سال‌ها است که «فاجعه زیست‌محیطی هورالعظیم» تیتر بسیاری از روزنامه‌ها و وبسایت‌ها در ایران بوده است، اما این هشدارها کمترین تاثیری در توسعه میدان نفتی که یکی از عوامل نابودی این تالاب استثنایی است، نداشته است.
اینک یک میدان نفتی جدید دیگر، بکرترین نقطه هورالعظیم را در جنوب غربی استان خوزستان نشانه رفته است و این تالاب را قدم دیگری به سمت نابودی می‌برد، و سازمان محیط زیست نتوانسته است مانع این فاجعه شود.
به گزارش روزنامه اعتماد، عملیات اجرایی توسعه «میدان نفتی سهراب» که گفته می‌شود میدان نفتی مشترکی با عراق است و در قلب هور لعظیم واقع شده، به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار آغاز شده است و وزارت نفت خواهان خشک کردن ۳۰ هکتار از این تالاب است که نیمی از آن پیش‌تر به بیابان تبدیل شده است.
به گزارش اعتماد، وزارت نفت ادعا می‌کند که میدان سهراب با میدان هویزه در کشور عراق مشترک است. ادعای مشابهی نیز پیش‌تر درباره میدان نفتی آزادگان مطرح شده بود که دلاور نجفی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست دولت دهم، آن را رد کرد و بهانه‌ای برای برداشت بی‌دردسر نفت دانست.
محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی و توسعه یونسکو، تاکید دارد که این اقدام با سرنوشت خوزستان در ارتباط است. اعتماد به نقل از او می‌نویسد: «توان زیست‌پذیری خوزستان دارد پایین می‌آید. هورالعظیم عامل افزایش ظرفیت گرمایی ویژه است و می‌تواند برای اهواز و سکونتگاه‌های شرق این تالاب مثل یک کولر عمل کند. نباید اجازه دهیم که توان زیست‌پذیری خوزستان از بین برود.»
محمدجواد اشرفی، مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خوزستان، نیز پیش‌تر در گفت‌‌وگو با اعتماد گفته بود: «بیش از ۱۵ نقطه پراکنده را برای استحصال (خشک کردن) معرفی کردند؛ به این معنی که در مجموع حدود ۳۰ هکتار از تالاب باید خشک شود، که ما به‌هیچ‌وجه موافقت نکردیم. لذا طرح مرجوع و دوباره بررسی شد. نهایتا شش محدوده، هر کدام به مساحت سه هکتار، در حاشیه دایک مرزی در منتهی‌الیه مخزن شماره دو تالاب طراحی و برای استخراج معرفی کردند. گزارش ارزیابی این طرح با عنوان طرح توسعه میدان نفتی سهراب برای ۲۰ حلقه چاه، در حال حاضر تحویل و در نوبت بررسی است.»
اشرفی گفته است که با توجه به ممکن نبودن استخراج نفت به روش‌هایی غیر از خشک کردن تالاب، «چنانچه سیاست و ضرورت بر برداشت نفت باشد»، تنها گزینه موجود، خشک کردن بخشی از تالاب است.
عکس:اقتصاد آنلاین
با ظهور شرکت‌های نفتی، روند خشکاندن هورالعظیم که با آبگیری سد کرخه شروع شده بود، تشدید شد. در ۱۴ سال گذشته، چهار میدان نفتی آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی، یاران شمالی و یاران جنوبی، فعالیت‌های اکتشاف و استخراج را در این منطقه حفاظت‌شده توسعه داده‌اند.
هورالعظیم از نظر زیست‌محیطی تالابی بسیار مهم در منطقه به شمار می‌رود که یک سوم مساحتش در ایران و دو سوم آن در عراق واقع است.
به گزارش اعتماد، پس از ساخت سد کرخه در ایران و انحراف رود دجله در عراق، برنامه محیط زیست سازمان ملل در ۲۰۰۲، خشک شدن هورالعظیم را یکی از دو فاجعه بزرگ زیست‌محیطی قرن اعلام کرد و درباره تبعات آن هشدار داد.
