سال ۱۴۰۱ به آخرین ساعات و لحظاتش نزدیک می‌شود. افغانستان در این سال همچون سال ۱۴۰۰ سوژه اصلی اخبار جهان بود. گروه طالبان که از اواسط سال ۱۴۰۰ این کشور را به طور کامل قبضه کردند، با رویکرد واپس‌گرایانه خود عمده‌ترین دستاوردهای ۲۰ سال اخیر این کشور را با خاک یکسان کردند. از سوی دیگر، بحران‌ها و احتمال وقوع فاجعه انسانی، کشورهای جهان را مجبور کرد علی‌رغم مخالفت با سیاست‌های طالبان و به رسمیت نشناختن این گروه به عنوان یک دولت، روابط خود را با افغانستان و گروه طالبان همچنان حفظ کنند. با این حال، این کشور در طول سال ۱۴۰۱ تحولات و تنش‌های مختلفی را شاهد بود.
در این مجال، به مهم‌ترین وقایع سال ۱۴۰۱ نگاهی می‌اندازیم.
نوروز ۱۴۰۱
طالبان هرچند همچنان بر مخالفت با برگزاری نوروز در افغانستان اصرار دارند، نسبت به دوران قبلی حکومتشان در دهه ۹۰ میلادی، در قبال برگزاری مراسم نوروز کمتر سختگیری کردند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی طالبان، ۲۸ اسفند ۱۴۰۰ گفت که آنان نوروز را به رسمیت نمی‌شناسند اما مانع جشن گرفتن مردم نخواهند شد.
با این حال، این گروه زیاد به این وعده پایبند نماندند. روز اول سال که در افغانستان علاوه بر نوروز، روز دهقان و تعطیل رسمی است، لغو شد و طالبان به جای آن پنجم فروردین را روز دهقان نام‌گذاری کردند. آنان همچنین مانع برگزاری جهنده منسوب به حضرت علی در صحن زیارتگاه حضرت علی در مزار شریف شدند. با این حال مردم در سراسر افغانستان این مناسبت را جشن گرفتند و در کابل نیز جهنده سخی در زیارتگاهی به همین نام در مرکز کابل برافراشته شد.
نشست چهار روزه طالبان در قندهار
رهبر طالبان با آغاز سال جدید شمسی رهبران این گروه را به قندهار فرا خواند و آنان چهار متوالی پشت درهای بسته با هم گفت‌وگو کردند. در مورد این جلسه هیچ گزارشی رسمی منتشر نشد اما گفته می‌شود در این نشست، درباره تغییرات در کابینه طالبان و رویکرد این گروه برای کسب مشروعیت سیاسی در سطح جهان گفت‌وگو شد.
آغاز سال تحصیلی بدون حضور دختران
هرچند در بیشتر نقاط افغانستان سال تحصیلی از ۱۵ اسفند آغاز می‌شود، زنگ رسمی آغاز به کار مدارس روز دوم فروردین به صدا درمی‌آید. طالبان هم در آغاز فروردین، شروع سال تحصیلی در مناطق سردسیر افغانستان را اعلام کردند اما همچنان غایب بزرگ این آغاز دختران دانش‌آموز دوره متوسط به بالا بودند. طالبان همان‌طور که در سال ۱۴۰۰ به دختران بالاتر از کلاس ششم اجازه ورود به مدارس را ندادند، این روند را در سال ۱۴۰۱ هم ادامه دادند. آنان همواره ادعا کرده‌اند که این روند موقتی است اما تا آغاز سال تحصیلی ۱۴۰۲ همچنان از بازگشایی مدارس دخترانه خبری نشده است.
منع کشت مواد مخدر
رهبر گروه طالبان ۱۴ فروردین با صدور فرمانی، کشت هرگونه مواد مخدر در افغانستان را ممنوع اعلام کرد. او در این فرمان گفت که هرکس از این دستور سرپیچی کند، مجازات می‌شود. با وجود این فرمان، کشت مواد مخدر نه‌تنها کاهش پیدا نکرد بلکه افزایش نیز یافت و تنها در جنوب افغانستان در ۷۳ درصد زمین‌های قابل کشت خشخاش کاشته شد.
