در آستانه چهل‌و‌چهارمین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷، شکاف میان روحانیون سالخورده‌ای که مصمم‌اند در قدرت باقی بمانند و معترضان جوانی که می‌خواهند این رژیم را سرنگون کنند عمیق‌تر از همیشه است. بلومبرگ در مقاله‌ای به این نسل متولد پس از انقلاب می‌پردازد و در بخش‌هایی با پگاه آهنگرانی، بازیگر ایرانی، صحبت کرده و روایت او از نسلی را که اکنون علیه فراموشی ایستاده و خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی است، منعکس می‌کند.

پگاه آهنگرانی وقتی عکس‌های خانوادگی قدیمی را نگاه می‌کرد به عکسی رسید که گروهی از کودکان را نشان می‌داد، از جمله خودش را که سعی می‌کردند از درختی بالا بروند. مردی نیز جلوی تصویر بود و صورتش در عکس خط‌خطی شده بود.

اسمش غلام بود، یک دوست خانوادگی نزدیک. اما بعد، خانواده‌اش دیگر درباره غلام صحبت نکردند و او دیگر به خانه‌شان نیامد. غلام ناپدید شد. آهنگرانی بعدها فهمید که او در دهه شصت اعدام شد.

این خاطره دستمایه فیلم کوتاهی شد که آهنگرانی درباره غلام ساخت. «من سعی می‌کنم فراموش نکنم» نمود پدیده‌ای میان نسل جوان‌تر و اغلب‌ سکولار ایرانیانی است که در پادکست‌ها، مستندها، و رشتوهای توییتر به این آسیب‌های روحی شخصی و ملی می‌پردازند. این موضوع با آغاز اعتراض‌های اخیر، در پی مرگ مهسا امینی در بازداشتگاه پلیس امنیت اخلاقی، تشدید شده است.

این بازیگر ۳۸ ساله به بلومبرگ می‌گوید: «ما آرشیوهای خانواده‌هایمان را می‌گردیم و چیزی بیرون می‌کشیم. بی‌تردید بین این موضوع  و اعتراض‌ها ارتباطی وجود دارد.»

بیش از چهار دهه از انقلاب ۱۳۵۷ گذشته است، اقتصاد کشور در چرخه‌ تحریم‌های بین‌المللی و فساد دولت، صنعت انرژی که از رقبای منطقه‌ای عقب افتاده، و تولید نفتی که هرگز به سطح قبل از سال ۱۳۵۷ نرسیده، گرفتار است.

علی واعظ، مدیر «پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران»، به بلومبرگ می‌گوید رژیم جمهوری اسلامی هنوز «دستگاه سرکوب قدرتمندی دارد و مایل است از آن بدون محدودیت استفاده کند». او در ادامه می‌افزاید اما مانند اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۸۰، این روشی است که نمی‌تواند ادامه داشته باشد و خواه‌ناخواه به «نقطه سرنگونی» می‌رسد. به گفته واعظ، این می‌تواند با مرگ خامنه‌ای، انقلابی دیگر، یک رویارویی نظامی یا به احتمال زیاد، قبضه کامل قدرت به‌دست سپاه پاسداران اتفاق بیفتد.

با رادیو تراژدی همراه باشید

بیشتر جمعیت ۸۸ میلیون نفری ایران پس از انقلاب به دنیا آمده‌اند. صفحه‌های شخصی معترضان جوان در رسانه‌های اجتماعی فرهنگی دوگانه در قبال ایدئولوژی حکومت ترسیم می‌کند.

پادکست‌هایی مانند رادیو تراژدی، رادیو مرز و گازت، سانسور را دور زده‌اند و دنبال‌کننده‌هایی از ایرانیان داخل و خارج از کشور دارند.

در رادیو مرز، مرضیه رسولی رویدادهای گذشته و مسائل اجتماعی را با جمع‌آوری روایت‌های دست‌اول، بررسی می‌کند. از آغاز اعتراض‌های اخیر، او با گروهی از زنان در مورد حجاب و با ایرانیانی که در سال ۱۳۵۷ به رفراندوم جمهوری اسلامی پاسخ «نه» دادند صحبت کرده است.

