گروه طالبان در دو سال گذشته به‌شدت برای مهار آب‌های داخلی و فرامرزی افغانستان تلاش می‌کنند و تنش میان طالبان و دولت جمهوری اسلامی ایران بر سر حقابه هیرمند، با اینکه دیگر سر خط رسانه‌های جهان نیست، اما هنوز هم به‌عنوان یک چالش بالقوه وجود دارد.
موسسه پژوهش سیاست خارجی در آمریکا (FPRI) در یک مطلب تحلیلی می‌نویسد گروه طالبان از مارس سال ۲۰۲۲ کار روی کانال قوش تپه در شمال افغانستان را که ۱۷۵ مایل (حدود ۲۸۱ کیلومتر) در امتداد آمودریا از استان‌های بلخ، جوزجان و فاریاب می‌گذرد، آغاز کرده‌اند. این کانال مزارع کشاورزی در شمال افغانستان را آبیاری می‌کند و کمک بزرگی برای تامین مواد غذایی در افغانستان خواهد بود.
با تکمیل پروژه ساخت کانال قوش تپه در ۲۰۲۸، بخشی از مزارع کشاورزی در کشورهای ازبکستان و ترکمنستان با کمبود آب مواجه می‌شوند و آنگاه تنش حقابه میان افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی نیز تشدید می‌شود.
در حال حاضر میان گروه طالبان و دولت‌های آسیای مرکزی به‌جز تاجیکستان روابط حسنه برقرار است. روابط سیاسی و اقتصادی میان افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی خوب است و مسیر تازه ترانزیتی که کشورهای آسیای مرکزی را به پاکستان و هند وصل می‌کند، از جاده‌های افغانستان می‌گذرد.
طالبان توانستند نمایندگانشان را در سفارتخانه‌های افغانستان در قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان مستقر کنند. به‌جز تاجیکستان که حضور طالبان را خطری برای کشورهای آسیای مرکزی می‌داند و سفارت این افغانستان را در اختیار این گروه نگذاشته است، بقیه کشورها ترجیح داده‌اند با طالبان تعامل کنند. هرچند هیئتی از طالبان در ماه مارس ۲۰۲۳ از تاجیکستان دیدار کردند و به کنسولگری افغانستان در گورنو- بدخشان این کشور نیز رفتند، اما تاجیکستان همچنان روابطش را با طالبان محدود نگاه داشته است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه تاجیکستان از جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود نیز حمایت می‌کند. با این حال، گفته می‌شود که کنسولگری افغانستان در استان بدخشان تاجیکستان به طالبان واگذار شده است.
کشورهای آسیای میانه همچنین به افغانستان انرژی برق صادر می‌کنند. در حال حاضر افغانستان از سه کشور تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان برق وارد می‌کند. بیشترین مواد غذایی موردنیاز افغانستان ازجمله گندم از قزاقستان تامین می‌شود.
سریک جومانگارین، وزیر تجارت قزاقستان، ماه آوریل به افغانستان رفت و در آنجا با مقام‌های طالبان دیدار کرد. او در این سفر گفت که خانه تجارت قزاقستان را در کابل تاسیس می‌کند.
ملا برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان، پس از دیدار با جومانگارین گفت قزاقستان وعده داده است که سفارتخانه افغانستان را به طالبان واگذار می‌کند. بعدها سخنگوی وزارت خارجه نیز واگذاری سفارت افغانستان به طالبان را تایید کرد.
با این حال، به نظر می‌رسد کانال قوش تپه همه این روابط را تحت‌الشعاع قرار بدهد. با تکمیل شدن کانال قوش تپه، ۱۵ درصد از آب آمودریا منحرف خواهد شد و وارد این کانال می‌شود، این مسئله می‌تواند به مزارع کشاورزی به‌ویژه هزاران هکتار مزارع پنبه در کشورهای ازبکستان و ترکمنستان آسیب بزند. در گزارشی که در ۴ ژوئن درباره دریای آمودریا منتشر شد، نشان داد که مقدار آبی که به استان لباب شرقی در ترکمنستان می‌رسد، یک‌سوم آبی است که در سال‌های قبل جریان داشته و با تکمیل کانال قوش تپه، این مقدار کمتر هم می‌شود.
کانال قوش تپه همچنین از سرازیر شدن آب به دریاچه آرال، مهم‌ترین دریاچه آسیای میانه، هم جلوگیری خواهد کرد. این دریاچه پیش‌ازاین نیز درمعرض خشک شدن قرار داشت و بیش از ۸۰ درصد این دریاچه به دلیل انحراف آمودریا به سوی ریگزارهای قراقروم برای آبیاری زمین‌های زیر کشت پنبه، خشک شده است. مقام‌های طالبان می‌گویند درباره ساخت کانال قوش تپه با مقام‌های ازبکستان صحبت کرده‌اند و آنان گفته‌اند که برای ساخت این کانال همکاری می‌کنند. هرچند مشخص نیست این همکاری در چه عرصه‌ای خواهد بود. مقام‌های ازبکستان نیز گفته‌اند که نگرانی‌هایشان را درباره ساخت کانال قوش تپه با طالبان در میان گذاشته‌اند.
شوکت همرایف، وزیر منابع آب ازبکستان، ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳، گفت که هیئت ازبکستان نگرانی خود را از اینکه ساخت کانال قوش تپه می‌تواند به کمبود آب در ازبکستان منجر شود، ابراز کرده است. به گفته همرایف، مقامات طالبان گفته‌اند که به دلیل کمبود مواد غذایی در افغانستان، به آب بیشتری نیاز دارند و ساخت این کانال متوقف نخواهد شد.
افغانستان و همسایگان آسیای مرکزی‌اش هیچ‌گونه توافقنامه‌ای درباره استفاده از آب آمودریا امضا نکرده‌اند. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، آب آمودریا بدون مشورت با دولت افغانستان به سوی قراقروم منحرف می‌شد. بیش از ۴۰ سال جنگ در افغانستان، این کشور را از اجرای پروژه‌هایی با استفاده از آب آمودریا باز‌داشته است، طالبان استدلال می‌کنند که آن‌ها پس از سال‌ها، حالا سهم خود را به دست می‌آورند.
کانال قوش تپه بی‌تردید به کشاورزی و محیط‌زیست ترکمنستان و ازبکستان آسیب وارد می‌کند. هر دو کشور از همین حالا به دنبال کاهش اثرات ضربه بزرگی‌اند که به کشاورزی آنان وارد می‌شود. دولت‌های ترکمنستان و ازبکستان از درگیری‌های مرزی ایران و افغانستان که بخشی از آن بر سر مسئله حقابه بود، دریافته‌اند که ادامه سازش با طالبان دشوار است.
