اوکراین، مأمن فرماندهان داعش؟

ال‌بَرا شیشانی، در زمینه تروریسم افراطی، شهرت خاصی داشت.

این فرمانده زاده گرجستان، که تصور می‌رود معاون وزیر جنگ داعش، رئیس واحد مسئول «عملیات ویژه» و عملیات جاسوسی این گروه بوده باشد، در هر کاری دست داشت. اعدام «غیرمومنان»، گردن زدن در ملاء‌عام و عملیات تروریستی در خارج.

شهرت دیگری هم داشت: این که مرده است! البته تا جمعه پیش.

ظهور مجدد نمایشی ال‌برا شیشانی در جایگاه متهم دادگاهی در مرکز شهر کیف، تکان دهنده بود؛ اما نه فقط به این دلیل که معلوم شد زنده است. 

با آشکار شدن جزئیات درباره زنده ماندن معجزه‌آسای او – فرارش از حمله هوایی مرگباری در سوریه، استفاده از یک گذرنامه جعلی برای سفر به ترکیه  و اوکراین، و دو سال زندگی بی دردسر در اوکراین – پرسش‌هایی در باره توانایی و تمایل کیِف در برخورد با تروریست‌هایی که در این کشور پناه گرفته‌اند، مطرح شد. 

به گزارش «اس بی یو» - سازمان امنیت غیرقابل اعتماد اوکراین – ال‌برا شیشانی حتی از کیف هم به هماهنگ کردن عملیات  تروریستی داعش ادامه می‌داد.

ال‌برا شیشانی که هنگام تولد نام سزار تخوساشویلی داشت، یکی از چند فرمانده داعش است که از منطقه  دره پانکیسی شمال گرجستان برخاسته‌اند.

تاریخ این منطقه کوهستانی پیوند نزدیکی با  چچن دارد، که آن سوی مرز گرجستان و روسیه، در ۶۰ کیلومتری شمال این مرز است. بیشتر ده هزار سکنه پانکیسی، متعلق به چند قبیله ازقوم چچن  هستند. در پی درگیری‌های چچن، چند صد پناهجو به آن منطقه کوچ کردند. «شیشانی» همان کلمه «چچن» در زبان عربی است. 

در سال‌های اخیر، این دره با جنگ در عراق  و سوریه ارتباط داشته است. بنا به تخمین‌های متفاوت، بین ۵۰ تا ۲۰۰ تن از مردان جوان در سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ برای جنگ به عراق  و سوریه رفتند. بیشتر آن‌ها به واحدهای ارتش آزاد سوریه  که با بشار  اسد می جنگیدند، ملحق شدند. برخی هم به داعش پیوستند.

به گفته سولخان بوردزیکاشویلی، روزنامه‌نگار محلی در پانکیسی، ارتباط‌های متعدد با سوریه به این معنی بود که همه اهالی آنجا از سوابق تروریستی ال‌برا شیشانی آگاهند.

آنها مسیر او را به لاذقیه در غرب سوریه در سال ۲۰۱۲، و سپس، پیوستن او به داعش را در سال ۲۰۱۵ دنبال کردند. برخی موافق بودند، برخی دیگر، نه.

بر کسی پوشیده نبود که یک مرد محلی دیگر، یعنی احمد چاتایف یک دست و یک  پا – معروف به «احمد یک دست»، نقش مهمی در ترغیب شیشانی به پیوستن به داعش داشته است.

چاتایف بعدها به هماهنگ کردن حملات انتحاری ژوئن ۲۰۱۶ به فرودگاه استانبول متهم شد، اما دست داشتن او در آن حملات هرگز به طور قطع تایید نشد. او در جریان عملیات پلیس در سال ۲۰۱۷ در تفلیس، پایتخت گرجستان، خودش را منفجر  کرد.

به گفته بورزیکاشویلی، همه اهالی دره از پی بردن به این که ال‌برا شیشانی نمرده است، شوکه شدند.

 این روزنامه‌نگار به ایندیپندنت گفت: «شاید دوستان نزدیکش می‌دانستند که در اوکراین است، ولی به نظر من خانواده‌اش خبر نداشت. این جور آدم‌ها از چشم همه پنهان می‌شوند و حالا اگر به خانواده‌اش برگردد، به احتمال زیاد به زندان خواهد افتاد.»

واقعیت این است که ستیزه‌جویان قبلا بسیار راحت‌تر می توانستند به خانه برگردند. 

برای نمونه، در سال  ۲۰۱۷، «احمد چاتایف یک دست» توانست به رغم حکم جلب پلیس بین‌الملل (اینترپل) به پانکیسی برگردد. 

