«بنیاد شهید فهیم دشتی» روز سه‌شنبه، ۲۲ فروردین (۱۱ آوریل)، نتایج یک نظرسنجی درباره وضعیت خبرنگاران، رسانه‌ها، آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات در یک سال گذشته در افغانستان را منتشر کرد. این نظرسنجی نشان می‌دهد که در افغانستان زیر سلطه طالبان، هیچ قانونی در حمایت از آزادی بیان و رسانه‌ها عملی نمی‌شود و همه معیارهای آزادی بیان سیر نزولی دارند.

در این نظرسنجی با بیش از ۸۰ خبرنگار در استان‌ها و شهرهای مختلف افغانستان مصاحبه شده است که ۹۹درصد آنان گفته‌اند به‌دلیل فشارها و تهدیدهای طالبان، در انتخاب موضوع، نوع پرداختن به آن و انتشارش، استقلال ندارند. این خبرنگاران از محدودیت در انتشار مطالب و نبود مصونیت پس از انتشار، شاکی‌اند.

درحالی‌که کثرت‌گرایی در رسانه‌های افغانستان یکی از دستاوردهای مهم بیست سال اخیر به شمار می‌رفت، اکنون خبرنگاران می‌گویند طالبان رسانه‌های داخل افغانستان را به یک ساختار یک‌دست و مطابق امیال این گروه تبدیل کرده‌اند. در این گزارش، ۹۹درصد از مصاحبه‌شوندگان گفته‌اند که کثرت‌گرایی از رسانه‌های افغانستان حذف شده است، به این معنا که طالبان دسترسی خبرنگاران، رسانه‌ها و نیز مردم را به رسانه‌های خارجی قطع کرده‌اند و همچنین منتقدان و کسانی را که در رسانه‌ها از سیاست‌های طالبان تمجید نمی‌کنند، به زندان می‌اندازند و با گرفتن اعتراف اجباری و شکنجه آنان را وادار به سکوت می‌کنند. 

این درحالی است که وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان مدعی شده که قانون رسانه‌های همگانی افغانستان را پذیرفته و این قانون در کشور اجرا می‌شود. در قانون رسانه‌های همگانی افغانستان، استقلال عمل رسانه‌ها یکی از اصول اساسی است، اما خبرنگاران افغان در این نظرسنجی گفته‌اند که رسانه‌ها «به‌دلیل تهدید مداوم طالبان» مجبورند محتوای مطالب را سانسور کنند و در انتشار آن‌ها رضایت طالبان را مد نظر داشته باشند. 

بر اساس یافته‌های این نظرسنجی، هرچند شماری از رسانه‌ها پس از سلطه طالبان بر افغانستان به فعالیتشان ادامه دادند، اما تغییرات فاحشی در سیاست آن‌ها به وجود آمده است. نتیجه این نظرسنجی نشان می‌دهد که طالبان برای کنترل فضای رسانه‌ای افغانستان، از تهدید، بازداشت، اعتراف اجباری و خشونت استفاده و خبرنگاران و رسانه‌ها را مجبور می‌کنند تا از نشر مطالب خلاف سیاست‌های طالبان یا در انتقاد از آن‌ها، خودداری کنند.

علاوه‌بر این، خبرنگاران در داخل افغانستان، از محدودیت شدید در دسترسی به اطلاعات نیز شاکی‌اند. نتایج نظرسنجی بنیاد شهید فهیم دشتی، نشان می‌دهد که پس از سلطه طالبان بر افغانستان، نه‌تنها خبرنگاران اجازه تجسس و تحقیق درمورد سوژه‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی را ندارند، بلکه رسانه‌ها نیز جرات پخش و انتشار این اطلاعات را به‌دلیل تهدیدهای طالبان ندارند و به همین دلیل، مردم افغانستان به‌طور عمومی از حق قانونی دسترسی به اطلاعات محروم شده‌اند.

در این گزارش آمده است: «به‌صورت عموم، وضعیت کار خبرنگاری، آزادی بیان، حق دسترسی به اطلاعات و حق چرخش معلومات در تحت حاکمیت طالبان، بسیار بحرانی و با انواع تهدیدها روبروست که می‌تواند برای آزادی بیان در افغانستان که هنوز نوپا بود، کشنده تمام شود.»

این نظرسنجی نشان می‌دهد که آمار ثبت‌شده از میزان تهدید و خشونت علیه خبرنگاران نسبت‌به آنچه در واقعیت مسئله وجود دارد، کمتر است و علت آن، ترس از انتقام‌جویی مجدد طالبان و تهدیدها و فشارهای مداوم افراد این گروه است. 

گزارش سالانه مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۱ خورشیدی، ۲۳۸ مورد تهدید، ارعاب و خشونت علیه خبرنگاران به ثبت رسیده است که شامل ۱۱۳ مورد بدرفتاری، تهدید و توهین و دست‌کم ۸ مورد خشونت فیزیکی و شکنجه و ۹۴ مورد بازداشت موقت خبرنگاران است.

بر اساس گزارش بنیاد شهید فهیم دشتی از نتایج نظرسنجی اخیر، سیاره دشتی، مسئول این بنیاد، گفته است که در کنار نقض معیارهای آزادی بیان در افغانستان، وضعیت امنیتی خبرنگاران نیز روزبه‌روز بحرانی‌تر می‌شود. او افزود: «با آنکه به‌دلیل کم‌شدن تعداد رسانه‌ها، کم‌شدن تعداد خبرنگاران، بازتاب‌نیافتن شکایات، عدم موجودیت مراجع درج شکایات و ترس و تهدید حاکم بر فضا، در تعداد وقایع درج‌شده‌ خشونت نسبت‌به خبرنگاران از نظر کمی یک کاهش کاذب به میان آمده، اما کیفیت تهدید به‌مراتب بلند رفته و سبب نقض صریح و سازمان‌یافته آزادی بیان شده است.»

بنیاد شهید فهیم دشتی یک سازمان غیرانتفاعی در دفاع از آزادی بیان و رسانه‌ها در افغانستان است که در دولت فدرال کانادا ثبت شده و به پاس فعالیت‌های درخشان فهیم دشتی، روزنامه‌نگار معروف افغانستان که در سپتامبر ۲۰۲۱ به‌دست طالبان در استان پنجشیر کشته شد، به اسم او نام‌گذاری شده است.