به نظر می‌رسد آثار منفی تحریم‌هایی که بیش از یک سال قبل علیه روسیه اعمال شد، به‌زودی بر نیروی هوایی ارتش عراق که بیش از ۲۰۰ هلی‌کوپتر آمریکایی، فرانسوی و روسی در اختیار دارد، نمایان خواهد شد. عراق حدود ۶۰ هلی‌کوپتر تهاجمی روسی از جمله میل‌‌ــ۲۴ و میل ام‌آی‌ــ۲۸ دارد که در حال حاضر ستون‌پایه نیروی هوایی عراق در عملیات نظامی علیه داعش و گروه‌های مسلح دیگر در سراسر این کشور را تشکیل می‌دهند.

تهاجم نظامی روسیه

بر اساس گزارش بازرس کل وزارت دفاع، وزارت خارجه و سازمان توسعه بین‌المللی ایالات متحده درباره عملیات «اراده آهنین» که فوریه ۲۰۲۳ منتشر شد، «جنگ اوکراین امکان دسترسی به قطعات‌یدکی هلی‌کوپترهای ام‌آی‌ــ۱۷ ساخت روسیه را برای واحدهای نیروی هوایی عراق محدود کرده است، زیرا بیشتر قطعات یادشده برای تامین نیاز نیروهای روسیه در جبهه جنگ روسیه و اوکراین استفاده می‌شوند؛ افزون بر این، محدودیت‌هایی هم برای خرید قطعات یدکی ساخت روسیه اعمال شده است».

از سوی دیگر، فواد حسین، وزیر خارجه عراق، اخیرا در اظهاراتش، به تمایل بغداد برای دریافت معافیت از تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه به منظور پرداخت حقوق شرکت‌های روسی فعال در زمینه نفت و خرید تجهیزات نظامی و ابزارهای پشتیبان برای نیروهای مسلح عراق از جمله هلی‌کوپترهای روسی، اشاره کرد. این امر نشان می‌دهد که بحران از کارافتادن هلی‌کوپترهای ساخت روسیه ارتش عراق همچنان ادامه دارد؛ مگر اینکه با توجه بحران جنگ روسیه و اوکراین، برای این معضل راه‌حلی پیدا شود.

بر اساس گزارش مزبور، «طرح فعلی عراق، خرید چهار فروند هلی‌کوپتر بل۴۱۲ ای‌پی‌اکس و ۱۶ فروند هلی‌کوپتر بل۴۱۲ ام است تا هلی‌کوپترهای جدید جایگزین ناو هلی‌کوپترهای ام‌آی‌ــ۱۷ ساخت روسیه شوند». در ادامه این گزارش آمده که علاوه بر این مدل از هلی‌کوپترهای آمریکایی، ارتش عراق به دنبال دستیابی به ۱۵ فروند هلی‌کوپتر جدید تهاجمی سبک بل۴۰۷ ام است و قصد دارد سامانه‌های موشکی، توپخانه و تجهیزات اویونیک جدید را جایگزین ناوگان قدیمی بل۴۰۷ نیروهای عراقی کند. همچنین ارتش عراق در نظر دارد ۱۵ فروند هلی‌کوپتر آموزشی جدید بل۵۰۵ را جایگزین ناوگان آموزشی قدیمی بل ۴۰۷ و او‌اچ‌ــ۵۸ کند.

اروپای شرقی

در همین حال، کریم ابوسوده، یکی از اعضای کمیته امنیتی و دفاعی مجلس نمایندگان عراق، با بیان اینکه این کشور با موافقت واشنگتن، در حال رایزنی برای تهیه قطعات یدکی نیروی هوایی خود از کشورهای اروپای شرقی است، گفت: «جنگ روسیه و اوکراین باعث شد مسکو در محاصره آمریکا و کشورهای اروپایی قرار گیرد و از آنجا که عراق هلی‌کوپترهای جنگی به‌ویژه نوع ام‌آی‌ــ۳۵ را از روسیه وارد کرده، اکنون محاصره مسکو از سوی واشنگتن و اروپا مانع ورود قطعات یدکی هلی‌کوپترها از روسیه به عراق شده است». ابوسوده افزود: «دولت و وزارت دفاع عراق در این زمینه با مسکو گفت‌وگو کرده‌اند و ما در حال حاضر منتظریم تا کشورهای اروپای شرقی که این نوع هلی‌کوپترها را در اختیار دارند، قطعات یدکی آن را با تایید آمریکا به عراق بدهند.»