و در این مورد هم اوکراین کلید درک موفقیت اوست.

فرمانده آینده  داعش، سه سال پیش از این سروکله‌اش در آن کشور پیدا شد، و در شهر چوپان‌نشین اوژگورود در غرب اوکراین بازداشت شد. کاترینا سرگاتسکووا، خبرنگار ساکن کیف که در مورد پرونده او تحقیق کرده است، می‌گوید که دقیقا روشن نیست که او در کو‌ه‌های کارپات چه می‌کرد. بیشتر هم‌قطاران آن زمان او حالا مرده‌اند، بنابراین یافتن پاسخی برای این پرسش دشوار است.

وزیر کشور اوکراین در آن زمان که مسئول آن پرونده بود، یوری لوتسنکو نام داشت. او بعدها به عنوان دادستانی «سودجو و فاسد» در کانون رسوایی تحقیقات کنگره آمریکا برای استیضاح دونالد ترامپ و مناسباتش با ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری کنونی اوکراین، شهرت یافت. 

به گفته لوتسنکو، پاتایف به درخواست مسکو بازداشت شد و در انتظار استرداد به روسیه بود. به گفته او، پلیس روی تلفن همراه چاتایف، دستور عملی ساخت بمب و عکس‌هایی از جنازه پیدا کرد. به رغم اینها، چاتایف هرگز به روسیه مسترد نشد. به نظر محتمل می‌رسد که یک رشوه ساده، به او امکان داد تا به خانه‌اش در گرجستان برگردد.

لوتسنکو به درخواست ما برای اظهار نظر پاسخی نداد.

مقام‌های اوکراین مدت‌هاست که بر نواقص نظام قانونی و انتظامی کشور چشم پوشیده‌اند. به گفته فیلیپ اینگرم، مامور اطلاعاتی پیشین بریتانیا، معمولا گروه‌های تبهکار سازمان یافته، با بهره‌گیری از آن حمایت، با استفاده از هویت‌های جعلی و قاچاق، به حیات خود ادامه  می‌دهند. ولی آسان‌گیری دولت، باعث آسیب‌پذیری اوکراین در برابر تروریسم بین‌المللی نیز شده است. 

به گفته اینگرم «به نظر نمی‌آید که اوکراین علاقه زیادی  به برخورد با این آسیب‌پذیری داشته باشد.»

آمریکا به طور اخص از ناتوانی اوکراین در توقف تجارت گذرنامه‌های جعلی شاکی بوده است. جرج کنت، مقام وزارت خارجه آمریکا، در جریان تحقیق برای استیضاح ترامپ فاش کرد که در سال ۲۰۱۷ درگیری عمده‌ای بین سفارت آمریکا در کیف و مقام‌های اوکراین پیش آمد. آقای کنت در آن زمان سفیر آمریکا در کیف بود.

بار دیگر، یوری لوتسنکو که در آن زمان دادستان کل بود، در کانون این توفان است. کنت، لوتسنکو را متهم کرد که هویت یک مامور مخفی اداره ضد فساد را که در باند گذرنامه‌های جعلی نفوذ کرده بود، فاش کرده است. او گفت، انگیزه لوتسنکو، انتقام گرفتن از سفارت آمریکا به دلیل حمایتش از دستگاه‌های ضدفسادی بود که علیه منافع فساد‌آلود او فعالیت می‌کردند.

به دست آوردن گذرنامه جعلی زمانی بی‌اندازه آسان و ارزان بود. به جریان افتادن گذرنامه‌های بیومتریک در سال ۲۰۱۵ شمار کسانی را که می‌توانند در اوکراین گذرنامه جعل کنند، کاهش داده است. ولی هنوز چند شرکت در بخش تاریک اینترنت فعالند و به قیمت حدود ۵ هزار دلار، گذرنامه خالی (بدون اطلاعات دارنده گذرنامه) می‌فروشند.

ایندیپندنت مطلع شده است که دستکم در یک نمونه، یک ستیزه‌جوی سابق، از این طریق گذرنامه بیومتریک به دست آورده است.

 این مسئله آشکارا برای امنیت اروپا اهمیت دارد، چرا که سفر اتباع اوکراین به بیشتر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، دیگر نیازمند ویزا نیست. گذرنامه‌های جعلی را می‌توان به آسانی شناسایی کرد، ولی گذرنامه‌های واقعی برای هویت‌های جعلی، قابل ردگیری نیستند. اینگرم گفت: «اگر مدارک از سوی یک مرجع شناخته شده صدور گذرنامه صادر شده باشد، مایه نگرانی خواهد بود.» 