در همان روز (۱۴ فروردین) انفجاری مرکز معاملات ارزی در کابل را هدف قرار داد و در این حادثه ۸۲ تن زخمی شدند. یک سارق حین فرار بمب دستی همراه خود را میان جمعیت منفجر کرد.
انفجار در مدرسه پسرانه کابل
مدرسه پسرانه عبدالرحیم شهید کابل در تاریخ ۳۰ فروردین هدف یک انفجار قرار گرفت و بیش از ۳۰ دانش‌آموز جان خود را از دست دادند. در این حادثه حدود ۵۰ تن هم زخمی شدند. این خونین‌ترین حمله به یک مدرسه بود.
تنها ۱۰ روز پس از این حمله، انفجاری مهیب در مسجد خلیفه صاحب در ناحیه ششم کابل، ۶۶ تن را قربانی کرد و نزدیک به ۹۰ تن زخمی شدند. این حمله به یک محل عبادت صوفیان و درست زمانی که عبادت‌کنندگان در حال ذکر بودند، انجام شد.
در فاصله بین حمله به مدرسه عبدالرحیم شهید و حمله به مسجد خلیفه صاحب، یک انفجار مهیب هم در قندوز در شمال افغانستان نمازگزاران را هدف قرار داد و ۶۰ تن را کشت و ۳۰ تن را نیز زخمی کرد.
حمله به مسجد اهل تشیع در مزارشریف
یک حمله انتحاری به مسجد اهل تشیع در مزار شریف در اول اردیبهشت، ده‌ها قربانی به جا گذاشت. در این حمله که داعش بعدا مسئولیت آن را بر عهده گرفت، بیش از ۵۰ تن کشته و بیش ۱۰۰ تن زخمی شدند. این حمله درست در زمان برگزاری نماز جمعه رخ داد.
هم‌زمان، چند مین کنار‌جاده‌ای هم در کابل و جلال‌آباد منفجر شد که نیروهای طالبان را هدف قرار داد. تلفات این انفجارها مشخص نشد ولی طالبان ادعا کردند که تنها چهار عضو این گروه در این حوادث کشته شده‌اند.
حمله به مراسم یادبود رهبر سابق طالبان
گروه طالبان اول خرداد در شهر کابل مراسمی برای گرامیداشت یاد رهبر سابق خود، ملا اختر محمد منصور، برگزار کرد اما این محفل با حمله و انفجار به هم خورد. جبهه آزادگان در همان روز مسئولیت حمله بر این مراسم را برعهده گرفت اما روز بعد، داعش ادعا کرد که افراد مربوط به این گروه پشت حمله به مراسم بوده‌اند.
چند روز پس از این حادثه، داعش به یک عبادتگاه سیک‌ها در کابل حمله کرد و دو نفر را کشت و شش تن را زخمی کرد.
برگزاری بزرگ‌ترین نشست علمای دینی در کابل
طالبان در تاریخ ۹ تیر بزرگ‌ترین نشست علمای دینی افغانستان در شهر کابل را برگزار کردند. در این نشست که برای تجدید بیعت به رهبر طالبان ترتیب داده شده بود، ملا هیبت‌الله، رهبر گروه طالبان، هم حضور یافت. او در این محفل سخنرانی کرد اما در این سخنرانی عجیب، در حالی که پشتش به حضار بود، با آنان سخن گفت.
این نشست نیز از آسیب امنیتی در امان نماند و یک بار در روز اول نشست دو فرد مسلح به این نشست حمله کردند و بار دوم در روز سوم، سه راکت به محل برگزاری این نشست شلیک شد.
کشته شدن رهبر القاعده در کابل
جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، ۱۱ مرداد اعلام کرد که ایمن الظواهری، رهبر القاعده را که جانشین اسامه بن لادن شده بود، در شهر کابل هدف قرار گرفته و کشته شده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها، ایمن الظواهری در تاریخ ۹ مرداد در بالکن خانه‌اش هدف دو راکت پیشرفته هل‌فایر قرار گرفت و در دم جان باخت.
