نهادهای حکومتی در جمهوری اسلامی به منظور ایجاد شغل برای طلاب و فعال کردن مساجد دست به کار شده‌اند. در این راستا، سپاه پاسداران با طرح «محله اسلامی»، سازمان تبلیغات با طرح «امام محله» و حوزه علمیه نیز با طرح «مسجد تراز» به میدان آمده‌اند. طرح‌هایی که مشابه آن‌ها هر ساله تدوین می‌شوند تا بیلان کاری این نهادها در حوزه‌هایی که ادعا می‎‌‌شود فرهنگی‌ است، بالا رود و برای بودجه‌های کلان این نهادها توجیهی دست‌وپا شود.

معاون حوزه‌های علمیه معتقد است که مساجد به روحانیون تمام‌وقت نیاز دارند و هدف این سه طرح بازگردان مساجد به دوران شکوهشان است. این در حالی است که چندی پیش خبرگزاری فارس در گزارشی، اعلام کرده بود که طلبه‌ها دیگر دلشان نمی‌خواد امام جماعت مساجد شوند. به این ترتیب به برکت جمهوری اسلامی، اکنون تنها کار تخصصی آخوندها دیگر موردعلاقه این گروه نیست و آن‌ها حالا ترجیح می‌دهند در حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، ورزشی، اجتماعی، اقتصادی و... ورود پیدا کنند نه اینکه در مسجد بمانند؛ آن هم شرایطی که از مجموع حدود ۶۳ هزار مسجد شیعی در ایران، تنها در حدود ۲۹ هزار مسجد بین یک تا سه وعده نماز جماعت برگزار می‌شود و بیش از ۵۰ درصد مساجد خالی‌اند. در گزارشی دیگر هم عنوان شده بود که ۸۳ درصد مساجد تهران نماز جماعت صبح ندارند.

ملانوری، معاون تبلیغ و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه، در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در مورد اینکه طلبه‌ها به حضور در مسجد علاقه‌ای ندارند و بیشتر دنبال حضور در آموزش و پرورش و ادارات‌اند، گفت که حوزه علمیه طلبه‌ها را تشویق می‌کند تا به عرصه تبلیغ و مسجدداری وارد شوند اما طلبه‌ها بیشتر علاقه دارند وارد عرصه‌های دیگر شوند: «برخی به عنوان معلم دینی و قرآن یا مربی پرورشی وارد آموزش و پرورش می‌شوند. برخی دیگر در سازمان‌ها و نهادهایی که حضور طلاب ضروری است، وارد می‌شوند. تعدادی هم وارد عرصه تبلیغ می‌شوند و مسجد را محور و پایگاه فعالیت‌های خود قرار می‌دهند. تمام این عرصه‌ها ضروری و لازم‌اند. این انتخاب‌ها بر اساس علایق است و اجباری وجود ندارد.»

ملانوری اعلام کرد که در سال ۱۴۰۱، سه هزار و ۳۰۰ طلبه و امسال تاکنون هفت هزار و ۳۰۰ طلبه در قالب طرح هجرت به مساجد رفتند اما در قالب این طرح، طرح‌های دیگر با بودجه‌های جداگانه نیز وجود دارد. بر این اساس، طلبه با «طرح هجرت» به عنوان امام جماعت به مسجد می‌رود و فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی محله را در قالب طرح «مسجد تراز» در دست می‌گیرد.

در «طرح هجرت»، طلبه به همراه خانواده‌اش حداقل یک سال به‌صورت‌تمام وقت در منطقه‌ای برای تبلیغ حضور پیدا می‌کند. در این طرح، یک مدل پاره‌وقت نیز در نظر گرفته شده است که نیاز به حضور دائم طلبه نیست و یک سال به طول می‌انجامد. در مدل سوم هم طلبه ساعتی به این کار می‌پردازد. تمامی روش‌های کاری برای آسایش طلبه‌ها در این طرح در نظر گرفته شده است. ملانوری البته اعلام کرد که بودجه حوزه‌های علمیه محدود است و «نباید کمک‌های مردمی برای تبلیغ دین کاهش یابد».

با این حال این تنها تلاش دستگاه‌های حاکمیتی در راستای کارآفرینی برای طلاب و آخوندها نیست. پیش از این نیز پای این افراد بارها به حوزه‌هایی که خارج از تخصص اصلی‌شان است، باز شده است. طلاب ابتدا به عنوان مشاور مذهبی و رفع‌کننده شبهات فقهی و کمی بعدتر به عنوان متخصص آن حوزه شروع به فعالیت می‌کنند و این‌گونه به آن حوزه‌ نفوذ می‌کنند.

در ادامه، کارآفرینی‌های حکومت برای روحانیون را مرور می‌کنیم.

حضور آخوندها در مدارس

طی سال‌های اخیر، طرح‌های بسیاری برای حضور آخوندها و طلبه‌ها در مدارس به راه افتاد و هر سال از جذب چند صد یا هزاران طلبه به آموزش و پرورش خبرهایی شنیده می‌شود. با گذشت چندین سال از این روند، مرکز تربیت معلم مبلغ حوزه‌های علمیه آبان ۱۴۰۱ یک فراخوان با عنوان «ایده و طرح با رویکرد حضور طلاب در آموزش و پرورش» منتشر کرد. بر این اساس، پس از جذب طلاب و روحانیون در مدارس حالا قرار بود ایده‌ها و طرح‌هایی مطرح شود تا بدانند با آخوندهایی که جذب آموزش و پرورش شده‌اند، چه کاری می‌توان کرد.