هلی‌کوپترهای اروپایی و آمریکایی

کریم ابوسوده درباره تلاش برای دستیابی به هلی‌کوپترهای آمریکایی یا اروپایی توضیح داد: «نیروهای امنیتی و کمیته امنیتی و دفاعی مجلس نمایندگان قصد دارند ارتش را با هلی‌کوپترها و تجهیزات جدید مسلح کنند. البته پس از فراهم شدن بودجه لازم، ما برای دفاع از کشور و مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی به تعداد زیادی هلی‌کوپتر نیاز داریم؛ به‌ویژه اینکه داعش همچنان امنیت داخلی را تهدید می‌کند». او افزود: «امکان مذاکره برای خرید هلی‌کوپتر از ایالات متحده یا کشورهای اتحادیه اروپا وجود دارد.»

از سوی دیگر، معن‌الجبوری، کارشناس امور امنیتی و نظامی، معتقد است: «گزینه‌های دیگر این است که عراق قطعات یدکی هلی‌کوپترهای روسی را از کشورهای اردوگاه سوسیالیستی سابق یا دلالان اسلحه که توانایی فراهم کردن ابزارها و قطعات یادشده را دارند، به دست آورد.»

او با بیان اینکه عراق به طور کل به تشکیلات نظامی شرق و نظام سوسیالیستی متکی است اما پس از سال ۲۰۰۳ وارد تشکیلات نظامی غرب شد، خاطرنشان کرد: «عراق هواپیماهای اف۱۶ را وارد کرده است و در حال حاضر شرکت‌های تعمیر و نگهداری این هواپیماها در کشور حضور دارند.»

الجبوری افزود: «عراق باید خارج از چارچوب قراردادها و از طریق کشورهای سوسیالیستی سابق که جزو پیمان ورشو بودند و این نوع هلی‌کوپترها و قطعات آن را در اختیار دارند و می‌توانند در اختیار عراق قرار دهند، به دنبال تهیه قطعات یدکی برای هلی‌کوپترهای خود باشد.»

البته او خاطرنشان کرد که این گزینه نیز پیچیدگی بسیاری دارد و ممکن است با موفقیت همراه نباشد؛ «زیرا چنین اقدامی ما را در برابر مسئولیت قانونی ایالات متحده به عنوان بزرگ‌ترین شریک بین‌المللی عراق، قرار خواهد داد. به همین دلیل، این موضوع نیاز به هماهنگی بین‌المللی دارد».

وضعیت دشوار

الجبوری گفت روند انتقال پول به روسیه به دلیل ممنوعیت‌های واشنگتن، علاوه بر نظارت بر خروج دلار از عراق، دشوار است؛ بنابراین بهترین گزینه برای عراق کمک گرفتن از تسلیحات غربی و رفتن به سمت فرانسه و آمریکا برای تامین سلاح است.

جمال‌الطایی، کارشناس امنیتی، نیز معتقد است عراق تا زمانی که مشکل قطعات یدکی هواپیماهایش حل نشود، می‌تواند از هواپیماهای جنگنده آمریکایی استفاده کند. او افزود: «کشور در تامین سلاح به تسلیحات شرقی متکی است و پس از جنگ ایران و عراق، منابع تسلیحاتی متنوع شد و واردات سلاح از جمهوری چک و آلمان آغاز شد و پس از سال ۲۰۰۳ عراق وارد کردن سلاح از کشورهای غربی را شروع کرد. بنابراین بسیاری از هواپیماهای جنگی روسی ارتش عراق از جمله میگ و سوخو از دور خارج شد‌ه‌اند.»

الطایی در ادامه گفت: «عراق در حال حاضر در نبردی گسترده‌ درگیر نیست که  به وارد کردن فوری قطعات یدکی هلی‌کوپترها نیازی باشد. از این‌رو برای مدتی منتظر خواهیم ماند تا برای بحران جنگ اوکراین راه‌حلی پیدا شود و زمینه تامین قطعات یدکی موردنیاز ما فراهم شود و آن زمان به تعمیر هلی‌کوپترها خواهیم پرداخت.»

به گفته او، تنها عراق با این مشکل مواجه نیست، بلکه همه کشورهای وابسته به تسلیحات روسی از جمله رژیم سوریه هم با این چالش دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

در همین حال، صفا الاعصم، مشاور پیشین نظامی، با تاکید بر لزوم اتخاذ روشی برای تنوع بخشیدن به منابع تسلیحاتی به منظور رهایی از هرگونه غافلگیری در آینده، گفت: «عراق حق دارد قطعات یدکی هواپیماهای خود را از روسیه تامین کند، زیرا بین دو طرف قراردادهای تسلیحاتی وجود دارد، اما تصمیم آمریکا مانع از ورود قطعات یدکی تسلیحاتی به‌ویژه هواپیماها شده است».

او مهم‌ترین سلاح موردنیاز عراق را سلاح‌های ضدتروریسم برای تعقیب داعش دانست و تاکید کرد که روند تنوع تسلیحات به‌ویژه سلاح‌های ضدتروریسم ضرورتی اساسی و مبرم است.