افغانستان هرچند از گذشته‌های دور بهشت امن تروریست‌ها و جهادگرایان است، اما سلطه طالبان بر این کشور، خطر جهادگرایی و تروریسم را در منطقه و جهان تقویت کرده است. یک مرکز پژوهشی اروپایی با عنوان (European Eye on Radicalization) در گزارش جدیدی می‌گوید حضور تروریست‌های بین‌المللی در افغانستان زیر سلطه طالبان، خطرات بزرگی را متوجه آینده اروپا و آسیا کرده است که از هم‌اکنون باید به آن دقت شود.
نویسنده این گزارش که آنتونیو جستوزی، یک پژوهشگر امور تروریسم و بینادگرایی است، می‌نویسد که مهم‌ترین گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان داعش خراسان و القاعده‌اند که برنامه‌هایی برای توسعه فعالیت در بخش‌های مختلف جهان دارند و اهداف جهادی‌شان به افغانستان و کشورهای منطقه خلاصه نمی‌شود.
در این گزارش آمده است که گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان، حرکت اسلامی ازبکستان، کتائب امام بخاری، جماعت انصار‌الله، لشکر طیبه، جیش محمد و تروریست‌هایی از ایالت سن کیانگ چین در افغانستان حضور دارند. هرچند این گروه‌ها به دلایل مختلف ازجمله اهداف محلی، تهدیدی برای سایر کشور ازجمله اروپا به شماره نمی‌روند، اما همکاری نزدیک با القاعده دارند و حتی برخی از اعضای آنان به استخدام القاعده درآمده‌اند.
آمار دقیقی از تعداد اعضای القاعده در افغانستان وجود ندارد، اما یک گزارش ناظران سازمان ملل متحد تعداد آنان را حدود ۱۸۰ تا ۴۰۰ نفر ذکر کرده است، اما حدس زده می‌شود که شمار اعضای القاعده در افغانستان تا ۶۰۰ نفر می‌رسد که بخشی از آنان شهروندان پاکستان و افغانستان‌اند و شمار دیگری از کشورهای مختلف جهان ازجمله از کشورهای عربی‌اند.
براساس این گزارش، شعبه مرکزی القاعده در افغانستان حضور دارد و شاخه جنوب آسیای القاعده نیز از افغانستان مدیریت می‌شود. ایمن الظواهری، رهبر پیشین القاعده، در ۳۱ ژوئیه در حمله هوایی نیروهای آمریکایی در یک خانه متعلق به سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله طالبان، کشته شد.
بدخشان، پایگاه اصلی القاعده در افغانستان
پیش از این گزارش شده بود که اعضای القاعده بیشتر در استان‌های شرق افغانستان ازجمله ننگرهار، نورستان، کنر و لغمان که هم‌مرز با پاکستان‌اند حضور دارند، اما در گزارش مرکز پژوهشی اروپایی درباره بنیادگرایی آمده است که در پایگاه اصلی القاعده در بدخشان که استانی در شمال شرق افغانستان و در مرز با تاجیکستان قرار دارد، حدود ۹۰۰ نفر متشکل از اعضای القاعده، جماعت انصار‌الله (تروریست‌های تاجیکستانی) و حرکت اسلامی ازبکستان و کتائب امام بخاری حضور دارند.
این گزارش می‌افزاید که به‌دلیل حضور سیف‌العدل، رهبر القاعده در ایران، اخیرا شماری از اعضای این گروه به‌دلیل ترس از همدستی رهبر القاعده با رژیم حاکم در ایران، به داعش خراسان ملحق شده‌اند.
داعش خراسان، بزرگ‌ترین تهدید علیه منطقه و جهان
داعش خراسان که در ماه‌های اخیر عملیات‌های مرگباری را در افغانستان سازماندهی و اجرا کرده است، از گروه‌های تروریستی خطرآفرین برای منطقه و جهان است. در مورد تعداد اعضای این گروه آمار متفاوتی منتشر شده است. منابع اطلاعاتی روسیه شمار اعضای داعش خراسان را تا حدود شش هزار نفر تخمین زده‌اند، اما سازمان ملل معتقد است که اعضای این گروه بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفرند. برخی دیگر از گزارش‌ها، شمار اعضای این گروه را تا ۴۵۰۰ نفر اعلام کرده‌اند.
طالبان هیچ‌یک از این آمارها را قبول ندارند و ادعا می‌کنند که داعش در افغانستان سرکوب و مهار شده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، اخیرا در مصاحبه با صدای آشنا گفت نزدیک به ۱۹ ماه سلطه طالبان بر افغانستان، حدود ۱۵۰۰ عضو داعش خراسان کشته و حدود هزار نفر دیگر بازداشت شده‌اند.
آنتونیو جستوزی معتقد است که بیش از یک‌چهارم اعضای داعش خراسان پاکستانی‌اند و در صفوف این گروه افرادی از برخی کشورهای اروپایی ازجمله بلژیک و فرانسه نیز حضور دارند. شماری از شهروندان کشورهای آسیای میانه و افغان نیز در گروه داعش خراسان حضور دارند.
آیا داعش و القاعده توانایی اقدام علیه امنیت اروپا را دارند؟
کشته شدن رهبر القاعده در کابل، موقعیت این گروه را نسبت به قبل تضعیف کرد. جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، هنگام اعلام خبر کشته شدن ظواهری گفت که نیروهای آمریکایی دشمنان آمریکا را در همه جا زیر نظر دارند و این توانایی را دارند که اهداف تروریستی را در هر جای جهان خنثی کنند.