موج جدید فیلم‌ها و مستندها‌ــ ساخته ایرانی‌های متولد دهه شصت‌ــ  بر آرشیوها، روایت‌ها و ویدیوهای شخصی متکی است تا رویدادهای گذشته را بررسی کنند، رویدادهایی که به‌عمد پنهان، مخفی یا مخدوش شده‌اند. فیلم فرناز و محمدرضا جورابچیان، «خانه خاموش»، به زندگی سه نسل یک خانواده در تهران می‌پردازد. فیلم «عنکبوت مقدس» علی عباسی روایت قاتلی مذهبی و متعصب است که در دهه ۱۳۷۰ در مشهد، زنان روسپی را به قتل می‌رساند.

آهنگرانی به بلومبرگ می‌گوید: «مردم دیگر فراموش نمی‌کنند و ما مدام درباره‌اش صحبت خواهیم کرد. به شرایطی که قبلا بود بازنمی‌گردیم.»

برای آهنگرانی مرور روایت‌های سرکوب‌شده ضروری است تا ترسی که بسیاری از ایرانیان با آن بزرگ شده‌اند زایل شود. او نمی‌داند چه کسی تصویر غلام را خط‌خطی و مخدوش کرده بود اما می‌داند برداشتش از آنچه به یاد می‌آورد مشابه هزاران ایرانی دیگری است که شاهد ناپدید شدن آدم‌هایی از زندگی‌شان بودند.

واعظ به بلومبرگ می‌گوید سخت‌گیری جمهوری اسلامی در چهار دهه گذشته «مدام مشروعیتش را تضعیف کرده است». او در ادامه می‌افزاید این نمایانگر «ماهیت منزوی و تنگ‌نظرانه رهبری و درک نکردن جامعه‌ای است، که برخلاف جمهوری اسلامی، به‌شدت متحول شده است».

شکست اصلاح‌طلبی

دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی آخرین نفس اصلاح‌طلبی بود، و خروج آمریکا از برجام تلاش‌هایش را نقش بر آب کرد. تحریم‌ها تشدید شدند و روحانی نتوانست به وعده‌هایش مبنی بر بهبود وضعیت آزادی‌های مدنی و مقابله با فساد عمل کند. بنا بر اعلام سازمان ملل متحد، وضعیت حقوق بشر ایران در هشت سال ریاست‌جمهوری او وخیم‌تر شد.

پس از کشتار معترضان در آبان ۱۳۹۸ و سپس سرنگونی هواپیمای اوکراینی با شلیک موشک سپاه پاسداران، ارتباط بسیاری از ایرانیان با حکومت به شکل جبران‌ناپذیری تغییر کرد و قطع شد.

در مرداد ۱۴۰۰، با ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، اصولگراها قدرت را قبضه کردند.

در اقدام سختگیرانه دیگری، رهبر جمهوری اسلامی احمدرضا رادان را که در اجرای قوانین مذهبی چهره‌ای شناخته‌شده است، به‌ سمت رئیس پلیس تهران منصوب کرد. سوسن طهماسبی، مدیر فمنا، گروهی مستقر در واشنگتن که از زنان مدافع حقوق بشر در خاورمیانه حمایت می‌کند، به بلومبرگ می‌گوید: «فکر می‌کنند به فردی نیاز دارند که بسیار خشن‌تر باشد. مسئله فقط نحوه رفتار رادان با زنان نیست، مسئله دیدگاه کلی او در مورد شهروندان ایرانی است.»

در پی اعتراض‌های اخیر، برخی از چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلبان بیانیه‌هایی منتشر و اعتراف کرده‌اند در تحقق خواسته‌های مردم شکست خورده‌اند یا خواستار بازبینی در قانون اساسی شده‌اند.

آهنگرانی می‌گوید نسل او به این نتیجه رسیده است که کل نظام باید سرنگون شود. او که سال گذشته ایران را ترک کرد، معتقد است این رژیم «باید برود». او در ادامه می‌افزاید جمهوری اسلامی هر روز با هر تصمیمی که می‌گیرد «حلقه دورش را تنگ‌تر» و بازگشت یا ترمیم چهره‌اش را ناممکن می‌کند.

آهنگرانی می‌گوید: «از نسل من انتظار می‌رفت قتل‌ها و کشتار را فراموش کند، اما حالا هرروز دارد نام مهسا را به زبان می‌آورد. ما داریم کاری برخلاف روال گذشته می‌کنیم.»