تغییرات اقلیمی در افغانستان در میان چالش‌های بزرگ سیاسی، امنیتی و اقتصادی این کشور، همچون هیولایی خفته باقی مانده و کارگزاران سیاست جهان هنوز به آن توجه جدی نشان نداده‌اند. در گزارش جدید دفتر هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل (اوچا) هم تاکید شده که افغانستان در پنج سال گذشته به طرز فاجعه‌باری از تغییرات اقلیمی متضرر شده است، اما برای مقابله با آن هیچ برنامه بخصوصی وجود ندارد.

به گزارش اوچا، افغانستان در سال ۲۰۲۲، بدترین خشکسالی در ۳۰ سال گذشته را پشت سر گذاشت و اکنون به سومین سال متوالی خشکسالی وارد شده است. از آنجا که حدود ۶۰ درصد از معیشت مردم افغانستان از طریق کشاورزی دیم تامین می‌شود، خشکسالی‌های سه سال اخیر جمعیت نیازمند به کمک در این کشور را میلیونی افزایش داده و آمار مبتلایان به سوءتغذیه، مرگ‌ومیر کودکان و مادران، مهاجرت‌های داخلی و روستاهای متروکه را بالا برده است.

اوچا در آستانه بیست‌وهشتمین کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (کاپ ۲۸)، اعلام کرد که در کنفرانس سال ۲۰۲۲، به دلیل فقدان یک دولت رسمی، هیچ نماینده‌ای از افغانستان وجود نداشت و با وجودی که این کشور از آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر آفات طبیعی و تغییرات اقلیمی است، در این زمینه توجه خاصی صورت نگرفت.

هنوز مشخص نیست در کنفرانسی که نوامبر ۲۰۲۳ برگزار می‌شود، نماینده‌ای از افغانستان حضور خواهد داشت یا خیر. با این حال افغانستان در فهرست کشورهایی که بیشتر در معرض خطر بحران‌اند (INFORM Risk Index 2023) رتبه چهارم و در شاخص سازگاری جهانی نوتردام برای سنجش کشورهای آسیب‌پذیر و کم‌تر آماده برای سازگاری با تغییرات اقلیمی رتبه هشتم را دارد.

بر اساس گزارش اوچا، خشکسالی شایع‌ترین شوک گزارش‌شده برای خانوارها در افغانستان است که از ۳۹ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۶۴ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. امروز از ۳۴ استان افغانستان، ۲۵ استان در شرایط خشکسالی شدید یا فاجعه‌بار قرار دارند.

افزایش دمای کره زمین الگوهای بارش در سراسر افغانستان را تغییر و دسترسی مردم به آب را کاهش داده است. علاوه بر این، میزان آب‌ منابع سطحی همچون چشمه‌ها و چاه‌های کم‌عمق نیز به‌شدت کاهش یافته و در اغلب استان‌های افغانستان مردم با کمبود شدید آب آشامیدنی مواجه‌اند و در کابل، پایتخت افغانستان، این مشکل کاملا بارز است.

به گزارش دفتر هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل، در کابل حدود ۴۹ درصد از منابع آبی خشک شده‌اند و ۵۱ درصد دیگر که هنوز فعال‌اند، ۶۰ درصدی کارآیی دارند.

جنگل زدایی و خطرات هولناک سیلاب در افغانستان

در ماه اوت ۲۰۲۲، افغانستان و پاکستان هر دو با سیلاب‌های شدید و ویرانگر مواجه شدند. باران‌های شدید و غیرعادی و جاری شدن سیل مناطق مرکزی، شرقی، غربی و جنوب شرقی افغانستان را فرا گرفت و تلفات انسانی و خسارات مالی هنگفتی به جا گذاشت.

اوچا بخش بزرگی از این سیل را ناشی از جنگل‌زدایی گسترده در افغانستان می‌داند.  به طور مثال، سیل در شهرستان فیض‌آباد استان جوزجان در شمال افغانستان کمتر سابقه داشته، زیرا درختان فراوانی که در این شهرستان وجود داشتند، بخش زیادی از برف و باران را جذب می‌کردند و از شدت آسیب‌ها می‌کاستند. اما در سال‌های اخیر به دلیل از بین رفتن جنگل‌ها سیل به این شهرستان هم رسید و خسارات جدی به دنبال داشت.

یافته‌های آژانس‌های سازمان ملل نشان می‌دهند که افغانستان در حال حاضر با یک بحران زیست محیطی بزرگ از جمله جنگل‌زدایی بی‌امان و تخریب زمین‌ها و مراتع مواجه است. به نوشته اوچا، «بیابان‌زایی بیش از ۷۵ درصد از کل مساحت مناطق شمالی، غربی و جنوبی افغانستان را تحت تاثیر قرار داده، پوشش گیاهی مرتع را کاهش داده، تخریب زمین را تسریع کرده و بر کشاورزی محصولات زراعی در چهار دهه اخیر اثر گذاشته است».

ترکیب این بحران با نابسامانی‌های سیاسی و اقتصادی دو سال گذشته در افغانستان ساکنان این کشور با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های انسانی در جهان مواجه کرده است. در حال حاضر بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد، ۲۹.۲ میلیون نفر یعنی بیش از دوسوم جمعیت افغانستان برای زنده ماندن به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. این میزان نیازمندی در پنج سال گذشته ۴۸۰ درصد افزایش یافته است.

اوچا هم اعلام کرده که بیش از نیمی از جمعیت افغانستان با ناامنی غذایی مواجه‌اند و از این میان سه میلیون نفر به طرز خطرناکی در معرض قحطی قرار دارند. افغانستان همچنین یکی از بالاترین نرخ‌های سوءتغذیه را دارد و نزدیک به ۳.۲ میلیون کودک و ۸۴۰ هزار مادر باردار و شیرده سوءتغذیه حاد یا متوسط دارند.

اوچا به نهادهای امدادرسان در افغانستان گوشزد می‌کند که برای رسیدگی به مسائل اساسی که افغانستان را در برابر شوک‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر می‌کند، کمک‌های بشردوستانه به‌تنهایی کافی نیستند. این سازمان پیشنهاد کرد صندوق پرداخت خسارات به کشورهای آسیب‌پذیر که در بیست‌و‌هفتمین کنفرانس تغییرات اقلیمی درباره آن توافق شد، ایجاد شود و از مردم افغانستان برای توسعه سیستم‌های هشدار اولیه و یافتن راه‌هایی برای محافظت بهتر از معیشت آن‌ها حمایت کند.

اوچا همچنین بر نیاز به تامین منابع مالی برای احیای جنگل‌ها و زمین‌ها تاکید کرد و افزود: برای نظارت بر کشاورزی و برنامه‌ریزی و مدیریت استفاده از اراضی روستایی باید سازوکارهای جدید ایجاد شود تا بتوان برای کاهش فقر و گرسنگی و تصمین تولید پایدار مواد غذایی اقدامی موثر انجام داد.