براساس گزارش ناظران سازمان ملل، شماری از تروریست‌های عرب عضو القاعده در بهار ۲۰۲۲ همراه با ایمن الظواهری به کابل رفتند و گمان می‌رود این افراد پس از کشته شدن ظواهری همچنان در افغانستان باقی مانده‌اند.
القاعده با شبکه حقانی به رهبری سراج‌الدین حقانی که از جناح‌های قدرتمند طالبان است، رابطه نزدیک دارد و ایمن الظواهری در خانه‌ای متعلق به سراج‌الدین حقانی زندگی می‌کرد. هرچند اعتقاد بر این است که رهبر کنونی القاعده در ایران به سر می‌برد، اما تاکنون مشخص نیست که سیف‌العدل توانسته است به هسته القاعده در افغانستان کمک کند یا خیر.
با این حال، عناصر این گروه در سومالی و مالی قوی‌تر از شاخه مرکزی این گروه در افغانستان است. هرچند تاکنون طالبان در ظاهر تمایلی به همکاری و حمایت از القاعده نشان نداده‌اند و همواره تاکید می‌کنند که مانع استفاده از خاک افغانستان علیه امنیت جهان می‌شوند، اما از القاعده نیز تاکنون حرکتی که بیانگر اقدامی علیه اروپا یا غرب باشد دیده نشده است. ارزیابی آنتونیو جستوزی نشان می‌دهد که القاعده به‌دلیل تعهدی که به طالبان دارد، از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری استفاده نمی‌کند، چون این گروه توانایی مستقل عمل کردن را ندارد.
اما در‌مورد داعش این مسئله صدق نمی‌کند. داعش خراسان در سال ۲۰۲۲، سه بار به خاک ازبکستان و تاجیکستان حملات راکتی انجام داد و نشان داد که قصد استفاده از خاک افغانستان برای حمله علیه کشورهای دیگر را دارد. همچنین حمله داعش به نمازگزاران در شیراز که در آبان ۱۴۰۱ رخ داد نیز بیانگر تلاش این گروه بر ضربه زدن به کشورهای همسایه افغانستان است.
با این حال، تنها تهدید بالقوه مستقر در افغانستان که می‌تواند امنیت کشورهای غربی را نیز به خطر بیندازد، گروه داعش خراسان است. ژنرال مایکل اریک کوریلا، فرمانده فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام)، در ۲۳ مارس گفت داعش خراسان ممکن است تا شش ماه آینده توانایی حمله به منافع آمریکا را به دست بیاورد.
شماری از اعضای داعش اخیرا از کشورهای سوریه و عراق به افغانستان رفته‌اند. آنان با طی کردن مسیر ترکیه و ایران، خودشان را به هسته‌های مرکزی داعش خراسان در افغانستان رسانده‌اند. حمله‌های مرگبار اخیری که در افغانستان صورت گرفت را برخی شهروندان تاجیکستانی و پاکستانی که در صفوف داعش حضور دارند انجام دادند.
تقویت روزافزون داعش در آفریقا و آغاز مجدد فعالیت‌های این گروه در برخی از مناطق سوریه و عراق نشان می‌دهد که توانایی نظامی داعش به‌تدریج در حال افزایش است. در عین حال بازگشت طالبان به قدرت، به دیگر جریان‌های تندروی اسلامی جرات بخشید تا فعالیت‌های خود را برای برپایی رژیم‌های اسلامی گسترش دهند.
گروه طالبان با سلطه بر افغانستان در میان جهادگرایان در خاورمیانه محبوب شده‌اند و گروه‌های جهادی تلاش می‌کنند با الهام از طالبان، در کشورهایشان رژیم مشابه امارت اسلامی برپا کنند.
با این حال، آنتونیو جستوزی در‌مورد سطح تهدیدها علیه اروپا از افغانستان می‌نویسد: «سطح تهدید علیه اروپا و خاورمیانه از سوی گروه‌های جهادی مستقر در افغانستان در مقایسه با وضعیت قبل از اوت ۲۰۲۱ تغییر زیادی نداشته است. القاعده همچنان به توافق خود با طالبان مبنی بر عدم صدور جهاد به خارج پایبند است. داعش خراسان همچنان بر مبارزه خود علیه طالبان متمرکز است و این می‌تواند در آینده تغییر کند.»
الهام گرفتن جهادگرایان از عملکرد ضد حقوق بشری طالبان می‌تواند به تقویت جهادگرایی در منطقه و اروپا منجر شود. در کنار این، تقویت روزافزون داعش خراسان که از کشورهای مختلف سربازگیری می‌کند، خطر حمله به منافع غرب را افزایش داده است.
تداوم حمله‌های داعش در افغانستان تمامی ادعاهای طالبان را مبنی بر زمین‌گیر شدن این گروه نقض کرده است. در حالی که تاکنون هیچ دولتی در جهان رژیم طالبان را به رسمیت نشناخته و راه‌های تعامل رسمی میان طالبان و جهان بسته است، گروه‌های تروریستی در این کشور در حال قدرت گرفتن‌اند. این خطر که افغانستان طالبانی به پناهگاه تروریسم بین‌المللی تبدیل شود، اکنون به واقعیتی تبدیل شده که پیامدهای آن آمریکا و اروپا را نگران کرده است.
