یک کارشناس حوزه اقتصاد در ایران، روز یکشنبه دهم اردیبهشت، وعده اخیر صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر ایجاد ۵۰۰ هزار شغل در شش ماهه اول سال جاری را «دست‌نیافتنی» و وعده‌ای پوچ برای عوام‌فریبی خواند.

ایجاد یک‌میلیون شغل در سال، یکی از شعارهای اصلی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ بود که مانند سایر شعارهای تبلیغاتی دولت سیزدهم، محقق نشد و تنها به «عددسازی» و فرار از واقعیت منجر شد.

خبرگزاری‌های اقتصادی در ایران مانند اکوایران و تجارت‌نیوز در گزارش‌های خود عنوان کرده‌اند که از پاییز سال ۱۴۰۰ تا پاییز ۱۴۰۱، رقم خالص اشتغال ایجاد شده در ایران برابر با ۲۷۴ هزار و ۸۸۳ نفر بوده است که این تحقق ۲۶ درصدی وعده انتخاباتی نیز با دست‌کاری فرمول محاسبه، مثل کاهش عدد ساعات کاری برای شاغل نامیدن یک شهروند، یا پنهان کردن آمار واقعی مشاغل نابودشده، تحقق یافته است.

احسان سلطانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کار ایران، ایلنا، می‌گوید:«ما نه‌تنها رشدی در اشتغال نداشتیم، بلکه افت شدید هم داشته‌ایم. با این اوصاف باید بگویم احتمالا طی یک سال گذشته یک‌میلیون شغل از دست داده‌ایم، ایجاد یک‌میلیون شغل پیشکش.»

او در‌خصوص ادعای دولت مبنی بر ایجاد نیم میلیون شغل در شش ماه ابتدایی سال جاری، به ایلنا گفت: «زمانی می‌توانستیم بگوییم بالا رفتن آمار اشتغال نتیجه ایجاد یک‌سری مشاغل خدماتی مثل پیک موتوری، دلالی و مشاغلی مثل نوسان‌گیری در بورس است. یا زمانی می‌گفتیم با تعریف جدید از اشتغال که هرکس چهار-پنج ساعت در هفته کار کند شاغل به حساب بیاید، آمار اشتغال بالا رفته است، اما امروز حتی این را هم نمی‌توانیم بگوییم. درواقع حتی نمی‌توانیم ادعا کنیم که در بخش خدمات شغل ایجاد شده است، چه برسد به ایجاد شغل در بخش تولید و صنعت.»

این اقتصاددان در ادامه افزود: «با توجه به رکودی که در بازار وجود دارد و به زمین افتادن خیلی از کسب‌وکارها و تولیدی‌ها، نمی‌توان چنین ادعایی را پذیرفت. بسیاری از تولیدی‌های پایین‌دستی مثل پوشاک، کفش‌سازی و صنایع، به‌شدت در وضعیت اشتغال‌زایی بدی هستند و با ریزش مواجه‌اند. کسب‌وکارهای اینترنتی هم وضعیت مناسبی ندارند. چندصدهزار کسب‌وکار اینترنتی که بر اساس تعریف رسمی از اشتغال، جزو آمار به حساب می‌آیند، عملکرد خوبی ندارند. از طرفی به خاطر رکود در بازار، حمل‌ونقل هم کاهش پیدا کرده است.»

به‌رغم ادعای وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره ایجاد «یک‌میلیون شغل» در سال ۱۴۰۱، معاون اشتغال وزارت گفت این آمار مربوط به «ثبت خدمات در سامانه اشتغال» است و «تا به ثمر رسیدن آن زمان لازم است».

از سوی دیگر، گزارش مرکز آمار ایران نیز نشان می‌دهد برخلاف اظهارات مقام‌‎های دولت، در فصل زمستان «۶۳۴ هزار نفر» بر شمار بیکاران افزوده شده است و نرخ بیکاری نیز در زمستان ۱۴۰۱ در قیاس با زمستان سال پیش از آن، دست‌کم ۱.۵ درصد افزایش یافته است.