ستادی به نام همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش نیز برای حضور بیشتر طلاب در مدارس تلاش می‌کند. طرح‌های مختلفی نیز چندی یک بار در رسانه‌ها مطرح می‌شود تا برای حضور طلاب در مدارس توجیهی وجود داشته باشد. دبیر این ستاد می‌گوید که ترویج سبک زندگی ایرانی‌ــ‌اسلامی و مشاوره جزو وظایف طلاب در مدارس است.

معاون وزیر آموزش و پرورش آذر ۱۴۰۱ گفت: «در مناطق حاشیه‌ای شهرها و مناطق کم‌برخوردار حدود سه هزار نفر از طلاب موفق  شدند به عنوان معلم وارد مدارس شوند. ستاد همکاری در دوره جدید تلاش کرده است تا در کنار افزایش کمیت، به کیفیت حضور افراد نیز اندیشیده شود و اقدام‌های ضروری به عمل آید.»

بر اساس تفاهم‌نامه منعقدشده میان وزارت آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه، این وزارتخانه موظف است سالانه هزاران طلبه را با «قرارداد کار معین» در مدارس مشغول به کار کند؛ همان مدارسی که معلمان حق‌التدریسی آن ماه‌ها حقوق دریافت نمی‌کنند، معلمانش یکی پس از دیگری از طرح رتبه‌بندی حذف می‌شوند و برای دریافت عیدی خود مجبورند تجمع اعتراضی برگزار کنند و بازنشستگانش هنوز درگیر طرح همسان‌سازی حقوق و وعده‌هایی‌اند که به آن‌ها داده می‌شود، اکنون برای جذب طلبه‌هایی که دیگر حضور در مسجد را دوست ندارند، دست‌ودلبازی می‌کند.

طلبه‌ها را سر فیلمبرداری سریال‌ها ببرید!

ساماندهی هنر با حضور طلبه‌ها در محافل هنری و هنگام فیلمبرداری فیلم‌ها و سریال‌ها ایده دیگری بود تا پای طلاب و آخوندها را به حوزه‌های دیگر هم باز کند. محمدحسن نبوی، معاون وقت تبلیغ و امور فرهنگی حوزه‌های علمیه، تیر ۱۳۹۹ اعلام کرد که برای ساماندهی هنر باید از میان طلاب نیروهایی تربیت کنند که در صورت درخواست صداوسیما، از آن‌ها استفاده شود.

نبوی با «طرح جامع هنر» به میدان آمد و در ادامه گفت: «گاهی مواقع طلبه خوب می‌تواند بسیاری از عوامل فیلم را تحت تاثیر قرار دهد. هنرهای حوزوی در طرح جامع هنر دیده شدند؛ به طور مثال مرثیه‌خوانی و سخنرانی نوعی هنر است که هنر تلقی نمی‌شد، اما در طرح جامع هنر این موارد به عنوان رشته‌های هنری دیده شده‌اند.»

او اعلام کرد که عده‌ای از طلاب با برگزاری نمایش در سواحل دریای مازندران موفق شده‌اند «وضع نامطلوب عفاف» را بهتر کنند. این روحانی البته از بودجه حوزه‌های علمیه راضی نبود و از اینکه هزینه پیشگیری از کرونا بیش از بودجه حوزه‌های علمیه است، انتقاد کرد و گفت: «به مردم در دو ماه ۴۸۰ میلیارد تومان برای کرونا پول دادند، اما کل بودجه ما در کل حوزه‌های علمیه کشور ۴۰۰ میلیارد تومان نیست.»

حضور آخوندها در مترو

به مناسبت‌های مختلف، در محیط مترو غرفه‌ها و میزهایی به طلاب و روحانیون داده می‌شود تا بنشینند و با مردم حرف بزنند. شهرداری تهران در زمان قالیباف با طرح‌هایی مانند «نسیم بهشت» پای این افراد را به مترو باز کرد تا در زمان‌هایی مانند ماه رمضان فضای مترو مذهبی‌تر از گذشته به چشم برسد. حامیان این طرح سال ۱۳۹۲ اعلام کردند که توانسته‌اند به ۱۰۰ هزار سوال مردم پاسخ بدهند. در سال ۱۳۹۱ هم اعلام شد ۳۰ طلبه مرد و ۵۰ طلبه زن تمام‌وقت در مترو به این کار مشغول‌اند.

با خیزش سراسری «زن زندگی آزادی» و حجاب از سر برداشتن زنان در اماکن عمومی، این طرح به «سلام بانو» تغییر نام داد. اکنون این شغل جدید برای طلاب زن حوزه‌های علمیه جور شده است که با حضور در مترو، درباره «حجاب و عفاف» با مردم صحبت کنند.

ظهور آخوند‌ــ‌مربی‌ها برای فوتبال

طلاب و آخوندها به استادیوم‌های ورزشی هم ورود پیدا کرده‌اند و در دوره‌ای، تعداد زیادی از طلاب و آخوندها به‌صورت هماهنگ‌شده به ورزشگاه‌ها رفتند تا در آنجا به بهانه صحبت و مشاوره با مردم، تیم‌ موردعلاقه خود را تشویق کنند. این اتفاق اولین بار در دولت محمود احمدی‌نژاد و با ایده وزارت ورزش به راه افتاد و سال‌های بعد نیز تکرار شد. وزارت ورزش مدعی شد که فضای ورزشگاه‌ها با حضور روحانیون تغییرات بسیاری کرده و فضا به نسبت قبل، مناسب‌تر شده است.

باقر نمازی، معاون وقت امور فرهنگی وزارت ورزش و جوانان، پا را از این هم فراتر گذاشت و اعلام کرد که طلاب باید به عرصه مربیگری در فوتبال وارد شوند. او گفت: «طلبه‌هایی که در زمینه ورزش مجرب‌اند، به‌دنبال گذراندن دوره‌های مربیگری باشند و وارد باشگاه‌ها شوند.»