شاهدان هم از وقوع انفجاری مهیب در منطقه وزیراکبر خان کابل در ۹ مرداد خبر داده بودند اما کسی نمی‌دانست در این انفجار چه کسی هدف قرار گرفته بود؛ تا اینکه رهبران آمریکا مرگ الظواهری را به این انفجار ارتباط دادند.
کشته شدن مولوی انصاری در هرات
دقیقا یک ماه پس از کشته شدن ایمن الظواهری در کابل، مولوی مجیب‌الرحمن انصاری، روحانی پرسروصدا، در غرب افغانستان کشته شد. مولوی انصاری در زمان دولت‌های جمهوری به مخالفت با این دولت‌ها مشهور بود و سازمان امنیت ملی افغانستان بارها او را تحت پیگرد قرار داد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مولوی انصاری را چهره جنجالی و افراطی در هرات می‌شناختند. او پیش از سقوط افغانستان اطاعت خود را از گروه طالبان اعلام کرده بود. طالبان نیز پس سلطه بر افغانستان او را گرامی داشتند. انصاری در نشست علمای دینی گفت هرکس مخالف امارات اسلامی است، خونش مباح است.
یک حمله‌کننده انتحاری ۱۱ شهریور مواد منفجره خود را در کنار مولوی انصاری منفجر کرد و مولوی انصاری و بیش از ۲۰ تن از هوادارانش در این حمله کشته شدند.
حمله به سفارت روسیه در کابل
چهار روز پس از کشته شدن مولوی انصاری، یک حمله‌کننده انتحاری خود را میان منتظران ورود به سفارت روسیه در کابل منفجر کرد. در این حمله علاوه بر کشته شدن ۲۰ تن از شهروندان افغانستان، دو تن از دیپلمات‌های روسیه نیز کشته شدند. این حمله سفارتخانه‌های خارجی را از وضعیت امنیتی‌شان در افغانستان نگران کرد و آنان از گروه طالبان خواستند محافظت از سفارتخانه‌های خارجی را بیشتر کند.
روز خونین کاج
روز جمعه هشتم مهر، دختران و پسران پشت‌کنکوری در غرب کابل با شوروعلاقه و بی‌خبر از برنامه‌ریزی تروریست‌ها، به مرکز آموزشی کاج رفتند تا در یک امتحان آزمایشی کنکور، سطح آگاهی خود را محک بزنند اما با آغاز امتحان یک انفجار انتحاری محل آزمون را به قتلگاه دختران و پسران جوان تبدیل کرد.
سازمان‌های بین‌المللی شمار کشته‌شدگان این حمله را نزدیک به ۶۰ تن می‌دانند اما منابع مردمی تعداد نزدیک به ۱۰۰ کشته را در این حادثه اعلام کردند. این حادثه خونین‌ترین حمله تروریستی به یک مرکز آموزشی مخصوص جوانان بود.
حمله به شهروندان چینی در کابل
داعش در تاریخ ۲۱ آذر به هتلی در کابل حمله کرد که محل اقامت بازرگانان چینی بود. در این حمله شش تن کشته و تعدادی نیز زخمی شدند. تلفات این حادثه نسبت به حوادث دیگر در افغانستان کمتر بود اما تبعات گسترده‌تری داشت و بیشتر بازرگانان چینی که می‌خواستند در معادن افغانستان سرمایه‌گذاری کنند، از ترس چنین حملاتی، از افغانستان فرار کردند. حتی وضعیت دو قرارداد منعقد‌شده میان بازرگانان چینی و گروه طالبان برای استخراج معدن مس و نفت هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.
دولت چین به شهروندانش توصیه کرد حتی‌المقدور به افغانستان سفر نکنند و اگر هم می‌کنند، تدابیر امنیتی را در نظر داشته باشند.
ممنوعیت ورود دختران به دانشگاه
با نزدیک شدن زمان آغاز سال تحصیلی جدید در دانشگاه‌های افغانستان، وزارت تحصیلات عالی طالبان، ورود دختران به دانشگاه‌ها را ممنوع اعلام کرد. در نامه‌ای که این وزارتخانه روز اول دی‌ماه، به همه دانشگاه‌های دولتی و خصوصی فرستاد، دستور داده شد تا اطلاع بعدی هیچ دختری به دانشگاه راه داده نشود.