تبدیل شدن هورالعظیم به یکی از کانون‌های گردوغبار و آتش‌سوزی‌های پی‌درپی، از جمله تبعات خشکاندن این تالاب بوده است. ورود نفت به هورالعظیم نیز خشکی بخش‌های وسیع، آلودگی، آتش زدن نیزارها، تخلیه پسماند و جاده‌سازی را در پی داشت. با این حال، وزارت نفت هیچ‌گاه خشکاندن هورالعظیم را گردن نگرفت، اما لاهیجان‌زاده، معاون سابق سازمان حفاظت محیط زیست، خشکاندن تعمدی هورالعظیم را برای استخراج ارزان‌تر نفت، تایید کرده است: «ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یادآوران با تکنولوژی سطح بالا، همانند استخراج در دریا، از این حوزه‌ها بهره‌برداری کنند. اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به خاطر ارزان‌تر شدن پروژه، پیشنهاد خشک‌شدن هور را دادند که متاسفانه شورای عالی امنیت ملی هم آن را می‌پذیرد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این حال و بهرغم تاثیر منفی زیست‌محیطی میدان نفتی سهراب، اشرفی می‌گوید: «اما واقعیت‌های ملی را هم باید بپذیریم. اگر ضرورت‌ها بر برداشت از مخازن مشترک باشد، این اتفاق می‌افتد.»
اشرفی همچنین گفت که اینک مشکل اصلی در هورالعظیم، حقابه هور و کاهش شدید ورودی آب است: «مشکل این است که وزارت نیرو به دلایل مختلف حقابه تالاب را نمی‌دهد».
به گزارش اعتماد، در بحران آب در حوزه کرخه، هورالعظیم «در تابستان و پاییز گذشته فقط ۳۰ درصد، و در زمستان ۵۰ درصد آبدار بود؛ به این معنا که مرطوب بود و فقط بعضی جاها در قسمت‌های عمیق، آب داشت» و در صورت ادامه بحران، وضعیت این تالاب به مراتب بدتر می‌شود.
نظارت‌های محیط زیستی در ایران، هنگامی که پای پروژه‌های دولتی در میان باشد، به فرایندی صوری بدل می‌شود. بهرغم ماده یک قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور که هرگونه بهره‌برداری و اقدامی را که به تخریب و آلودگی جبران‌ناپذیر تالاب‌ها منجر شود، ممنوع کرده است، اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهند که عملیات اجرایی میدان نفتی سهراب، بدون توجه به وضعیت هورالعظیم و ضوابط محیط زیستی و بدون مجوز‌های قانونی، آغاز شده است.
مطالعه‌ای در ۱۳۹۴ با عنوان «آشکارسازی روند تغییرات کاربری اراضی هورالعظیم با استفاده از تکنیک سنجش از راه دور»، با مقایسه تصاویر ماهواره‌ای از هورالعظیم در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۹۳، نشان می‌دهد که مساحت قسمت آبدار تالاب در این مدت از ۸۴ هزار هکتار، به ۴۵ هزار هکتار کاهش یافته است.
احمد سواری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر و بزرگ‌شده هورالعظیم، می‌گوید: «یک چالشی که وجود دارد و باعث نگرانی می‌شود، این است که ما قبلا جای فراری برای موجودات داشتیم، چون قسمت شمالی هور، از وجود نفت در امان مانده بود. در واقع، اینجا بکرترین قسمت تالاب حساب می‌شود و چون تردد در آنجا کمتر بود، تقریبا دست‌نخورده مانده بود. حالا اگر بخواهیم صنعت عظیمی مثل نفت را وارد آنجا کنیم، مسلما تمام این معادلات به هم می‌ریزد.»
یکی از بهانه‌های توسعه طرح‌های نفتی، اشتغال مردم بومی در خوزستان است، اما مطالعات گوناگون نشان می‌دهد که درصد بسیار اندکی از بومیان این مناطق جذب صنایع نفتی شده‌اند.
به گفته محمد درویش، هورالعظیم مهم‌ترین تالاب کشور و مهم‌ترین تالاب آسیای جنوب غربی و خاورمیانه است، اما متاسفانه این تالاب که پذیرای بیش از ۵۰۰ نوع پرنده است، در کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها ثبت نشده است.
بر این مبنا و بهرغم هشدارهای متعدد کارشناسان، هیچ نهاد محیط زیستی در ایران قادر نیست در برابر قدرت نفت و منافع استخراج نفت بایستد و امنیتی محسوب شدن کنشگری زیست‌محیطی، باعث شده است که جامعه فاقد جنبش‌های اعتراضی محیط زیستی برای ممانعت از استخراج نفت در این تالاب ارزشمند باشد.