احسان سلطانی به «دست‌کاری آمار بانک مرکزی از سوی دولت» هم اشاره کرده است؛ «شعار دادن آسان است. اگر دولت راست می‌گوید، آمار بانک مرکزی را دست‌کاری نکند و آمار نقدینگی را منتشر کند. همه این‌ها نشان می‌دهد که وضع از آنچه فکر می‌کنیم هم وخیم‌تر است و مشخص نیست به چه امیدی و با کدام چشم‌انداز چنین شعارهایی داده می‌شود. ما در بدترین شرایط چند سال اخیر به سر می‌بریم. همان مسیر و سیاست اقتصادی که از چند سال پیش آغاز شده در این دولت نیز ادامه دارد و با این رویه شغل ایجاد نمی‌شود.»

در وضعیت بحرانی اقتصاد ایران با تورمی افسارگسیخته و رکود عمیق بازار، صاحبان سرمایه در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا سرمایه‌های خود را به‌جای صنعت و بازار، تبدیل به دلار و طلا کنند تا مانع از کاهش ارزش آن بشوند.

سلطانی می‌گوید: «در چنین وضعیتی اشتغال چگونه ایجاد شده است؟ ادعای ایجاد نیم میلیون شغل قابل‌قبول نیست و آنچه در واقعیت و پژوهش‌های میدانی می‌بینیم، چیز دیگری است. زمان کلی‌گویی و شعار دادن تمام شده است. دولت با عدد و رقم بگوید چه شغلی در کدام بخش‌ها ایجاد شده است! جزئی و دقیق بگویند و آمار واقعی بدهند. به این سوال ما پاسخ دهند که در شرایط رکود و بعد از اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی، چگونه شغل ایجاد شده است؟ وقتی نرخ تورم افزایش، توان خرید مردم کم می‌شود و مصرف پایین می‌آید، چگونه می‌توانیم بگوییم شغل ایجاد شده است؟ آمار بانک مرکزی از مردادماه به‌روز نشده و صرفا آمار قیمت مسکن را منتشر می‌کنند.»

بر اساس آخرین گزارش‌های مرکز آمار ایران، «جمعیت شاغلان ۱۵ ساله و بيشتر» در زمستان ۱۴۰۱، معادل ٢٣ ميليون و ٤٣٦ هزار نفر بوده است، در حالی که این تعداد در پاییز گذشته ۲۴ میلیون و ۷۰ هزار نفر اعلام شده بود. بر این مبنا، در زمستان ۱۴۰۱ در قیاس با پاییز همین سال، ۶۳۴ هزار نفر بر شمار بیکاران افزوده شده است.

احسان سلطانی همچنین با اشاره به ریزش اشتغال در حوزه‌های کشاورزی و صنعت افزود: «در بخش ساختمان‌سازی هم کاهش ساخت‌وساز طی سال‌های گذشته، سبب کاهش اشتغال شده است. وضعیت کسب‌وکارهای خرد هم که مشخص است. اشتغال یا باید در بخش صنعت و کشاورزی یا خدمات باشد؛ وقتی همه این بخش‌ها وضعشان مشخص است، چگونه مدعی ایجاد این تعداد شغل هستند؟ شاید هم دولت برای عده‌ای شغل دولتی ایجاد کرده که ما از آن خبر نداریم!»

قیمت ریالی ارزهای خارجی و همچنین نرخ تورم طی یک سال گذشته در ایران در حال ثبت رکوردهای پیایی بوده‌اند و در چنین شرایطی که به‌دلیل گرانی‌ها، روزبه‌روز از تعداد خریداران و مصرف‌کنندگان کم می‌شود، تحقق آرزوی دولت ابراهیم رئیسی در افزایش شغل و کاهش بیکاری، رویایی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.

در گزارش تازه خبرگزاری ایلنا آمده است: «وقتی قیمت‌ها بالا می‌رود و سرکوب مزدی اتفاق می‌افتد، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و در نتیجه اوضاع همین می‌شود که الان می‌بینیم. قیمت مواد غذایی هفت‌ونیم برابر می‌شود، اما حداقل دستمزد حدود پنج‌ونیم درصد و میانگین دستمزد حدود چهارونیم درصد افزایش یافته است. یعنی قیمت مواد غذایی از رقم دستمزد افزایش بیشتری داشته و خب مشخص است که در این حالت مردم نمی‌توانند حتی نیاز خوراک خود را تامین کنند. در چنین وضعیتی چگونه اشتغال ایجاد می‌شود؟»