است.

چین از بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی در جهان است. اما در حالی که پکن در حال امضا، انجام، یا نهایی کردن قراردادهای بزرگ انرژی با کشورهایی مانند قطر، عربستان سعودی و روسیه در اطراف ایران است، هیچ نشانه‌ای از قراردادهای مشابه پکن با ایران دیده نمی‌شود. 

چین در بندر گوادر پاکستان در نزدیکی چابهار نیز در حال احداث یک پالایشگاه نفت به ارزش حدود چهار و نیم میلیارد دلار است.

ارزش تجارت خارجی چین با روسیه نیز فقط ظرف ۹ ماه گذشته به حدود ۱۳۰ میلیارد دلار رسیده و خط لوله شرقی برای صادرات گاز روسیه به چین هم در حال تکمیل شدن است. این خط‌ لوله  از سال ۲۰۲۴ و طی قراردادی ۳۰ ساله به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار، ۳۸ میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به  بندر شانگهای چین می‌رساند. طول این خط لوله بیش از هشت هزار کیلومتر است که سه هزار کیلومتر آن در خاک روسیه و بیش از پنج هزار کیلومتر آن در خاک چین قرار دارد، و عملیات احداث آن از هشت سال پیش آغاز شده است.

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، در جمع‌بندی این وضعیت می‌گوید که شرکت‌های چینی از سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی ایران می‌ترسند.

حریری می‌گوید در حالیکه ایران در سال ۲۰۱۴ شریک تجاری اول چین در خلیج فارس بود، حالا عربستان سعودی جای ایران را گرفته است و در میان هفت کشور حاشیه خلیج فارس، ایران در رتبه پنجم شرکای تجاری چین در این منطقه است.