هنوز احتمال دارد داعش دوباره به پا خیزد

مجموعه‌ای متحیر کننده از اسناد افشا شده وزارت اطلاعات ایران، از اقدامات ایران در داخل عراق در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، اولین ماه‌های جنگ علیه داعش، پرده برداشته است. 

آن‌طور که در گزارش «اینترسپت» که مدارک را حدود سه سال پیش به دست آورده است، و همین‌طور گزارش نیویورک تایمز آمده، این اسناد نشان می‌دهد ایران چگونه در سال‌های بعد از خروج ایالات متحده از عراق، کاملا در این کشور نفوذ کرده است؛ از جمله موفقیت آنها در استخدام ماموران عراقی سی‌آی‌ای که شغل خود را از دست داده و به دنبال کار بودند.

اما این اسناد افشا شده از یک بعد دیگر و وسیع‌تر این ماجرا نیز پرده برداشتند: تغییرات گسترده‌ای که جنگ داعش بر منطقه تحمیل کرده است.

در وهله اول ، این تسخیر موصل به دست داعش و پیشروی آنها از سوریه به سمت شرق بود که ایران را به داخل خاک عراق آورد و به شبه‌نظامیان شیعی که به طور عمده توسط رییس‌جمهور نوری مالکی کنار گذاشته شده بودند، نیرویی تازه بخشد. این نیروهای نظامی اکنون بر عراقی‌ها حکم می‌رانند و به عنوان یک نیروی نظامی و سیاسی قدرتمند، فعالانه در سرکوب جنبش دموکراسی‌خواه مردم مشارکت می‌کنند.

درگیری با داعش که حدود پنج سال به طول انجامید کاملا مناسبات منطقه را تغییر داده و باعث از بین رفتن جان و مال‌ بسیار شده است. شهرهایی از جمله موصل و فلوجه در عراق و رقه در سوریه کاملا با خاک یکسان شدند.

برای پنج سال متمادی رهبران کشورهای عربی به بهانه تهدید داعش مناسبات امنیتی خود را شدیدتر کرده و مخالفان را سرکوب کردند. احتمالا اتفاقی نیست که بعد از پایان جنگ، دموکراسی‌خواهی در منطقه و کشورهایی نظیر عراق، لبنان، الجزیره و سودان دوباره ظهور کرده است.

سیاست‌مداران عمدتا در تشخیص واقعیات جدید ناکام مانده‌ و تصمیم به مقابله با آنها گرفته‌اند. در بیشتر پایتخت‌های دنیای غرب نیز سیاست‌مداران چشمان خود را بسته و گوش‌های خود را پوشانده‌اند و به امید این که بتوانند تجارت را به روال سابق ادامه دهند به دور حاکمان خودکامه خاورمیانه مانند عبدالفتاح السیسی مصر و ولیعهد محمد بن سلمان عربستان سعودی جمع شده‌اند.

نویسندگان و روشنفکران اما عملکرد بهتری داشته‌اند. مایک گیگلیو از مجله «آتلانتیک» دوست و همکار سابق من، در کتاب جدید خود «خرد کردن ملل» به ظهور، سقوط و عواقب جنگ داعش پرداخته است.

گیگلیو در اوایل کتاب به این می‌پردازد که چگونه داعش راه‌هایی بدیع برای شیوع در سراسر منطقه یافت، راه‌هایی مانند احداث کارخانه‌های ساخت بمب ماشینی و استفاده از پهپاد‌ به عنوان ابزاری برای جنگ‌های چریکی.

او در روایت دقیق و مملو از جزئیات خود می‌نویسد: «همان پهپادهایی که در فروشگاه‌های تارگت و آمازون فروخته می‌شوند توسط داعش برای نظارت و هماهنگی خمپاره‌ها و بمب‌های ماشینی استفاده می‌شد. من بعدا فهمیدم که اتحاد کشورهای علیه داعش چقدر ناامیدانه در تلاش بود تا آن پهپادها را از طریق پارازیت انداختن بر روی ارتباطات‌شان، متوقف کند اما داعش هم متخصصان فنی خود را داشت و آنها مدام فرکانسی را که پهپادها روی آن پرواز داشتند عوض می‌کردند و همیشه یک قدم جلوتر بودند».

