افسانه‌ها حکایت از آن دارند که وقتی کلئوپاترا اولین بار برای دیدن مارک آنتونی به تارسوس رفت، بادبان‌های بنفش قایق طلایی خود را با عطری بسیار تند آغشته کرد که عطرشان تا ساحل می‌رسید. شکسپیر آن را چنین وصف می‌کند: بادبان‌های کلئوپاترا «آنقدر معطر بودند که بادها از آن‌ها دلگیر بودند».

اشعار عاشقانه باستانی پر است از توصیف عطر و بوی معشوق. باستان‌شناس‌ها هم در اغلب محوطه‌های تاریخی شیشه‌های عطر پیدا کرده‌اند. کنجکاوی همیشگی درباره اینکه این عطرهای مصر باستان واقعا چه بویی داشتند، سرانجام به نتیجه رسید.

نقش عطرها و رایحه‌ها در مناسبت‌های مهم و زندگی روزمره مصریان باستان بسیار برجسته بود. تابلوهای هیروگلیف حکاکی‌شده بر دیوارهای معابد و حک‌شده بر طومارهای پاپیروس، گواه اهمیت سنت دیرینه رایحه‌ها و عطرها است. نفیس‌ترین محصولات خلق‌شده بخشی ضروری از پیشکش به خدایانشان شدند و شهرت جهانی یافتند.

استفاده از رایحه‌ها در دوران باستان

تمدن‌های پیشرفته بین‌النهرین و مصر از عطرها یا قسمت‌هایی از گیاهان معطر برای اهداف درمانی، آرایشی یا آیینی استفاده می‌کردند. با این حال، در آن زمان استفاده از این عطرهای ارزشمند به طبقه مرفه و دربار و روحانیون محدود بود. روغن‌های طبیعی خالص در مراسم مصر نقش مهمی داشتند. آن‌ها برای تصفیه هوا یا به عنوان قربانی برای خدایان استفاده می‌شدند. عرقیات معطر هم برای مصارف پزشکی ، حمام، روغن‌های ماساژ یا به عنوان دارو به کار می‌رفتند.

دورا گلداسمیت، مصرشناس در دانشگاه برلین، یک متخصص برجسته در مورد عطرهای مصر باستان است. او در ۱۰ سال گذشته، متون زمان فراعنه را برای یافتن اشاراتی به رایحه‌ها جست‌وجو کرده و به‌تازگی با پیروی از دستورالعمل‌هایی که یافته، بازسازی رایحه‌ها، عطرها و سایر محصولات بهداشت شخصی مورداستفاده در آن زمان را آغاز کرده است.

Copyright: Dora Goldsmith

گلداسمیت می‌گوید: «من این بازآفرینی‌ها را شروع کردم چرا که می‌خواستم متون را بهتر درک کنم. تحقیقات من بر درک دیدگاه مصریان باستان در مورد عطرها متمرکز است. آن‌ها در مورد بوها و عطرهای اطراف خود مطالب زیادی نوشته‌اند. من می‌خواستم خودم آن را تجربه کنم تا این متون و مصری‌ها را بهتر بفهمم، تا بتوانم به آن‌ها نزدیک‌تر شوم و فرهنگ آن‌ها را بهتر درک کنم.»

مصریان باستان وقتی از یک رایحه الهی سخن می‌گویند، منظورشان چیست؟ این کدامین عطرهای شگفت‌انگیزند که از باغ‌های سرسبز سرچشمه می‌گیرند و در اشعار عاشقانه آن‌ها به تصویر کشیده شده‌اند؟ آیا آن‌ها به هدف خود یعنی بوی خوش در زندگی پس از مرگ دست یافتند؟ گلداسمیت برای پاسخ تجربی به این پرسش‌ها جمع‌آوری مواد معطری را که در مطالعه خود روی کتیبه‌ها و متون باستانی شناسایی کرده بود، آغاز کرد. او سرانجام فهرستی از بیش از ۲۰۰ رایحه تهیه کرد.

عطرهای خوراکی

گام بعدی بازآفرینی برخی از این عطرها بود. او تصمیم گرفت با کیفی (kyphi)، یکی از شناخته‌شده‌ترین عطرهای مصر باستان، شروع کند. این عطر یکی از اولین عطرهایی است که تاکنون ساخته شده است. گلداسمیت می‌گوید اغلب آن را مانند بخور برای خوشبو کردن خانه‌ها یا لباس‌ها و موهای زنان می‌سوزاندند. از آنجایی که خوراکی است، از آن نوعی آدامس نیز درست می‌کردند. کیفی از این نظر منحصربه‌فرد است که انواع خاصی از آن فقط در معابد اختصاص‌داده‌شده به خدایان استفاده می‌شد که قیمتی گزاف داشت، مواد اولیه زیادی در آن به کار می‌رفت و تهیه آن سخت بود.

گلد اسمیت چهار عطر را که طبق دستورالعمل‌های حک‌شده در معابد به طور خاص برای خدایان خلق شده بودند، بازسازی کرد. گاهی از این عطرها برای مومیایی کردن ثروتمندان نیز استفاده می‌شد. او می‌گوید ساخت این نوع عطرها زمان زیادی می‌برد و معمولا به دلیل داشتن ترکیبات کمیاب و زمان‌بر بودن، گران بودند.

گلد اسمیت همچنین یک دئودورانت و ماسک صورت برای مراقبت از پوست را که در مصر باستان استفاده می‌شد، بازسازی کرده است. او می‌گوید: «این محصولات ضدباکتری و ضدعفونی‌کننده‌ و برای پوست بسیار مفیدند؛ بنابراین مطمئنا امروزه نیز جواب می‌دهند.»

البته گلداسمیت به همه  فوت‌وفن ها پی نبرده و معتقد است که برخی از جنبه‌های دستورالعمل‌ها برای همیشه یک راز باقی خواهد ماند.

شاید عطری که دانشمندان بازسازی کرده‌اند دقیقا همانی نباشد که کلئوپاترا را خوشبو می‌کرد اما اگر کسی با ماشین زمان به مصر باستان برود، همان عطر و بو را در معابد و بازارهای اطراف نیل استشمام خواهد کرد.