مراسم عاشورا برای مسلمانان شیعه در کشورهای مختلف جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به ویژه اینکه همه ساله به مدت ۱۰ روز برنامه‌های متعددی برای یادبود سیره اخلاقی امام حسین و واقعه کربلا برگزار می‌شود.

در این مناسبت، مجالس مداحی، نوحه‌خوانی، سخنرانی و برنامه‌های متعددی اجرا می‌شود که در آن جنبه مذهبی با جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی به گونه‌ای آمیخته می‌شود که مستلزم تحلیل انسان‌شناختی محض است؛ مشروط بر اینکه موضوع به دور از ستایش یا نکوهش بررسی و مطالعه شود.

هرچند عاشورا فضایی برای یادآوری ارزش‌های نیکی و سازش، دعوت به فضایل اخلاقی و ارزش‌های والای انسانی از جمله عدالت، برابری، احترام به جایگاه انسانی و نفی ظلم و ستم است، برخی «مبلغان مذهبی» از این مناسبت برای ترویج فرقه‌گرایی و اشاعه اندیشه‌های افراطی تحریک‌آمیزی که دیگران را هدف قرار می‌دهد، سوءاستفاده می‌کنند.

در این مناسبت پرشور مذهبی که حماسه دینی مردم و اشتیاق آن‌ها به برگزاری مراسم عزاداری اوج می‌گیرد، تبلیغات هیجان‌انگیز روحانیون به دلیل فضای شورانگیز سوگواری و میراث تاریخی و بار فرهنگی- اجتماعی این مناسبت تاثیر شگرفی از خود به جا می‌گذارد. از این رو، باید به ماهیت و چگونگی سخنان و گفتمانی که در این محافل مطرح می‌شود، توجه جدی صورت گیرد تا از این تریبون‌های پرمخاطب برای براورده کردن اهداف گروهی، ترویج اندیشه‌های خشونت‌آمیز و تحریک مردم علیه کسانی که از نظر فرهنگی و مذهبی با آن‌ها اختلاف‌نظر دارند، جلوگیری به عمل آید.

البته بسیاری از روحانیون، سخنانی در محافل عزاداری ایراد می‌کنند که مبتنی بر دعوت به صلح و سازش، دوری از خشونت و خودداری از ترویج فرقه‌گرایی است. آن‌ها مردم را به تلاش برای فراگیری دانش، حرکت به سمت توسعه، پیشرفت و همبستگی ترغیب می‌کنند، ویژگی‌های رحمت و عطوفت اسلام و عزتی را که در آن نهفته است برمی‌شمارند و مردم را به همدلی، برادری، تلاش برای توسعه و ترقی و حمایت از دولت و جامعه تشویق می‌کنند. اما برخی دیگر برای اینکه با بهره‌جویی از مراسم عزاداری حسینی، هواداران خود را بیشتر بسیج کنند و آن‌ها را به سمت اندیشه‌های سازش‌ناپذیر و افکار خاصی سوق دهند، پیش از فرا رسیدن عاشورا دست‌به‌کار می‌شوند و خود را برای اجرای این ماموریت آماده می‌کنند. در اینجا چند مورد از این تلاش‌ها را می‌توان برشمرد که منظور آن‌ها هدف قرار دادن طرف‌های دیگر و تضعیف آن‌ها است.

جهت‌دار بودن سخنان غازی السماک، روحانی بحرینی که سعی دارد از مراسم عاشورا برای تضعیف مخالفان بهره‌برداری کند، به‌وضوح آشکار بود. السماک ۱۲ ژوییه با انتشار پیامی در حساب کاربری‌اش در توییتر، این پرسش را مطرح کرد: «مشکل انجمن فرهنگی اجتماعی التجدید با امام حسین علیه‌السلام، زیارت و نوحه‌سرایی بر مصیبت او که پیامبر خدا را به گریه انداخت، چیست؟ آیا این منطق کسی است که ادعا می‌کند پیرو مکتب امام حسین علیه‌السلام است؟»

السماک در کنار این پیام، چند عکس از توییت‌های قبلی انجمن فرهنگی اجتماعی التجدید و تصاویر شماری از اعضای این انجمن را نیز منتشر کرد.

السماک، که به خاطر سخنان انتقادی و تحریک‌آمیزش علیه انجمن فرهنگی اجتماعی التجدید شهرت بسیاری کسب کرده، در استفاده از توییت‌هایش هوشمندانه عمل کرده و کوشیده است امام حسین را در یک طرف و انجمن فرهنگی اجتماعی التجدید را در طرف دیگر قرار دهد. او با این اقدام، این دو طرف را در تقابل با یکدیگر قرار داده است؛ به طوری‌ که یک طرف امام حسین و طرفدارانش قرار دارند و طرف دیگر لشکری است که برای جنگ با امام حسین و یارانش به میدان معرکه آمده بودند.