این جنگ نگرانی‌های امنیتی پرشماری را به جا گذاشته که هنوز به آنها رسیدگی نشده است؛ از ویرانی شهرها گرفته تا فقدان حکومتی یکپارچه در مناطقی گسترده در کشورهای عراق و سوریه و همچنین مبارزان خارجی که به دست نیروهای مختلف در این دو کشور نگاه داشته شده‌اند.

پیلار سبریان، روزنامه‌نگار اسپانیایی و دوست و همکاری دیگر، در حال به اتمام بردن پروژه طولانی دیگری است که منابع مالی آن توسط گروه بانک‌داری اسپانیایی، بانکو بیلبائو ویزکایا آرژانتاریا تأمین شده است و درباره مبارزان اروپایی داعش است که اکنون در سوریه و عراق رها شده‌اند. او مشغول نوشتن کتابی است درباره ماجراجویی‌های مردان و زنان اکثرا جوان اروپایی که کشورهای خود را ترک کردند تا به خلافت محکوم به شکست ابوبکر البغدادی بپیوندند و اکنون در بازداشت به سر می‌برند.

به‌رغم فشار دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده، دولت‌های اروپایی از پذیرش مسئولیت درباره بازداشتی‌ها سر باز می‌زنند که از نظر خانم سبریان صرفا تصمیمی سیاسی است که توسط رهبران کوته‌بین گرفته شده است.

او می‌گوید: «آنها از گروه‌های راست افراطی می‌ترسند و نگرانند که این گروه‌ها از بازگشت اعضای داعش به کشور به نفع خود استفاده کنند.»

او افزود بسیاری از کسانی که به داعش پیوستند خیلی جوان بوده و از روی هوس این تصمیم را گرفته و حتی اصلا افراطی نیستند. ولی اگر در مراکز بازداشت و تحت شرایط سخت در عراق و سوریه باقی بمانند ممکن است دیدگاه‌هایشان عوض شود.

او ادامه داد: «خطر این است که تمام این افراد در نهایت افراطی خواهند شد. آنها در زندان و کنار اعضای بلند مرتبه داعش به سر می‌برند. یک مبارز فرانسوی داعش اکنون کنار جنگجویان آلمانی، اسپانیایی و تونسی است. اکنون در عراق و سوریه یک شبکه بین‌المللی تروریستی در حال شکل‌گیری است. خلافت آینده اکنون در کمپ‌های سوریه و زندان‌های عراق در حال شکل‌گیری است».

به‌‌رغم سر باز زدن اروپا از بازگرداندن، محاکمه و حبس این جنگجویان و حتی تهدید به لغو شهروندی آن‌ها، این افراد به راحتی قادر خواهند بود به خانه بازگردند. در اواخر کتاب آقای گیگلیو، او از ملاقات‌هایش با قاچاقچیانی صحبت می‌کند که از طریق انتقال جنگجویان داعش به ترکیه و بعد به اروپا مقادیر هنگفتی به جیب زده‌اند. اعضای بلندمرتبه داعش پس از به غارت بردن اموال مردم، نفت و عتیقه‌های باستانی، ثروت فراوانی اندوخته‌اند. یکی از آن قاچاقچیان به آقای گیگلیو گفت: «اعضای داعش به راحتی می‌توانند فرار کنند.»

غرب به رهبری ایالات متحده، عادت دارد که جنگ‌هایی را به راه بیاندازد و بعد از آن سریع محل نزاع را ترک کند، کما اینکه چنین کاری را در ویتنام کرد و به دنبال بی‌ثبات کردن کامبوج و کل منطقه هندوچین بود. همین کار را در افغانستان هم انجام داد که منجر به بروز جنگ‌های داخلی چندین ساله و ظهور طالبان و القاعده شد. این کار در لیبی هم صورت گفت و غربی‌ها بعد از کمک به سرنگونی دیکتاتوری معمر قذافی، لیبی را ترک کردند، و این در حالی است که پایتخت این کشور هنوز که هنوز است در آتش جنگ می‌سوزد.

و اکنون که خلافت منطقه‌ای داعش شکست خورده، خطر این که غرب پس از پایان جنگ با داعش منطقه را ترک کند نیز وجود دارد.