ورا میرونووا، کارشناس جهادگرایی و هموند مهمان دانشگاه هاروارد، می‌گوید که این مسئله از دید هزاران ستیزه‌جوی اسلام‌گرای دوره پس از فروپاشی شوروی که به دنبال مقاصدی برای اختفا هستند، پنهان نمانده است. 

اوکراین نسبت به مقصدهای رقیب، مزایایی چند دارد: رواج زبان روسی، آشوب جنگ، غیرحرفه‌ای بودن دستگاه‌های اطلاعاتی محلی، و ریسک اندک استرداد به کشورهایی چون روسیه.

به تخمین میرونووا، «صدها» جنگجوی پیشین داعش به اوکراین نقل مکان کرده‌اند. ولی او می‌گوید که نگرانی عمده، تعداد آنها نیست.

مجموعه تروریست‌های ساکن اوکراین، ذاتا گروهی نخبه و «خود گزینشگر» است. به گفته ورا میرونووا، این انتخاب، اتفاقی نیست. کسانی که آهسته‌تر حرکت می‌کنند، به محض رسیدن به ترکیه، توقف می‌کنند. هر چه باشد، رسیدن به اوکراین، عملیاتی چند مرحله‌ای است. آن‌هایی که به اوکراین می‌رسند، افرادی خطرناک‌ترند.

به گفته ورا میرونووا، وقتی ستیزه‌جویان به اوکراین می‌رسند، به ندرت با مسئولان مشکلی پیدا می‌کنند.

او می‌گوید: «برخی از کسانی که می‌شناسم، دست کم از سال ۲۰۱۵ در اوکراین بوده‌اند و در برخورد با بوروکراسی دولتی، هیچ مشکلی نداشته‌اند.»

ال‌برا شیشانی، یکی از رهبران اصلی داعش، به مدت تقریبا دو سال ظاهرا توانست همین کار را بکند. مقام‌های اوکراین فاش نکرده‌اند که از چند وقت پیش از بازداشت او در ۱۵ نوامبر، او را می‌شناخته‌اند. بنا به یک بیانیه مطبوعاتی اس بی یو(SBU)، سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) و وزارت کشور اوکراین، دو ماه پیش از آن، به عملیاتی مشترک دست زدند. روشن نیست که چرا زودتر تصمیم به بازداشت او نگرفتند.

سرگاتسکووا که تقریبا یک تنه این موضوع را در یک سال گذشته در رسانه‌‌های اوکراین دنبال کرده است، می‌گوید که مقام‌های کشور در باره این موضوع به شکل عجیبی بی‌توجهند.

او می‌گوید: «هر بار که در مورد این موضوع مطلبی نوشتم، مقام‌های دولتی مرا به اشکال‌تراشی متهم کردند. ولی بازداشت یکی از فرماندهان  ارشد دولت اسلامی در کیف، درست جلو چشم ما، قطعا حاکی از آن است که بسیاری از مردان خطرناک دنیا اوکراین را پناهگاهی امن می‌دانند. فساد در تمام دستگاه‌های دولتی، شامل پلیس، دادگاه‌ها، دادستان‌ها، درها را برای سوء‌استفاده باز می‌کند.» 

در پاسخ ایندیپندنت،  اس بی یو هر ادعایی را در این باره که اوکراین به هر طریقی جای امنی برای تروریسم بین‌المللی باشند، تکذیب کرد. 

النا گیتلیانسکا، سخنگوی اس بی یو، گفت: «این قضاوتی اساسا نادرست است. امروزه درباره پرونده چند فرد انگشت شمار صحبت می‌کنیم؛ کسانی که می‌کوشند تا از چشم مقامات مخفی بمانند. ولی همه آنها را پیدا می‌‌کنیم  و دیپورت‌شان می‌کنیم.»

سرگاتسکووا و میرونووا، هر دو معتقدند که ستیزه‌جویانی که مورد مصاحبه‌شان بوده‌اند، دست‌کم در کوتاه‌مدت، تهدید تروریستی چشمگیری متوجه اوکراین نمی‌کنند. آنها می‌گویند، به نفع این افراد نیست که در کشور خودشان دردسر درست کنند.

ولی اگر اوکراین  تصمیم به بازداشت‌های بیشتری بگیرد، این وضع ممکن است تغییر کند. 

میرونووا گفت: «من خیلی‌هاشان را می‌شناسم که زندگی عادی دارند و مسافرکشی می‌کنند.»

«نمی‌خواهند توی خانه خودشان گند بالا بیاورند. ولی اگر گیر بیفتند، اگر وحشت کنند از این که ممکن است بازداشت شوند، مشکل بزرگی خواهیم داشت.»