این روحانی بحرینی عقاید دیگران را به تمسخر می‌گیرد و آن‌ها را به گونه‌ای به تصویر می‌کشد که گویا دشمن ارزش‌های والای حسینی‌اند. او سعی می‌کند مردم را به طور تلویحی به این تصور وادارد که انجمن فرهنگی اجتماعی التجدید از شیعیان حسینی نیست، بلکه پیرو مکتب قاتلان حسین است.

با بازگشت به توییت‌های نقل‌شده السماک می‌توان دریافت که این توییت‌ها به گونه‌ای بازنشر شده‌اند که محتوا و مفهوم آن‌ها آنچنان دگرگون شده که گویا ضد حادثه کربلا نوشته شده‌اند؛ در حالی‌ که دقت اندکی در متن اصلی نشان می‌دهد آنچه در توییت‌های یادشده آمده، موضوع بسیاری معمولی بوده و حتی بیانگر دیدگاه‌هایی است که در بسیاری از محافل مذهبی و فرهنگی منتشر می‌شود.

افزون بر آن، این دیدگاه در سخنان مراجع و علمای متعددی همچون محمدحسین فضل‌الله، محمدمهدی شمس‌الدین، عبدالهادی الفضلی، کمال الحیدری، احمد الوائلی و شمار دیگری از علمای شیعه نیز با جملات و تعبیرهای متفاوتی ذکر شده است. این در حالی است که برخی از روشنفکران و نویسندگان مانند دکتر علی شریعتی، عبدالکریم سروش و توفیق‌السیف خواستار بازنگری در گفتمان عاشورایی‌اند.

شخصیت‌های بسیار دیگری مانند آیت‌الله خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و علی خامنه‌ای، رهبر کنونی جمهوری اسلامی، هم از بسیاری از روش‌ها و اعمالی که برخی در مراسم عاشورا انجام می‌دهند به‌شدت انتقاد کرده‌اند. این بدان معنا است که انتقاد انجمن فرهنگی و اجتماعی التجدید به برخی از رفتارهایی که در محافل عزاداری عاشورای حسینی در بحرین انجام می‌شود، رویکردی نامتعارف و غیرعادی در محافل مذهبی نیست.

با نگاهی کوتاه به کتاب «حماسه حسینی» مرحوم مرتضی مطهری، فقیه و از برجسته‌ترین شاگردان خمینی، می‌توان نقدهای صریح و فراوانی بر روایات تاریخی را که برخی از مبلغان درباره نبرد کربلا ترویج داده‌اند، مشاهده کرد.

در واقع، تلاش برای بهره‌برداری از مراسم عاشورا برای حمله به مخالفان و توسل به اقدام‌های تحریک‌آمیز عملی منفعت‌طلبانه است که روحیه انتقام‌جویانه‌ای را منعکس می‌کند و برخلاف سخنان امام حسین که می‌گفت: «من از سر تکبر و خودرایی و برای ایجاد فتنه و فساد و ستمگری بیرون نیامده‌ام، بلکه هدف من ایجاد اصلاح در امت جد من است»، عاشورا را از خاطره‌ای برای تامل و تفکر به گفتمانی تفرقه‌افکنانه تبدیل می‌کنند.

تردیدی نیست که ارزش‌های اصلاحات باید به سمت حفظ صلح مدنی، تقویت وحدت و همدلی و احترام به انسان پیش برود و از سیاسی کردن مناسبت‌های مذهبی یا سوق دادن آن‌ها به سمت تفرقه‌افکنی و اعمال تحقیر‌آمیز پرهیز شود.

 البته این خواسته مهمی است که باید مبلغان دینی در سخنان خود متوجه آن باشند. در عین حال، علما و روحانیون باید مردم را از گفتمان‌های مذهبی افراد منفعت‌طلب که گفتار آن‌ها با محتوای دینی متناقض است، آگاه کنند؛ زیرا فریبکاری به نام امام حسین آسیب‌های بزرگ و خطرناکی به همراه دارد و جامعه را درگیر بحران فرقه‌گرایی و تنش‌های اجتماعی بیهوده می‌کند. این در حالی است که یاد و خاطره امام حسین باید امت را به سوی وحدت و همبستگی بیشتر سوق دهد، نه اینکه بین آن‌ها تفرقه بیندازد!