شب یلدا که در افغانستان و تاجیکستان به نام «شب چله» نیز یاد می‌شود، از دیرزمان در میان خانواده‌ها و جوامع به منزله یکی از سنت‌های کهن، جشن گرفته می‌شود. این سنت باستانی و کهن، با عبور از دوره‌های ظلمت و تاریکی، هنوز در جوامع شهروندان تاجیکستان و افغانستان باقی است و هرساله در مجموعه‌های کوچک و بزرگ، گرامی داشته می‌شود. در افغانستان، در سال‌های اخیر و تا پیش از بازگشت طالبان به قدرت، نهادهای فرهنگی، شاعران، نویسندگان و رسانه‌ها، با برگزاری مجالس شعرخوانی، قصه‌خوانی و برپایی کنسرت‌های موسیقی «شب یلدا» را تجلیل می‌کردند، اما طالبان این جشن را نیز مانند نوروز و دیگر نمادهای فرهنگی و تاریخی، «غیراسلامی» می‌دانند و مانع برگزاری آن می‌شوند.
صبح روز چهارشنبه، ۳۰ آذر (۲۱ دسامبر)، ماموران امر به معروف و نهی از منکر طالبان در چند شهر افغانستان، از جمله در مزارشریف که گروه‌های فرهنگی و بخشی از ساکنان آن هر سال یلدا را جشن می‌گرفتند، اعلام کردند که هیچ کس حق ندارد به این مناسبت جشنی برگزار کند. یکی از شهروندان مزارشریف ویدیویی را از حرکت ماموران امر به معروف و نهی از منکر طالبان در شهر که سوار بر خودرو، دستورهایی در این مورد اعلام می‌کنند، در اختیار ایندیپندنت فارسی گذاشت. یکی از ماموران طالبان چنین می‌گوید: «از برگزاری مناسبت‌های غیراسلامی مانند یلدا خودداری کنید. مراقب رسوم و عنعنات اسلامی خود باشید. اسلام شب قدر را به ما پیشنهاد کرده است. فقط غیرمسلمان‌ها در شب قدر می‌خوابند و در شب یلدا بیدار می‌مانند.»
این مامور طالبان، تجلیل از یلدا را «نشانه غفلت و بی‌خبری از دین اسلام» توصیف، و تاکید می‌کند که مردم باید از کارهایی که با دستورهای اسلام مطابقت ندارند، خودداری کنند.
با این حال، بسیاری از خانواده‌ها در افغانستان، با وجود مشکلات اقتصادی، محدودیت‌هایی که طالبان وضع کرده‌اند و فشارهای روانی ناشی از حوادث روزانه، شب یلدا یا چله را در جایگاه یکی از کهن‌ترین میراث‌های فرهنگی خود، گرامی می‌دارند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در افغانستان نیز مانند ایران، هندوانه و انار، دو عنصر اساسی در تجلیل از شب یلدا است. در گذشته، خانواده‌های ساکن روستاها که در تابستان زراعت می‌کردند، می‌کوشیدند چند هندوانه، انار و خربزه را تا شب یلدا نگه دارند و آن‌ها را در شب یلدا، در جمع اعضای خانواده و دوستان صرف کنند. اما در سال‌های اخیر و با در دسترس بودن میوه‌ها در زمستان، این کار ساده‌تر شده است. در کنار آن، در برخی استان‌های شمال افغانستان، از جمله در پروان، کشاورزان مقداری انگور در لایه‌ای از گل به نام «کنگینه» نگهداری می‌کنند تا مردم بتوانند در طول زمستان هم انگور خریداری کنند. بیشترین بخش این انگورها معمولا روز قبل از یلدا به فروش می‌رود.
طالبان در دو دور حکومت خود بر افغانستان و برخی نهادها و نیروهای افراطی دیگر در طول تاریخ، کوشیده‌اند با تحمیل محدودیت‌هایی، مردم این کشور را از گرامیداشت آیین‌های کهن منع کنند. اما این محدودیت‌ها نه‌تنها این آیین‌‌ها را از زندگی مردم حذف نکرد، بلکه رجوع مردم به این رسوم باستانی به مثابه میراث‌های ارزشمند نیاکان، افزایش یافت.
در دسامبر ۲۰۲۱ و در اوج سرکوب اعتراضات زنان افغانستان به دست نیروهای طالبان، زنان معترض افغان در کابل در برنامه‌های جداگانه‌ای، شب یلدا را گرامی داشتند و با شب‌نشینی و شعرخوانی، به محدودیت‌های وضع‌شده طالبان اعتراض کردند. نیروهای جبهه مقاومت ملی افغانستان نیز در کو‌هپایه‌های هندوکش، شب یلدا را گرامی داشتند و ویدیوهایی از مراسم و جشن خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند.
مردم تاجیکستان نیز از روزگاران قدیم، یلدا را به منزله یکی میراث‌های فرهنگی نیاکان خود گرامی می‌دارند. عدالت میرزا، روزنامه‌نگار تاجیک، به ایندیپندنت فارسی گفت که مردم تاجیکستان یلدا را بیشتر به نام «چله» میشناسند و در این شب با خوردن میوه‌هایی که رنگ سرخ دارند، به قصه‌خوانی، شعرخوانی، فال گرفتن، و یاد کردن از گذشته‌های دور می‌پردازند.
به گفته عدالت میرزا، در سال‌های دورتر که اینترنت و تلویزیون هنوز فراگیر نشده بود، مردم از شب چله در حکم مناسبتی مهم برای دور هم نشستن و صحبت‌های خودمانی استفاده می‌کردند، اما اینک که همه به اینترنت دسترسی دارند، بخشی از مردم فقط به ارسال پیام‌هایی به مناسبت شب چله در شبکه‌های اجتماعی اکتفا می‌کنند و از دورهمی‌های گذشته خبری نیست.
دولت تاجیکستان در سال‌های اخیر تلاش‌های فراونی برای احیای میراث‌های فرهنگی کهن در حوزه زبان فارسی به خرج داده است، اما یلدا یا چله تاکنون در حکم یک مناسبت فرهنگی رسمی، در تقویم این کشور درج نشده است.
دهم آذر سال جاری خورشیدی، در پی تلاش فعالان فرهنگی ایران و افغانستان، نهاد علمی، فرهنگی و آموزشی یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد، از درج «یلدا» به منزله «میراث فرهنگی مشترک ایران و افغانستان» در فهرست میراث‌های فرهنگی این سازمان خبر داد.
عدالت میرزا می‌افزاید که تا پیش از ۱۹۹۱ که تاجیکستان به استقلال دست یافت، دولت شوروی وقت، مردم تاجیکستان را از تجلیل مراسم مذهبی و میراث‌های فرهنگی خود منع کرده بود، اما پس از استقلال تاجیکستان، مردم به صورت گسترده به احیای میراث‌های فرهنگی خود اقدام کردند و از آن زمان تاکنون، یلدا نیز در میان خانواده‌ها و جمع‌های کوچک و بزرگ، گرامی داشته می‌شود.
یلدا در اشعار شاعران ایرانی، افغان و تاجیک به تکرار یاد شده است و یکی از رسوم رایج در ایران و افغانستان، خوانش شاهنامه در این شب است. شب یلدا، در فاصله غروب آفتاب در ۳۰ آذر و طلوع آفتاب در یکم دی گرامی داشته می‌شود. این شب را طولانی‌ترین شب سال می‌نامند که پس از آن و با ورود نیم‌کره شمالی به زمستان، روزها به تدریج بلندتر می‌شوند.
