طالبان در نزدیک به دو سال حاکمیت خود بر افغانستان، پس از وضع محدودیت‌های فراوان علیه زنان، بیشترین اقدامات را علیه میراث‌های فرهنگی و ارزش‌های تاریخی مردم افغانستان کرده‌اند.
در حاکمیت طالبان، از تجلیل و گرامیداشت جشن‌های تاریخی که از میراث‌های فرهنگی این سرزمین کهن به شمار می‌روند، بیشتر با این توجیه که گویا این آیین‌های کهن فرهنگی با اسلام تضاد دارند، جلوگیری می‌شود.
افغانستان از سرزمین‌های حوزه تمدن نوروز است و بسیاری از جشن‌های آریایی و کهن در این کشور هنوز در میان مردم رایج‌اند، اما بیش از چهل سال جنگ و گسترش افراطی‌گری مذهبی، فرصت گرامیداشت این آیین‌ها و جشن‌های کهن و تاریخی را از مردم گرفته است. با این حال، نوروز و یلدا، دو مناسبت مهم تاریخی و فرهنگی‌اند که تا پیش از سلطه طالبان بر افغانستان، در میان خانواده‌ها و در تجمع‌های بزرگ گرامی داشته می‌شدند.
همچنین، به‌ویژه در سال‌های اخیر، حلقه‌های فرهنگی و انجمن‌های ادبی، تجمع‌هایی به مناسب جشن سده برگزار می‌کردند. در کنار جشن‌های کهن تاریخی و میراث‌های فرهنگی، هنر موسیقی، معماری و نقاشی نیز در سال‌های اخیر در افغانستان رونق یافت، اما طالبان که با ویران کردن بودای بامیان در ۲۰۰۱، ستیزشان با تمدن و تاریخ حیرت و تاسف جهانیان را برانگیخت، علیه این پدیده‌ها نیز قدعلم کرده‌اند.
ناکامی طالبان در حذف یلدا و نوروز از زندگی مردم افغانستان
طالبان هم در پنج سال حکومت دور نخست از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ و هم در حدود دو سال حاکمیت دور کنونی، تلاش فراونی به خرج دادند تا نمادهای فرهنگی و بومی را که بخشی از تاریخ افغانستان است، از زندگی مردم حذف کنند. ابزار طالبان برای این کار، اسلام و مذهب است و آنچه می‌خواهند حذف کنند، «در تضاد با اسلام» و شریعت تعریف می‌کنند. از زمانی که طالبان در سپتامبر ۲۰۲۱، کابینه خود را اعلام کردند، نهادی به نام «وزارت امر به معروف و نهی از منکر» در چارچوب این رژیم ایجاد شد که هزاران ملا در سراسر افغانستان در آن جذب شدند. این ملاها وظیفه دارند «صورت و سیرت» مردم را به آنچه خودشان می‌پسندند، بدل کنند.
طالبان حتی تقویم خورشیدی را در افغانستان کنار گذاشتند و اینک از تقویم قمری استفاده می‌کنند. این اقدام نیز در راستای زدودن مناسبت‌هایی صورت گرفته است که بر اساس تقویم خورشیدی، در حافظه تاریخ فرهنگی افغانستان جای گرفته‌اند
با این حال، طالبان هنوز نتوانسته‌اند یادگارها و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را از زندگی مردم حذف کنند.
یونسکو، نهاد آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل، اوایل آذر ۱۴۰۱ اعلام کرد که یلدا در حکم «میراث مشترک فرهنگی افغانستان و ایران» در این سازمان به ثبت رسیده است. این اقدام پس از تلاش‌ها و درخواست‌های مکرر فرهنگیان ایران و افغانستان صورت گرفت.
تا پیش از فروپاشی دولت جمهوری در افغانستان، مردم در بخش‌های مختلف افغانستان، یلدا را در حکم یکی از میراث‌های کهن فرهنگی و تاریخی و نیز مناسبتی نیکو و ماندگار که از نیاکانشان به جا مانده است، با برپایی مجالس شعرخوانی گرامی می‌داشتند، اما طالبان عملا چنین محافلی را ممنوع کردند.
وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان که هزاران نفر را در سراسر افغانستان مامور نظارت بر زندگی روزمره مردم کرده است، در روزهای نزدیک به یلدا، به مغازه‌داران در شهرها هشدار دادند که اقلام موردنیاز تجلیل از شب یلدا را نفروشند. ماموران این گروه همچنین در بلندگوها از طریق خودروها و مساجد در شهرها اعلام می‌کردند که مردم باید از تجلیل یلدا خودداری کنند. یک مامور امر به معروف و نهی از منکر طالبان در شهر مزارشریف، در مورد یلدا گفت: «به جای تجلیل از یلدا به مسائل مذهبی و دینی خود بیندیشید.»
در دو سال اخیر، در روزهای نزدیک به نوروز نیز همین اقدام صورت می‌گیرد.
طالبان می‌کوشند با ممنوع کردن گرامیداشت یلدا و نوروز، مردم افغانستان را از میراث‌های فرهنگی مهمی که در سازمان ملل و یونسکو به نام این کشور به ثبت رسیده است، محروم کنند. اما به‌رغم این تلاش‌ها، مردم در خانه‌های خود یلدا و نوروز را گرامی می‌دارند و عکس‌ها و ویدیوهای آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند تا به فرمان‌های طالبان «نه» بگویند.
شهر مزارشریف که در افغانستان به «پایتخت نوروز» مشهور است، از سالیان پیش همه‌ساله میزبان جشن باشکوه نوروز بود. در بیشتر سال‌ها، مقام‌هایی از دولت‌های منطقه به این شهر دعوت می‌شدند تا شاهد برپایی جشن نوروز باشند. در جشن نوروز، ساکنان مزارشریف مهمانانی از سایر شهرها داشتند که برای شرکت در جشن به این شهر سفر می‌کردند. اما در سه سال حاکمیت نخست طالبان (۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱) و دو سال حکومت کنونی این گروه، در مزارشریف خبری از شادمانی‌ها در سال نو خورشیدی نیست.
با اینکه مبلغان طالبان جشن نوروز را به مثابه «رسم مجوسیان» محکوم می‌کنند و به مردم هشدار می‌دهند که از تجلیل آن خودداری کنند، مردم به شیوه‌های مختلف این جشن و مناسبت باستانی را گرامی می‌دارند.
در متون کتاب‌های آموزشی مدارس افغانستان که اخیرا طالبان بازبینی کرده‌اند، هیچ اشاره‌ای به میراث‌های فرهنگی، ارزش‌های تاریخی و اهمیت آن‌ها در زندگی مردم نشده است. تنها چیزهایی که طالبان دوست دارند در مدارس به کودکان تدریس شود، نماز، جهاد، شهادت و راه‌های رسیدن به بهشت است.
طالبان در راستای پیاده کردن همین نگرش، طی دوسال حکومت بر افغانستان، صدها باب مدرسه دینی را به نام «مدارس جهادی» در شهرها و روستاهای افغانستان برپا کرده‌اند. تفکر تقویت جهاد و جنگ در افغانستان، ضمن اینکه هرگونه آیین و مناسبت تاریخی و فرهنگی را نفی می‌کند، ممکن است به تولید نسلی دیگری از جهادگرایان منجر شود که به تقویت شبکه‌های تروریستی در افغانستان و کشورهای منطقه می‌انجامد.
القاعده، طالبان افغان، طالبان پاکستان، داعش خراسان و سایر گروه‌های تروریستی که ماشین جنگ را در افغانستان می‌چرخانند، در دامن همین مدارس زاده شدند و رشد کردند.
اگر برای پاسداری از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی در افغانستان تلاشی صورت نگیرد و عرصه به تسلط افکار جهادی رها شود، نسلی که اینک در مدارس طالبان آموزش می‌بینند، گردانندگان چرخه خون و خشونت در آینده خواهند بود. تقویت و احیای میراث‌های فرهنگی، می‌تواند یکی از گزینه‌ها برای زوال تفکر طالبانی و جهادی باشد، اما در افغانستان تحت حاکمیت طالبان، پرداختن به این مسائل، به مثابه دشمنی با اسلام و طالبان است.
