بادهای ۱۲۰روزه سیستان که به‌ سرعت بالا و ایجاد گردوغبار شهرت دارند، طی سال‌های اخیر و در پی بحران آب و خشکی پهنه‌های آبی، برای ساکنان استان سیستان و بلوچستان به معضلی جدی تبدیل شده‌اند؛ معضلی که هر روز دامنه آن گسترده‌تر می‌شود اما به‌ نظر نمی‌رسد مقام‌های جمهوری اسلامی برای کاهش مخاطرات آن برنامه‌ای داشته باشند.

گزارش ستاد مدیریت بحران سیستان و بلوچستان حاکی از آن است که طی روزهای اخیر دست‌کم یک هزار و ۵۹ نفر در زابل و شهرهای اطراف آن به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از طوفان گردوغبار راهی بیمارستان‌ها شده‌اند.

طوفان اخیر با سرعت بیش از ۱۰۰ کیلومتر در ساعت تاکنون شهرهای زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز را درنوردیده‌ است و ریزگردهایی که حالا با فرسایش خاک و خشکی پهنه‌های آبی استان چندین برابر شده‌اند، مشکلات متعددی از جمله تاری دید، اختلال تنفس و عوارض قلبی برای مردم ایجاد کرده‌اند.

خبرگزاری حال‌وش که اخبار سیستان و بلوچستان را پوشش می‌دهد، در گزارشی اعلام کرد در اثر عوارض ناشی از طوفان و ریزگردها دست‌کم ۱۴۵ شهروند بلوچ در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند. روزنامه پیام ما نیز نوشت که طوفان شن و ماسه کاهش شعاع دید افقی و غلظت گردوغبار را به همراه داشته است.

اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان در اطلاعیه‌ای اعلام کرد طوفان شدید همراه با گردوغبار روز چهارشنبه هفتم تیر نیز ادامه می‌یابد.

گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که سیستان و بلوچستان در چند سال اخیر رکورددار تعداد مبتلایان به سل در ایران بوده است به‌طوری‌ که شیوع این بیماری در سیستان و بلوچستان سه برابر کل کشور است؛ با این‌ حال هنوز بیمارستان تخصصی سل این استان برای بازگشایی چشم‌انتظار کمک خیرین یا بودجه دولتی است.

کارشناسان می‌گویند تا قبل از خشک شدن هامون و زمانی که هنوز در این استان رطوبت به‌اندازه کافی وجود داشت، بادهای ۱۲۰ روزه که از اواخر بهار آغاز می‌شدند، تا اواخر مردادماه ادامه داشتند؛ اما چند سالی است که این بازه زمانی افزایش پیدا کرده است و وزش طوفان شن تا آخر شهریور و گاه حتی تا اواخر مهرماه همچنان ادامه دارد.

با خشک شدن بستر تالاب هامون، بادهای موسمی در سیستان و بلوچستان به عامل انتشار گردوغبار و ریزگردهای بیماری‌زا تبدیل شده‌اند؛ بادهایی که در گذشته‌های نه‌چندان دور برای ساکنان منطقه فراوانی به ارمغان می‌آوردند. محمدمهدی سجادی، سرپرست جمعیت هلال‌احمر سیستان و بلوچستان، در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا به این موضوع اشاره کرد اما بدون اشاره به ناکارآمدی دولت، بحران فعلی را به خشکسالی‌ سال‌های اخیر ارتباط داد.

طبق اعلام ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار، شش استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان  ۸۵ درصد غبارخیزی دارند و نسبت به دیگر استان‌ها بیشتر با این پدیده مواجه می‌شوند.

با این حال، پیش‌تر علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، گفته بود طوفان‌های گردوغبار ۲۶ استان ایران را درگیر کرده‌اند. به گفته او، ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گردوغبار در اطراف ایران وجود دارد و ۱۲۷ میلیون تن گردوغبار در این کانون‌ها تولید می‌شود.

سلاجقه بدون اشاره به نقش دولت‌های جمهوری اسلامی، مدعی شد کاهش بارش‌ها، سوء‌مدیریت در مصرف آب و وضعیت کشورهای همسایه موضوع ریزگردها و آلودگی‌ هوا را در ایران به «مسئله ملی» تبدیل کرده است.

مقام‌ها و رسانه‌های جمهوری اسلامی همواره می‌کوشند بحران وقوع ریزگردها و طوفان‌های گردوغبار را به خشکسالی‌های اخیر و کشورهای همسایه ارتباط دهند اما برخلاف ادعای آنان، کارشناسان معتقدند در کنار تغییرات اقلیمی و خشکسالی، مدیریت ناکارآمد منابع آبی از مهم‌ترین دلیل بحران آب در ایران است؛ بحرانی که حالا از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران را درگیر کرده است.

استان خوزستان طی سال‌های اخیر با معضل ریزگردها و هوای آلوده مواجه بوده است. حدود ۱۵ روز پیش، هوای بیشتر شهرهای استان کرمانشاه به دلیل وقوع ریزگردها در وضعیت هشدار قرار گرفت. روز سه‌شنبه ششم تیرماه نیز اداره کل هواشناسی استان تهران از وقوع طوفان گردوغبار در پایتخت خبر داد و به افراد مسن، کودکان و بیماران توصیه کرد از تردد در خیابان‌ها خودداری کنند.

بحران آب در سیستان و بلوچستان با روی کار آمدن دولت طالبان و امتناع آن‌ها از تامین حقابه هیرمند به‌طور فزاینده‌‍ای بیشتر شد؛ زیرا دولت ابراهیم رئیسی نه‌تنها در دیپلماسی آب موفق نبود، بلکه با اتخاذ سیاست‌های ناکارآمد به این بحران دامن زد.

جمهوری اسلامی در مرزهای غربی ایران نیز دیپلماسی موفقی در حوزه آب نداشت؛ مدت‌ها است که کارشناسان درباره سدسازی‌های ترکیه در مرزهای ایران هشدار می‌دهند. وضعیت دریاچه ارومیه و تالاب‌های شمال و جنوب ایران نیز هر روز بحرانی‌تر می‌شود.

با خشک شدن هر یک از پهنه‌های آبی، جان و سلامت ساکنان این مناطق به خطر می‌افتد و مهاجرت‌های اقلیمی افزایش می‌یابد. دولت‌های جمهوری اسلامی هم نه دانش و تجربه کافی برای حل بحران آب در ایران را دارند و نه از تجربه و دانش متخصصان استفاده می‌کنند.

به‌تازگی مهدی ضرغامی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تبریز، در نشستی تخصصی گفت به دلیل چالش‌های حقابه هیرمند و افغانستان در سال گذشته ۱۰ هزار خانوار زابل را ترک کردند. بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، نیز در همین نشست با استناد به داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس گفت که در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ سالانه یک میلیون نفر از مناطق حاشیه‌ای ایران به مناطق مرکزی کوچ کرده‌اند.

به گفته کارشناسان تنها راه نجات ایران از بحران جدی آب تغییر سیاست‌های حکمرانی آب، به‌روزکردن زیرساخت‌ها، توسعه طرح‌های آبخیزداری و نجات آبخوان‌های باقی‌مانده است.