مذاکرات پر فراز و نشیب بین ایران و قدرت‌های غربی بر سر برنامه هسته‌ای تهران به‌دلیل نرسیدن دو طرف به توافق و شرایط داخلی ایران و منطقه متوقف شده است.
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، ایران را مقصر «فرصت‌سوزی» برای بازگشت بر سر میز مذاکره می‌داند و می‌گوید انجام این مذاکرات دیگر در اولویت دولت بایدن قرار ندارد.
هم‌زمان به نظر می‌رسد ایران با ساختن سلاح هسته‌ای فاصله چندانی ندارد. بازرسان سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای گفته‌اند ایران اورانیوم را تا ۸۴ درصد غنی‌سازی کرده و دیگر تا ۹۰ درصد غنی‌سازی لازم برای ساختن بمب هسته‌ای، فاصله‌ایی باقی نمانده است.
به گزارش کانورسیشن، ارتشبد مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش ایالات متحده، اواخر ماه مارس خطاب به کنگره گفت ایران می‌تواند در «کمتر از دو هفته» مقدار کافی مواد اولیه شکافت‌پذیر برای ساختن بمب داشته باشد و تا چند ماه دیگر نیز به سلاح هسته‌ای دست خواهد یافت.
با توجه به این پیشروی‌ها، آیا جایی برای رسیدن به توافق باقی می‌ماند؟
چشم‌انداز تونلی در مذاکرات هسته‌ای
در دو سال گذشته، هم ایالات متحده و هم اتحادیه اروپا، عزمشان را برای احیای توافق هسته‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ آن را فسخ کرده بود جزم کردند، توافقی که از آن با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یاد می‌شود.
اما تلاش‌های غرب تاکنون نتیجه‌بخش نبوده است و طبق گزارش‌ها، عامل آن «تقاضاهای حداکثری» ایرانی‌ها، ازجمله حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست نهادهای تروریستی خارجی ایالات متحده بوده است.
به‌رغم این موضوع، اتحادیه اروپا معتقد است برجام همچنان «تنها راه» پرداختن به برنامه هسته‌ای ایران است. ایالات متحده نیز به‌رغم خارج کردن این مذاکرات از اولویت خود، تمایلی ندارد رسما مرگ این توافق را اعلام کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اما به نظر می‌رسد در این چشم‌انداز تونلی، تغییراتی که از سال ۲۰۱۵ تاکنون صورت گرفته است و نیز الگوی کلی‌تر تصمیم‌گیری در ایران در نظر گرفته نمی‌شود.
به گزارش کانورسیشن، استدلال مدافعان این توافق اغلب این است که ظرفیت‌های هسته‌ای ایران را به‌شدت مهار کرده، اما درواقع برنامه هسته‌ای تهران ظرف مدت دو سال توسعه یافته است. اخیرا نیز یکی از خبرگزاری‌های مرتبط با سپاه پاسداران آشکارا اعلام کرد: «ایران به دلایل منطقی نمی‌تواند درهای خود را به روی روش‌های علمی ساختن بمب ببندد.»
حالا سوال بزرگ این است که حرکت بعدی رهبران ایران چه خواهد بود؟ ویلیام برنز، مدیر سی‌آی‌ای (CIA)، در ماه فوریه گفت به اعتقاد او رهبر ایران هنوز در‌مورد ساختن سلاح هسته‌ای تصمیم نگرفته است.
حال باید دید رهبران ایران به چه می‌اندیشند؟ برای پاسخ به چنین سوالی، یکی از ملاک‌های مهمی که عمدتا نادیده گرفته شده، الگوی تصمیم‌گیری در تاریخ ایران است.
تاریخچه تعاملات طاقت‌فرسا
پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ رهبر جمهوری اسلامی ایران رویکردی محتاطانه و محافظه‌کارانه‌ای برای گرفتن تصمیمات بزرگ اتخاذ کرده است. این روند طولانی تصمیم‌گیری در ایران در نگرانی از بقای درازمدت حکومت ریشه دارد که در چهار دهه گذشته با تهدیدهای داخلی و خارجی روبرو بوده است. مثلا در جریان جنگ دهه ۱۳۶۰، هشت سال طول کشید تا جمهوری اسلامی آتش‌بس و مذاکرات صلح با عراق را بپذیرد.
به‌علاوه، درپی افشای برنامه هسته‌ای این کشور در سال ۲۰۰۳، یک دهه طول کشید تا مقام‌های ایران برای مذاکرات جدی بر سر توافق هسته‌ای با ایالات متحده و سایر قدرت‌های جهان آماده شوند.
همچنین درحالی‌که ایران اولین بار در اواسط دهه ۱۳۸۰ در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، سیاست «نگاه به شرق» را مطرح کرد، این کشور تا پیش از سال ۱۳۹۴ توسعه سیاست‌های عمده در‌این‌باره را شروع نکرد. این اقدام‌ها شامل همکاری‌های نظامی با روسیه در سوریه و حالا در اوکراین و نیز توافق بلندمدت اقتصادی، نظامی و امنیتی با چین می‌شود.
اما ساختن سلاح هسته‌ای قطعا پرپیامدترین تصمیم راهبردی رهبران جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ خواهد بود.
غرب چه می‌تواند بکند؟
تاکنون کندی روند تصمیم‌گیری رهبری ایران در جلوگیری از جنگ‌افزاری شدن برنامه هسته‌ای نقش چشمگیری داشته است.
با توجه به تدوام اعتراضاتی که در حال حاضر ایران را دستخوش آشوب کرده است، این تنگنای ایجاد‌شده برای رهبری این کشور می‌تواند فرصتی برای قدرت‌های غربی فراهم کند.
ماه‌ها اعتراض که درپی کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد شعله‌ور شد، به افول مشروعیت حکومت در داخل کشور سرعت بخشید و دور جدیدی از تحریم‌های جامعه بین‌المللی را به همراه آورد.
به گزارش کانورسیشن، اگر کشورهای غربی از وسواسشان برای احیای برجام دست بردارند و از طریق فشار دیپلماتیک و اقتصادی به حمایت از اعتراضات مردم ایران ادامه دهند، این پیام به رهبران جمهوری اسلامی ایران ارسال می‌شود که تهدید موجودیت حکومت به عوامل نظامی محدود نمی‌شود و به‌طور فزاینده‌ای از داخل کشور هم سرچشمه خواهد گرفت.
توجه به این نکته مهم است که مقام‌ها و رسانه‌های تندروی ایران در میانه اعتراضات نیز بارها تاکید کردند توافق هسته‌ای نمرده است و مذاکرات ادامه دارد، درحالی‌که اکثرشان قبلا با هرگونه معامله‌ای با غرب مخالفت کرده بودند. این نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی برای خطراتی که شکست مذاکرات هسته‌ای می‌تواند به بار بیاورد، مثل تشدید اعتراضات در صورت ایجاد شوک اقتصادی دیگر، آمادگی ندارد.
به گزارش کانورسیشن، بنابراین هر‌چه مدت بیشتری طول بکشد تا توازن قدرت بین مردم و دولت ایران پدید آید، احتمال اینکه حکومت در آینده نزدیک درباره تسلیحات هسته‌ای تصمیم قاطعانه‌ای بگیرد کمتر می‌شود. درنتیجه، اهرم نیرومندی برای غرب فراهم می‌شود تا در درازمدت توافقی موثرتر و قوی‌تر را تضمین کند.