این دستور طالبان واکنش‌های زیادی در داخل افغانستان و سراسر جهان ایجاد کرد. اکثر رهبران جهان به این فرمان طالبان واکنش نشان دادند و آن را محکوم کردند.
هنوز خبر ممانعت طالبان از ورود دختران به دانشگاه‌ها سر زبان‌ها بود که با یک نامه دیگر از وزارت اقتصاد طالبان، کار کردن زنان در موسسات خصوصی داخلی و خارجی هم ممنوع شد. این نامه باعث شد بسیاری از نهادهای بین‌المللی امدادرسان به افغانستان فعالیت‌های خود را تعلیق کنند و حتی تعدادی از این نهادهای از افغانستان خارج شدند. اما طالبان بی‌تفاوت به آثار این نامه، بر دستور خود تاکید کردند و هیچ گونه تغییری در آن ندادند.
فرودگاه کابل بار دیگر در هجوم انتحاری
حمله انتحاری اوت ۲۰۲۱ که به کشته شدن ۱۷۰ تن منجر شد، از یاد هیچ شهروند افغانستان نخواهد رفت اما در ۱۱ دی‌ماه ۱۴۰۱ برابر با نخستین روز سال ۲۰۲۳، فرودگاه کابل بار دیگر صحنه یک حمله انتحاری دیگر شد. در این حادثه ۱۰ تن که بیشترشان جنگجویان طالبان بودند، جان خود را از دست دادند و بیش از ۱۵ تن هم زخمی شدند.
سفر مقام‌های بلندپایه سازمان ملل به کابل
آمنه محمد، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد، در تاریخ ۲۸ دی به کابل رفت. هدف او از این سفر متقاعد کردن طالبان به لغو دستور منع تحصیل دختران بود اما این سفر بدون هیچ دستاوردی به پایان رسید.
یک هفته پس از سفر آمنه محمد، مارتین گریفیتس، معاون دیگر دبیر کل سازمان ملل و هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه این سازمان، به کابل رفت. این سفر هم در تداوم سفر محمد و به منظور تلاش برای قانع کردن طالبان به دادن اجازه کار به زنان در موسسات بین‌المللی انجام شد اما این سفر نیز دستاورد چندانی نداشت. جز اینکه برخی موسسات توانستند تعدادی از کارمندان زن خود را نگه دارند.
نشست دبیران شورای امنیت کشورهای منطقه در مسکو
دبیران شورای امنیت کشورهای منطقه در مسکو در تاریخ ۱۹ بهمن در مورد افغانستان نشستی تشکیل دادند. در این جلسه از گروه طالبان دعوت نشد. محور اصلی این جلسه تهدید‌های افراط‌گرایانه نشا‌ت‌گرفته از افغانستان به کشورهای همسایه‌اش بود. دبیران شورای امنیت کشورهای منطقه از طالبان خواستند تا جلو گسترش افراطی‌گری از داخل خاک افغانستان به کشورهای همسایه را بگیرند.
کشته شدن نخستین فرمانده بلندپایه طالبان در افغانستان
یک حمله‌کننده انتحاری روز پنجشنبه ۱۸ اسفند با جلیقه انفجاری وارد دفتر استاندار بلخ در شمال افغانستان شد. او بدون بررسی امنیتی لازم، خود را به دفتر داود مزمل، استاندار طالبان در بلخ، رساند و جلیقه انفجاری‌اش را منفجر کرد. در این حمله، داود مزمل، یکی از فرماندهان مطرح طالبان و استاندار بلخ درجا کشته شد و معاون استاندار و حمدالله وثیق، مدیرعامل تلویزیون دولتی افغانستان، نیز زخمی شدند. این نخستین مورد از تلفات فرماندهان ارشد طالبان در نزدیک به دو سال گذشته بود. مسئولیت این حمله را داعش به عهده گرفت.
